نقد در حوزه عمومی

«نقد در حوزه عمومی» مجموعه مباحثاتی است که هابر ماس بر سر موضوعاتی چون جنبش دانشجویی، ایدئولوژی، ناسیونالیسم و سوسیالیسم و سیستم و جامعه با توجه به نظریات افرادی چون ژان فرانسوا لیوتار و نیکلاس لومان،گادامر، دریدا و دیگران انجام داده است.

هابرماس نقد در حوزه عمومی. رابرت هولاب. مترجم: حسین بشیریه. نشر نی. چاپ اول. تهران: 1391. 700 نسخه.285 صفحه. قیمت: 8600تومان.

نکاتی درباره هابرماس و کتاب نقد در حوزه عمومی

یورگن هابرماس مهمترین روشنفکر آلمانی سه دهه اخیر است. وی در حوزه‌های گوناگون از جامعه‌شناسی و علوم سیاسی گرفته تا فلسفه نقش بسیار مهمی در حیات فکری آلمان داشته است. وی یکی از افراد مکتب فرانکفورت بوده است. فرانکفورتی‌ها از جمله مارکوزه، آدورنو و هورکهایمر، معتقد بودند که عقل دوران روشنگری قرن هجدهم به ابزار استیلا و عقل ابزاری تبدیل شده است.

هابر ماس در رابطه با اندیشه‌های مکتب فرانکفورت مفهوم شی‌گشتگی سراسری یا عمومی در جامعه مدرن را مورد نقد قرار داد و در جستجوی راهی برای رهایی از این وضعیت بر آمد. وی با نقد فرایند عقلانیت ابزاری، مفهوم عقلانیت ارتباطی را عرضه کرد که اساسا فرایندی رهایی بخش است.

به نظر هابر ماس باید فضاهایی را که هنوز دستخوش عقلانیت ابزاری و شی‌گشتگی نشده‌اند پیدا کرد. منظور هابر ماس از حوزه عمومی عرصه‌ای اجتماعی است که در آن افراد از طریق مفاهمه و استدلال مبتنی بر تعقل و در شرایطی عاری از هرگونه فشار و زور و در موقعیتی برابر برای تمام طرف‌های مشارکت کننده، مجموعه‌ای از رفتارها، مواضع و جهت گیری‌های ارزشی و هنجاری را تولید می‌کنند.

حوزه عمومی از لحاظ هابر ماس حوزه عقلانی، حقیقت یاب و حقیقت ساز جامعه است. این حوزه عرصه فکر، گفتگو و استدلال و زبان است. شرایط مکالمه باز و آزاد در حوزه عمومی مستلزم این اصل است که هیچ گروه و یا افرادی نمی‌توانند در خارج از این حوزه یعنی در حوزه قدرت مدعی شناخت بهتر خیر و صلاح جامعه باشند. پاسخ پرسش‌هایی چون آزادی، برابری و عقلانیت تنها در حوزه عمومی جامعه ممکن است.

«هابر ماس با لحن طعنه آمیز آشکاری آثار اخیر برخی از تاریخ نویسان محافظه کار را به عنوان موج دوم حمله ایدئولوژیک پس از شکست بیتبورگ تلقی می‌کند. از تاریخ نویسان خواسته می‌شود تا چیزی را که از عهده سیاستمداران برنیامد، انجام دهند یعنی تعبیر مثبتی درباره گذشته به دست دهند که برای سیاست‌های محافظه کارانه فعلی مشروعیتی دست و پا کند. البته هابر ماس بر این باور نیست که تاریخ نویسان مورد نظر مجریان توطئه‌ای برای پاکسازی گذشته آلمان بوده باشند. »^[1]

دلیل گردآوری مباحثات هابرماس از سوی رابرت لاهوب

کتاب نقد در حوزه عمومی نیز به مباحثی چون جامعه، حوزه عمومی و ناسیونالیسم و دمکراسی می‌پردازد. این کتاب حاصل نوآوری فکری رابرت هولاب است. لاهوب تلاش دارد در این کتاب به اظهار نظرهایی که درباره هابر ماس شده و به نظر وی ناصواب است پاسخ دهد.

لاهوب معتقد است نظرات هابرماس را به ناحق ارتجاعی، محافظه کارانه و حتی بالقوه فاشیستی تلقی کرده‌اند. به نظر هولاب چنین برداشت‌هایی از نظریات وی به تسلط مستمر اندیشه فراساختارگرایی در دانشگاه‌ها بر می‌گردد که ظاهرا به بررسی نظریه انتقادی علاقه داشتند.

این کتاب طرح مشاجرات مهم هابر ماس است. دو مشاجره مهم درباره کارویژه‌های جنبش دانشجویی و شیوه برخورد مناسب با پیشینه نازیسم در آلمان به عنوان بهترین بخش‌های کتاب است.کتاب حاضر با طرح مشاجرات مهم هابر ماس تصویری از مهمترین رودر رویی‌های جاری در فلسفه و اندیشه اجتماعی در قرن بیستم به دست می‌دهد.

محتوای کتاب

این کتاب حاوی هفت فصل است که عبارتند از: مقدمه: مداخله و مباحثه در حوزه عمومی، روش شناسی در علوم اجتماعی: مباحثه بر سر مکتب اثباتگرایی عقلگرایی انتقادی پوپر، درباره ایدئولوژی و تعبیر: مباحثه با هانس گئورگ گادامر، دمکراسی و جنبش دانشجویی: مباحثه با چپگرایان، سیستم و جامعه: مباحثه با نیکلاس لومان، تجدید و فراتجدید: مباحثه با ژان فرانسوا لیوتار و ناسیونالیسم و کوره‌های آدم سوزی: مباحثه با تاریخ نویسان. این کتاب همچنین شامل سه پیشگفتار از طرف نویسنده، مترجم و کریستوفر نوریس سرپرست مجموعه نقادان قرن بیستم است.

پی نوشت:

[1] صفحه 221 کتاب