افزایش دیه در ماه‌های حرام

فلسفه تغلیظ دیه (افزایش دیه) در ماه های حرام حفظ حرمت این ماه هاست، و ربطى به گناه‌کار بودن یا نبودن قاتل ندارد. تا اشکال شود که در قتل خطای محض، قاتل گناهی مرتکب نشده است؛ پس چرا دیه تغلیظ می‌شود. علاوه بر این بیشتر قتل‌ها و آسیب‌های غیر عمد به گونه‌‌ای هستند که با کمی تدبیر و دوراندیشی می‌توان از آنها جلوگیری کرد. به عبارتی، انسان‌ها در این آسیب‌های غیر عمدی صد در صد بی‌تقصیر نیستند؛ از این‌رو شارع مقدس برای حفظ ماه‌های حرام و وادار کردن مردم به دقت بیشتر در اعمال و رفتار خود جهت حفظ هر چه بیشتر امنیت اجتماعی، دیه قتل در این ماه‌ها و نیز قتل در اطراف حرم الهی را تغلیظ کرده است.

چهار ماه قمری ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب ماه‌های حرام هستند. در این چهار ماه -به‌ جز برای دفاع- جنگ کنار گذاشته می‌شود و دیه افزایش می‌یابد. هدف از این کار ایجاد امنیت برای افرادی است که می‌خواهند به حج بروند یا تجارت کنند و به سلامت به شهر خود برگردند. این سنت، از قبل از اسلام بجا مانده است.

در تقویم قمری پیش از اسلام ماهی به نام نسی وجود داشت که هر سه سال در گاه‌شماری قمری حضور می‌یافت، و در نتیجه ماه‌ها در زمان مشخصی از سال قرار می‌گرفتند تا ربیع‌الاول در اول بهار قرار گیرد.

یکی از موضوعاتی که در باب دیات مطرح است و فقهای امامیه بر آن اجماع دارند، و در ماده 555 قانون مجازات اسلامى نیز بدان تصریح شده؛ این است که هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنیٌ علیه هر دو در یکی از چهار ماه حرام[1] و یا در محدوده حرم مکه واقع شود، خواه جنایت عمدی و خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می‌گردد.[2]

افزایش دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع، جاری نیست. چنان‌که در فقه[3] و ماده 557 قانون مجازات اسلامی بدان تصریح شده است.

در تغلیظ دیه فرقی نیست بین این‌که مقتول، عاقل باشد یا دیوانه، صغیر باشد یا کبیر، حتی اگر مقتول فرزند قاتل باشد هر چند پدر قصاص نمی‌‌شود اما دیه تغلیظ می‌‌‌شود.[4]

هم‌چنین فرقی نیست بین این‌که قاتل عالم به حکم یا موضوع باشد یا جاهل باشد، همچنین قاتل یا مقتول مسلمان باشند یا کافر باشند، بلکه حتی اگر مقتول کافر هم باشد تغلیظ دیه وجود دارد.[5]

مستند و مبنای تغلیظ دیه

مستند فقهاى امامیه در تغلیظ دیه روایات وارده از امامان معصوم(علیه السلام) می‌باشد، که به چند روایت اشاره می‌کنیم:

1. زراره از امام باقر(علیه السلام) می‌پرسد شخصی کسی را در حرم می‌کشد(حکمش چیست)؟

امام (علیه السلام) می‌فرماید: «باید یک دیه کامل و یک سوم دیه را بپردازد و دو ماه پشت سر هم در ماه‌‌های حرام روزه بگیرد و یک بنده آزاد کند و شصت فقیر را نیز اطعام نماید».[6]

2. در روایت دیگری زراره از امام باقر(علیه السلام) سوال می‌کند؛ این‌که شخصی در ماه حرام یک نفر را از روی خطا به قتل رساند(حکمش چیست)؟

امام فرمود: دیه بر او تغلیظ و سنگین می‌شود و علاوه بر تغلیظ دیه باید یک بنده آزاد کند یا دو ماه از ماه‌های حرام را پشت سر هم روزه بگیرد.[7]

3. «کلیب اسدی از امام صادق(علیه السلام) سوال می‌کند؛ مردی که در ماه حرام کشته شود دیه‌اش چقدر است؟

امام (علیه السلام) می‌فرماید: یک دیه کامل و یک سوم دیه».[8]

فلسفه تغلیظ دیه در ماه‌های حرام

فلسفه تغلیظ دیه حفظ حرمت ماه‌هاى حرام است، و ربطى به گناه‌کار بودن یا نبودن قاتل ندارد. تا اشکال شود که در قتل خطای محض، قاتل گناهی مرتکب نشده است؛ پس چرا دیه تغلیظ می‌شود.[9] علاوه بر این بیشتر قتل‌ها و آسیب‌های غیر عمد به گونه‌‌ای هستند که با کمی تدبیر و دوراندیشی می‌توان از آنها جلوگیری کرد. به عبارتی، انسان‌ها در این آسیب‌های غیر عمدی صد در صد بی‌تقصیر نیستند؛ از این‌رو شارع مقدس برای حفظ ماه‌های حرام و وادار کردن مردم به دقت بیشتر در اعمال و رفتار خود جهت حفظ هر چه بیشتر امنیت اجتماعی، دیه قتل در این ماه‌ها و نیز قتل در اطراف حرم الهی را تغلیظ کرده است.

چند استفتاء از آیة الله مکارم شیرازی دام ظله:

تغلیظ دیه در ماه حرام، مربوط به قتل های عمدی است.

فرقی بین آن ها نیست.

نامگذاری این ماه ها به خاطر این است که جنگ در آنها حرام است و دیه دو برابر نمی شود بلکه یک سوم به خاطر این ماه ها اضافه می شود.

در قتل غیر عمد تغلیظ دیه صورت نمی گیرد و در قتل عمد ملاک چیزی است که طرفین بر آن توافق کنند و در ماه های حرام علاوه بر آن می تواند ثلث دیه را به عنوان تغلیظ دیه بگیرد.

پی نوشت ها:

[1]. «رجب، ذیقعده، ذیحجه و محرم».

[2]. سبزوارى، سید عبد الأعلى‌، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج 29، ص 86 - 87؛ صیمرى، مفلح بن حسن(حسین)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، کوثرانى عاملى‌، جعفر، ج 4، ص 421

[3]. مهذب الأحکام، ج ‌29، ص 87.

[4]. مهذب الأحکام، ج ‌29، ص 88.

[5] . همان، ج 29، ص 86 – 87؛ ‌تبریزى، جواد بن على‌، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب الدیات‌، ص 31

[6]. الکافی، ، ج 4، ص 140

[7]. الکافی، ج‏ 4، ص 139.

[8]. الکافی، ج ‏7، ص 281 – 282.

[9]. منتظری نجف‌آبادى، حسین على، مجازات‌‌هاى اسلامى و حقوق بشر، ص 56 – 57

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان

منابع:

سایت اسلام کوئیست

سایت ویکی پدیا

پایگاه اطلاع رسانی آیة الله مکارم شیرازی دام ظله

مطالب مرتبط:

از احکام دیه چه می دانید؟

دیه نمایانگر بها و ارزش انسان نیست

آیا دیه خمس دارد؟