نقش رسانه ای منبر کمرنگ نشده

تا پیش از ورود رسانه های نوین، این منبر ها بودند که در میان مسلمانان و ایرانیان به عنوان یک رسانه سنتی تاثیرگذار، در بسیاری از تحولات این جوامع نقش داشتند. بر خلاف تصور بسیاری از صاحب نظران، این رسانه سنتی با ظهور رسانه های مدرن هم چون رادیو و تلویزیون، کنار گذاشته نشد و حتی توانست با آن تلفیق شود. در حال حاضر رسانه منبر هم به صورت سنتی خود در مساجد و هیئت ها و هم به صورت نوین یعنی با حضور در سایر رسانه ها، همچنان فعال است و به خصوص در ایام خاص مذهبی و مناسبت ها، بیش از پیش مورد توجه مخاطبان قرار می گیرد.

منبر یک رسانه عمومی

برخی کارشناسان ارتباطات، منبر را یك رسانه عمومی می دانند كه تأثیرات معتبر و مهم بر جوامع داشته و نقش هایی كاملاً مشابه با آنچه امروزه به رسانه های جمعی نسبت می دهند، بر عهده گرفته است. کارکرد هایی همچون آموزش، ارشاد، اطلاع رسانی، سرگرمی و...

کارکرد های رسانه ای منبر در طول تاریخ

در روزگاران گذشته خبری از رسانه های امروزی نبود. در این میان منبر ها بسیاری از نقش ها و کارکرد های رسانه های امروزی را بر عهده می گرفتند. برای مثال در مساجد صدر اسلام که به صورت شبانه روزی باز بودند، از طریق منبر ها اعلان های رسمی داده می شد، سپاه جنگ شکل می گرفت، نتایج جنگ ها به آگاهی مردم می رسید و...

در ایران نیز منبر ها عمری صد ساله داشته و بر روی بسیاری از تحولات اجتماعی، تاثیر گذار بوده اند. اوج این تاثیر گذاری در دوران انقلاب اسلامی، مشاهده شد. در این دوران، منبر به‎ عنوان یک رسانه عمومی، نقش شگفتی‎ساز و حماسی در وقوع انقلاب داشت و علمای دین، از آن به‎عنوان تریبونی برای رساندن صدای انقلاب به گوش ملت ایران استفاده کردند.

پنج عنصر ارتباطی در رسانه منبر

به گفته لاسول، در هر ارتباط، پنج عنصر ارتباطی حضور دارد که این عناصر عبارتند از: پیام دهنده، پیام، مخاطب، تاثیرگذاری و کانال ارتباطی. این پنج عنصر ارتباطی در همه رسانه ها حضور دارند. در ادامه این عناصر پنجگانه را در رسانه منبر بررسی می کنیم.

واعظان و روحانیون از دیرباز پیام دهندگان اصلی منبر ها بوده اند. این افراد پیام ها را نه از زبان خود، بلکه از جانب خداوند و بر اساس مضامین قران و روایات، به مخاطبان منتقل می کردند و از میان آن ها افرادی که از فنون سخنوری بهره مند بودند با استقبال بیشتری مواجه می شدند.

یكی از عناصر مهم در فرایند ارتباطی، پیام است. در منبر به عنوان یكی از رسانه هایی كه در زمینه تبلیغ اسلامی فعال است، پیام از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این رسانه قرآن، احادیث و روایات از عالی ترین نمونه های پیام تبلیغی هستند.

مخاطبان منبر هم چون مخاطبان سایر رسانه های دینی، عموم مردم هستند. در میان مخاطبان این رسانه معمولا اقشار مختلف جامعه و از مشاغل گوناگون، حضور دارند. امروزه و با ظهور رسانه های جدید و نیز تلفیق رسانه منبر با این رسانه ها، رسانه سنتی منبر هنوز هم مخاطبان خاص خود را دارد. گستردگی حوزه مخاطب این رسانه را به خصوص در ایام خاص و در مناسبت ها می توان مشاهده کرد. در عزاداری های ماه محرم و نیز در مراسم شب های قدر بسیاری از افراد رسانه هایی هم چون تلویزیون را رها می کنند و حتی به تماشای منبر ها از طریق این رسانه بسنده نمی کنند، بلکه از همان رسانه سنتی منبر و حضور فیزیکی در مراسم استفاده می کنند. برای مثال مراسم شب قدر در مشهد را در نظر بگیرید. در این مراسم یک میلیون نفر جمعیت پای یک منبر جمع می شوند.

