تبیان، دستیار زندگی
قانون قصاص، حكم الهى نیست كه قابل عفو و اغماض نباشد، بلكه حقّى است براى صاحبان خون
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تجاوز از حدود الهی ممنوع !

اعدام

قرآن گاهى از دستورات لازم الاجراء با جمله كتب علیكم:" بر شما نوشته شده" تعبیر مى‏كند، از جمله در آیه 178 بقره و همچنین آیات آینده كه در مورد وصیت و روزه سخن مى‏گوید، همین تعبیر دیده مى‏شود.

به هر حال این تعبیر اهمیت و تاكید مطلب را روشن مى‏كند، زیرا همیشه مسائلى را مى‏نویسند كه از هر نظر قطعیت پیدا كرده و جدى است.


یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى‏ فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْ‏ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى‏ بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِیمٌ (بقره ـ 178)

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! (قانون) قصاص در مورد كشتگان، بر شما (چنین) مقرّر گردیده است: آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن، پس اگر كسى از ناحیه برادر (دینى) خود (یعنى صاحب خون و ولىّ مقتول) مورد عفو قرار گیرد. (یا قصاص او به خون‏بها تبدیل شود) باید شیوه‏اى پسندیده پیش گیرد و به نیكى (دیه را به ولى مقتول) بپردازد، این حكم تخفیف و رحمتى است از ناحیه پروردگارتان، پس براى كسى كه بعد از این (از حكم خدا) تجاوز كند، عذاب درناكى دارد.

آیه از مساله حفظ احترام خونها كه مساله فوق العاده مهمى در روابط اجتماعى است آغاز مى‏كند، و خط بطلان بر آداب و سنن جاهلى مى‏كشد، مۆمنان را مخاطب قرار داده چنین مى‏گوید: " اى كسانى كه ایمان آورده‏اید حكم قصاص در مورد كشتگان بر شما نوشته شده است" (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى‏).

قرآن گاهى از دستورات لازم الاجراء با جمله كتب علیكم:" بر شما نوشته شده" تعبیر مى‏كند، از جمله در آیه فوق و همچنین آیات آینده كه در مورد وصیت و روزه سخن مى‏گوید، همین تعبیر دیده مى‏شود.

به هر حال این تعبیر اهمیت و تاكید مطلب را روشن مى‏كند، زیرا همیشه مسائلى را مى‏نویسند كه از هر نظر قطعیت پیدا كرده و جدى است.

شان نزول:

عادت عرب جاهلى بر این بود كه اگر كسى از قبیله آنها كشته مى‏شد تصمیم مى‏گرفتند تا آنجا كه قدرت دارند از قبیله قاتل بكشند، و این فكر تا آنجا پیش رفته بود كه حاضر بودند به خاطر كشته شدن یك فرد تمام طائفه قاتل را نابود كنند. در این شرایط بود که آیه فوق نازل شد و حكم عادلانه قصاص را بیان كرد.

قتل زن و مرد، از نظر الهى و انسانى و كیفر اخروى یكسان است، لكن در كیفر دنیوى فرق دارد و این به خاطر آن است كه معمولا مرد نان‏آور خانه و قتل او سبب ضربه اقتصادى به خانواده است و قانون بر اساس نوع است، نه موارد نادر كه ممكن است زنى نان‏آور باشد

این حكم اسلامى، در واقع حد وسطى بود میان دو حكم مختلف كه در آن زمان وجود داشت ؛ بعضى قصاص را لازم مى‏دانستند و چیزى جز آن را مجاز نمى‏شمردند و بعضى تنها دیه را لازم مى‏شمردند، اسلام قصاص را در صورت عدم رضایت اولیاى مقتول، و دیه را به هنگام رضایت طرفین قرار داد.

نکات آیه:

«الْقِصاصُ» از ریشه «قص» به معناى پیگیرى است. لذا به داستان دنباله‏دار و پى در پى «قصّه» مى‏گویند. پیگیرى قتل تا مجازات قاتل را «قصاص» گویند.

