مدارا با نفس شرط موفقیت در عبادات!
قالَ عَلِی (علیه السلام): خادِع نَفسَک فی العِبادَةِ وَ ارفَق بِها وَ لاتَقهَرها وَ خُذ عَفوَها وَ نِشاطَها، إِلاّ ما کانَ مَکتوباً عَلَیک مِنَ الفَریضَةِ فَإِنَّهُ لا بُدَّ مِن قَضائِها وَ تَعاهُدِها عِندَ مَحَلِّها.
در عبادت و بندگی، نفس خود را بفریب. با او مدارا نما و مقهورش مدار (تکلیف سخت به او مکن) و هنگام فراغت و نشاطش آن را دریاب (به طاعت و بندگی وادار) مگر آنچه بر تو واجب است که از بجا آوردن آن و مراعات نمودن آن در وقتش چارهای نیست.
قالَ عَلِی(علیه السلام): إِنَّ لِلقُلوبِ إِقبالاً وَ إِدباراً فَإِذا أَقبَلَت فَاحمِلوها عَلَی النَّوافِلِ وَ إِذا أَدبَرَت فَاقتَصِروا بِها عَلَی الفَرائِضِ
برای دل ها اشتیاق و اعراض(آمادگی و ماندگی) است. پس هرگاه رو کرد آن را به انجام مستحبات وادارید و هرگاه رو برگرداند به انجام واجبات اکتفا کنید .
چند ساعت مطالعة پیاپی - حتی اگر به سردرد و پریشانی نرسد - چون به تکلف و تحمیل، انجام گرفته، طراوت و نشاط و رغبت ما را به مطالعه کتاب از بین میبرد. اما توزیع همین چند ساعت بر زمان، امید استمرار آن را افزایش میبخشد و نشاط و علاقة ما را حفظ میکند.
بزرگان اخلاق می‌فرمایند: اگر علاقه به اقامة 10 رکعت نماز مستحبی دارید 12 رکعت نخوانید؛ زیرا دو رکعت پایانی که به تحمیل و با فشار و بیحوصلگی انجام گرفته، خاطرة ناخوشایندی از خود در ذهن ما باقی میگذارد. همین تصویر نامبارک و آزاردهنده، انگیزه و اشتیاق و طلب ما را برای تکرار عمل کم میکند. اما اگر هشت رکعت خوانده شود، لذتی که از این عملِ زنده و پرطراوت تجربه میشود دو نتیجه در پی دارد .
اول: پیدایش تصویری دلانگیز و خاطرهای شیرین در ذهن.
دوم: پایداری شوق و عطش و تقاضا برای تکرار عمل در دل.
این توصیه شبیه توصیه به دست برداشتن از غذا قبل از سیر شدن است و علاوه بر عبادت در برنامه های دیگر نیز باید رعایت شود.
در احادیث از امام حسن عسکری علیه السلام نیز نقل شده است که : «اذا نَشَطَتِ القُلوب فَاَودِعوها، و اذا نَفَرَت فَوَدِّعوها.» یعنی: «هنگامی که قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید؛ و وقتی که گریزان اند آنها را وا گذارید.» (بحارالانوار، ج 75، ص 377)
در این احادیث و احادیث دیگر به یکی دیگر از آداب قلبی عبادات اشاره شده است که از آداب مهم در سیر و سلوک الی الله است و آن عبارت از «مراعات» است. «مراعات»، یعنی سالک در هر مرتبه ای که هست، در حال مجاهدت علمی یا نفسانی یا عملی، مراعات حال خود را بکند و با رفق و مدارا با نفس رفتار نماید و چیزی بیش از طاقت و حالت خود بر خود تحمیل نکند.
«مراعات» خصوصاً برای جوان ها و تازه کارها بسیار مهم است زیرا ممکن است اگر جوان ها با رفق و مدارا با نفس رفتار نکنند و نیازهای طبیعی نفس را به اندازه ی احتیاج آن و از طریق حلال ادا نکنند، گرفتار خطر عظیمی شوند که قابل جبران نباشد. آن خطر این است که گاهی نفس به دلیل سخت گیری فوق العاده، عنان گسیخته می شود و زمام اختیار را از دست انسان می گیرد و نیازهای طبیعی که متراکم شد و خصوصاً آتش تیز شهوت که بیش از حد تحت فشار قرار گرفت ناگهان محترق شده و مملکت وجود را می سوزاند. و اگر خدای نخواسته سالکی عنان گسیخته شود یا زاهدی بی اختیار گردد چنان در پرتگاه می افتد که روی نجات را هم نخواهد دید و دیگر هرگز به راه سعادت و رستگاری باز نخواهد گشت.
روح انسان از لطافت بالایی برخوردار است و اگر فشاری بر آن وارد شود عکس العمل نشان داده و ممکن است از آن عمل به کلی دوری نماید. از این روست که رسول الله (صلی الله علیه و آله) خطاب به اصحاب خویش می‌فرمایند: «خُذوا مِنَ العِبادَةِ ما تُطیقونَ؛ فإنَّ اللّه لا یَسأمُ حتّى تَسأموا»؛ «از عبادت به اندازهاى كه توان دارید، برگیرید؛ زیرا خداوند خسته نمىشود تا اینكه شما خسته شوید» (کنزالعمال، ح 5301)
فرآوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع:
سایت عرفان
پاتوق بچه شیعه ها
سایت آیت الله مصباح یزدی
مطالب مرتبط:توصیه علامه طباطبایی به یک جوان!