یکی از عواملی که در اثرگذاری پیام های منبر نقش دارد، فرستنده پیام و وجاهت دینی آن است. این امر موجب افزایش اعتبار منبع می شود. از طرف دیگر، مخاطب با خواست خود و با انگیزه شخصی این رسانه را انتخاب می‌کند و پای آن می‌نشیند. این مواجهه گزینشی، تاثیر پیام را در مخاطب دو چندان می‌کند.

ساختار ارتباطی منبر، یک ساختار ساده است؛ یک فرستنده با یک گروه مخاطب. بنابراین مهمترین برتری منبر بر سایر رسانه‌ها، همین سادگی و اثرگذاری آن است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که منبر ها با توجه به سنتی بودنشان، عموما رسانه هایی یک سویه هستند. این امر می تواند موجب کاهش تاثیرگذاری این رسانه به خصوص در دوران جدید بیانجامد. در این میان برخی از روحانیون و واعظان سعی کرده اند که فضای این رسانه را به سمت تعاملی بودن سوق دهند. ایجاد فضای پرسش و پاسخ در منبر ها یکی از اقداماتی است که در همین راستا انجام گرفته است.

وقتی رسانه های مدرن منبر می شوند...

با حضور منبر در رسانه های مدرن، کانال ارتباطی تغییر می کند. دیگر حتی نیازی به حضور فیزیکی در مساجد و هیئت ها وجود ندارد. منبر ها از طریق رسانه های دیگر هم چون رادیو و تلویزیون پخش می شوند و با این کار پای منبر به خانه های مردم باز می شود. در نتیجه افرادی که به هر دلیلی نمی توانند در مراسم حضور داشته باشند، از این طریق مورد خطاب منبر ها واقع می شوند.

البته باید به این نکته توجه داشت که پخش منبر ها و سخنرانی ها از رسانه های جدید همواره با برخی آسیب شناسی ها مواجه بوده است. برخی از این آسیب شناسی ها به اصل موضوع مربوط است و برخی دیگر به ضعف های مدیریتی در پخش بازمی گردد.

برخی معتقدند تأثیری که در نشستن پای منبر و گوش دادن و شنیدن چهره به چهره و مستقیم وجود دارد از طریق پخش های تلویزیونی به دست نمی آید؛ حضور در مكان اجرای مراسم دینی، گونه ای تقرب به امر قدسی بوده و خود این فضا موجب تحول، آرامش و تسكین درونی می شود. این در حالی است که برای بسیاری از افراد تماشای سخنرانی از تلویزیون جایگزین حضور در آن مکان معنوی نخواهد شد.

برخی آسیب ها نیز از ضعف های مدیریتی ناشی می شوند. برای مثال می توان به ساعت و زمان پخش سخنرانی اشاره کرد. اینکه در برخی مواقع و بخصوص در مناسبت ها شاهد آن هستیم که همه شبکه ها به طور هم زمان به پخش مراسم ها و سخنرانی ها اقدام می کنند. این گونه پخش ها نه تنها تاثیرگذار نخواهد بود؛ بلکه مخاطب را خسته و دلزده می کند.

در پایان باید گفت با وجود آن که برخی صاحب نظران ارتباطات معتقد بودند ظهور رسانه های جدید موجب افول رسانه های سنتی تر خواهد شد، منبر به عنوان یک رسانه سنتی دینی، هم چنان مخاطبان خاص خود را حفظ کرده و حتی به میان رسانه های جدید نیز راه یافته است. امری که در صورت مدیریت دقیق و برنامه ریزی درست به افزایش کارکرد منبر ها خواهد انجامید.

مطالب مرتبط:

رسانه ها باید مخاطبان را به مساجد ارجاع دهند

نگاه دینی به رسانه یا نگاه رسانه‌ای به دین؟

  «منبر» مردمی ترین رسانه