در هر اجتماعى گاه و بیگاه قتلى صورت مى‏گیرد، یك دین جامع و كامل همانند اسلام، در قبال چنین حوادثى باید طرح و برنامه‏ى عادلانه و منطقى ارائه دهد كه بتواند جلوى ازدیاد و تكرار چنین حوادث و همچنین جلوى انتقام‏هاى نابجا و احیاناً سوء استفاده‏ها را بگیرد، تا قاتلان ، جسور نشوند و خون مظلوم به هدر نرود.

در جاهلیّت قبل از اسلام، گاه به خاطر كشته شدن یك نفر، قبیله‏اى به خاك و خون كشیده مى‏شد و جنگ‏هاى طولانى به راه مى‏افتاد.

اسلام با طرحى كه در این آیه مطرح شده، هم حفاظت خون مردم و هم رضایت طرفین و رعایت حدود و اندازه را در نظر گرفته است. البتّه قانون قصاص، حكم الهى نیست كه قابل عفو و اغماض نباشد، بلكه حقّى است براى صاحبان خون كه مى‏توانند با گرفتن دیه و یا بدون آن، از حقّ خود صرف نظر كنند.

طرح یک سوال مهم:

سۆال: چرا در قانون قصاص، جنسیّت مطرح است؟ اگر قاتل مرد و مقتول زن باشد، مرد را قصاص نمى‏كنند؟

پاسخ: قتل زن و مرد، از نظر الهى و انسانى و كیفر اخروى یكسان است، لكن در كیفر دنیوى فرق دارد و این به خاطر آن است كه معمولاً مرد نان‏آور خانه و قتل او سبب ضربه اقتصادى به خانواده است و قانون بر اساس نوع است، نه موارد نادر كه ممكن است زنى نان‏آور باشد.

«الْقِصاصُ» از ریشه «قص» به معناى پیگیرى است. لذا به داستان دنباله‏دار و پى در پى «قصّه» مى‏گویند. پیگیرى قتل تا مجازات قاتل را «قصاص» گویند

پیام‏های آیه:

1ـ براى تحقّق احكام دینى، حكومت دینى لازم است. اجراى قانون قصاص بدون قدرت و حكومت، امكان ندارد. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»

2ـ در قانون قصاص، اصول تساوى و عدالت مورد توجّه است. «الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى‏»

قاطعیّت و عطوفت در كنار هم لازم است. «فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ» گویا اولیاى مقتول، برادر قاتل هستند و قاتل، از مرز اسلام و اخوت بیرون نمى‏رود.

4ـ حقوق اسلامى، آمیخته با اخلاق اسلامى است. «كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِصاصُ» ، «فَمَنْ عُفِیَ»

5ـ اسلام، نه مانند یهود تنها راه را قصاص مى‏داند و نه همچون مسیحیّت بهترین راه را عفو مى‏شناسد، بلكه راههاى مختلفى مثل قصاص، خون‏بها و عفو را مطرح مى‏كند. «كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِصاصُ» ، «فَمَنْ عُفِیَ»

6ـ جواز عفو قاتل و تبدیل قصاص به گرفتن خون‏بها، براى تربیت شماست. «تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّكُمْ»

7ـ تجاوز از حدود الهى و سوء استفاده از آن ممنوع است. «فَمَنِ اعْتَدى‏» ، «فَلَهُ عَذابٌ أَلِیمٌ»

8ـ اگر در قانونى تخفیف قرار دادید، جلو سوء استفاده‏ها را بگیرید. «ذلِكَ تَخْفِیفٌ» ، «فَمَنِ اعْتَدى‏»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان


منابع:

تفسیر نور ج 1

تفسیر نمونه ج 1

مطالب مرتبط:

برجسته ترین نعمت خدا

چگونه امنیت را در جامعه زیاد کنیم ؟