چرا دعا می کنیم اما به اجابت نمی رسد؟!
دعا كردن، همراه و همرنگ شدن با كلّ هستى است. طبق آیات قرآن، تمام هستى در تسبیح و قنوت هستند «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» (بقره، 116) و تمام موجودات به درگاه او اظهار نیاز دارند «یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (الرحمن، 29) پس ما نیز از او درخواست كنیم تا وصلهى ناهمگون هستى نباشیم
.وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُۆْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (بقره ـ 186)
و هر گاه بندگانم از تو درباره من پرسند (بگو:) همانا من نزدیكم دعاى نیایشگر را آنگاه كه مرا مىخواند پاسخ مىگویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد كه به رشد رسند.
در مقاله قبل که آیه 186 سوره بقره را مطرح کردیم نکاتی از این آیه را تذکر دادیم .
در ادامه، نوشتار زیر را که تکمیل کننده مباحث گذشته است تقدیم می داریم:
نكتههای آیه 186 سوره مبارکه بقره
مفهوم واقعى دعا
پس از آنكه دانستیم كه دعا در مورد نارسایی هاى قدرت ما است، نه در مورد توانایى و قدرت، و به عبارت دیگر دعاى مستجاب دعائى است كه به مضمون" أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ" (سوره نمل آیه 62) به هنگام اضطرار و عقیم ماندن تمام تلاش ها و كوشش ها انجام گیرد، روشن مىشود كه مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دائره قدرت انسان بیرون باشد ، آن هم از كسى كه قدرتش بىپایان و هر امرى براى او آسان است. ولى این درخواست نباید تنها از زبان انسان صادر شود، بلكه از تمام وجود او برخیزد و زبان در این قسمت نماینده و ترجمان تمام ذرات وجود انسان و اعضا و جوارح او باشد.
شرائط اجابت دعا
توجه به كیفیت این شرایط نیز روشنگر حقایق تازهاى در زمینه مسأله به ظاهر بغرنج دعا است، و اثر سازنده آن را آشكار مىسازد .
در روایات اسلامى شرایطى بر استجابت دعا مىخوانیم از جمله:
1- براى اجابت دعا باید قبل از هر چیز در پاكى قلب و روح كوشید و از گناه توبه كرد ، خودسازى نموده و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت.
از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود: " مبادا هیچ یك از شما از خدا تقاضایى كند مگر اینكه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پیامبر و آل او بفرستد بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه) كند ، سپس دعا نماید. (سفینة البحار ، جلد اول ، صفحه 448 و 449)
2- در پاكى زندگى از اموال غصب و ظلم و ستم بكوشد، و تغذیه او از حرام نباشد. از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده: " كسى كه دوست دارد دعایش مستجاب گردد باید غذا و كسب خود را پاك كند." (سفینة البحار جلد اول صفحه 448 و 449)
3- از مبارزه با فساد و دعوت بسوى حق خود دارى نكند، زیرا آنها كه امر بمعروف و نهى از منكر را ترك مىگویند دعاى مستجابى ندارند، چنان كه از پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله نقل شده: " باید امر به معروف و نهى از منكر كنید و الا خداوند بدان را بر نیكان شما مسلط مىكند و هرچه دعا كنند مستجاب نخواهد شد"! (سفینة البحار جلد اول صفحه 448 و 449)
4- عمل به پیمان هاى الهى- ایمان و عمل صالح و امانت و درستكارى یكى دیگر از شرائط استجابت دعا است. زیرا آن كس كه به عهد خویش در برابر پروردگارش وفا نكند نباید انتظار داشته باشد كه مشمول وعده اجابت دعا از ناحیه پروردگار باشد.
كسى نزد امیر مۆمنان على علیه السلام از عدم استجابت دعایش شكایت كرد و گفت : با اینكه خداوند فرموده : دعا كنید من اجابت مىكنم، چرا ما دعا مىكنیم و به اجابت نمىرسد؟! اما در پاسخ فرمود: " قلب و فكر شما در هشت چیز خیانت كرده (لذا دعایتان مستجاب نمىشود):
1- شما خدا را شناختهاید اما حق او را ادا نكردهاید، به همین دلیل شناخت شما سودى به حالتان نداشته!.
2- شما به فرستاده او ایمان آوردهاید سپس با سنتش به مخالفت برخاستهاید . پس ثمره ایمان شما كجا است؟
3- كتاب او را خواندهاید ولى به آن عمل نكردهاید، گفتید شنیدیم و اطاعت كردیم سپس به مخالفت برخاستید!
4- شما مىگوئید از مجازات و كیفر خدا مىترسید، اما همواره كارهایى مىكنید كه شما را به آن نزدیك مىسازد ...
5- مىگوئید به پاداش الهى علاقه دارید اما همواره كارى انجام مىدهید كه شما را از آن دور مىسازد ...
6- نعمت خدا را مىخورید و حق شكر او را ادا نمىكنید.
7- به شما دستور داده دشمن شیطان باشید (و شما طرح دوستى با او مىریزید) ادعاى دشمنى با شیطان دارید اما عملاً با او مخالفت نمىكنید.
8- شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افكندهاید ... با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؟ در حالى كه خودتان درهاى آن را بستهاید؟
تقوا پیشه كنید، اعمال خویش را اصلاح نموده ، امر به معروف و نهى از منكر كنید تا دعاى شما به اجابت برسد". (سفینة البحار ج 1- صفحه 448 و 449)
این حدیث پر معنى با صراحت مىگوید: وعده خداوند به اجابت دعا یك وعده مشروط است نه مطلق، مشروط به آنكه شما به وعدهها و پیمان هاى خود عمل كنید در حالى كه شما از 8 راه ، پیمان شكنى كردهاید و اگر به این پیمان شكنى پایان دهید دعاى شما مستجاب مىشود.
5- دیگر از شرائط استجابت دعا توأم گشتن آن با عمل و تلاش و كوشش است.
در كلمات قصار امیر مۆمنان على علیه السلام مىخوانیم:" دعا كننده بدون عمل و تلاش مانند تیرانداز بدون "زه" است"!(نهج البلاغه- حكمت 337)
بنابراین معناى دعا، ترك كسب و كار نیست، بلكه توكّل به خداوند همراه با تلاش است.
تذکر یک نکته مهم:
عدم استجابت دعاى ما به خاطر شرك یا جهل ماست. در تفسیر المیزان مىخوانیم كه خداوند در این آیه مىفرماید: «أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ» خودم اجابت مىكنم دعا كنندهاى را كه فقط مرا بخواند و با اخلاص تمام، از من طلب خیر كند.
پس اگر دعا مستجاب نشد، یا به جهت آن است كه ما از خداوند خیر نخواستهایم و در واقع براى ما شرّ بوده و یا اگر واقعاً خیر بوده، خالصانه و صادقانه از خداوند درخواست نكردهایم و همراه با استمداد از غیر بوده است و یا اینكه استجابت درخواست ما، به مصلحت ما نباشد كه به فرموده روایات، در این صورت به جاى آن بلایى از ما دور مىشود و یا براى آینده ما یا نسل ما ذخیره مىشود و یا در آخرت جبران مىگردد.
خلاصه سخن آنکه:
مجموع شرایط پنجگانه فوق روشنگر این واقعیت است كه دعا ، نه تنها نباید جانشین اسباب طبیعى و وسائل عادى براى وصول به هدف گردد، بلكه براى اجابت آن باید در برنامههاى زندگى دعا كننده دگرگونى كلى به عمل آمده ، روحیات شخص، نوسازى شود و در اعمال پیشین تجدید نظر گردد.
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج 1
نهج البلاغه- حكمت 337
سفینة البحار ج 1