همیشه میخوای حرف حرف خودت باشه؟!
در زندگی انسان مواقعی است که آدمی دچار حیرت و تزلزل در اندیشه و نحوه برخورد با اطرافیان و بلاخص مخالفان خود می شود. خود را در حصاری از انواع افکار و تلاطم های روحی می بیند که نیاز دارد راهبر و راهنمایی را فرا روی خود قرار دهد تا درست اندیشه کرده و رفتار نماید. خداوند عالم از همان روزی که انسان را آفرید بزرگوارانی را نیز در زمین قرار داد که رفتار و کردارشان کتاب تعلیم بر حق تمام انسان ها باشد. یکی از معلمان زندگی انسان پیشوای مسلمین امام علی علیه السلام است که کردارش حجت بر تمام انسان هاست، در این مجال بر آن آمده ایم که گزیده ای از کردار مولی الوحدین امیرالمومنین را در برابر مخالفانشان به اندیشه بنشینیم. باشد که از نسیم خلق ایشان ما را نیز نسیمی بنوازد...
احترام به اندیشه و آزادی مخالفان
انسان اگر خود را میزان قرار بدهد و با دیگران اعم از دوست، دشمن، مخالف و موافق آن چنان رفتار کند که دوست دارد با خودش رفتار کنند، بر صراط عدل و حق استوار خواهد ماند زیرا هیچ کس نسبت به خودش خواهان ظلم و جور نیست.
آن حضرت در برخورد با مخالفانش همه حقوقی را که خودش در دوران مقهوریت از حاکمان انتظار داشت رعایت کرد، به مخالفانش اجازه مخالفت داد و حقوق آنان را رعایت کرد و مقرری آنان را از بیت المال قطع نکرد و آزادی مخالفت را از آنان نگرفت ( حیدری، احمد، رفتار علوی و راه های تحقق آن، ص209) در تاریخ داریم که: طلحه و زبیر پس ازبیعت با حضرت علی در پی حکومت بصره و کوفه بودند، ولی حضرت امتناع کرد و در تقسیم بیت المال آنها را برتری نبخشید، از این رو تصمیم گرفتند به بهانه ی حج عمره به مکه بروند. و برای اجازه نزد امام رفتند؛ اما، علی رغم مخالفت امام بر نیت خود اصرار کردند، امام در آخر فرمود: به خدا برای عمره نمی روید؛ بلکه حیله و نیرنگی در کارتان است و می خواهید به بصره بروید. امام در پاسخ ابن عباس مبنی بر زندانی و مجازات طلحه و زبیر، فرمود:
ای ابن عباس، آیا به من امر می کنی که به ظلم آغاز کنم و قبل از نیکی بدی مرتکب شوم و بر اساس ظن و تهمت عقوبت کنم و قبل از وقوع عمل برآن مواخذه کنم؟ هرگز! به خدا به عدالت رفتار می کنم که خداوند به حکمرانی بر عدل از من عهد و پیمان گرفته است. هم چنین به وقت بیعت که عده ای از صحابه از بیعت با امام امتناع کردند، حضرت آنان را مجبور به بیعت نکرد. (علیخانی، علی اکبر، اخلاق و سیاست در نگرش و روش امام علی علیه السلام).
عدم توهین و هتک حرمت
تلاش برای آگاهی مردم از اهداف والای حکومت حضرت علی علیه السلام بوده است تا مردم از طریق تعقل و استدلال مسائل را درک کنند. دشنام و هتک حرمت از جمله مواردی است که باب تفکر و تعقل را مسدود می کند و کسی که به دشنام و توهین متوسل می شود احتمالا از کم خردی و ضعف استدلال و منطق خود خبر می دهد. در جنگ صفین، حضرت علی شنید که گروهی از یارانش به معاویه و شامیان دشنام می گویند و توهین می کنند. حضرت آنان را از این کار منع کرده، فرمودند:
«إِنِّی اءَكْرَهُ لَكُمْ اءَنْ تَكُونُوا سَبَّابِینَ، وَلكِنَّكُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ اءَعْمَالَهُمْ، وَذَكَرْتُمْ حَالَهُمْ، كَانَ اءَصْوَبَ فِی الْقَوْلِ،وَاءَبْلَغَ فِی الْعُذْرِ، وَ قُلْتُمْ مَكَانَ سَبِّكُمْ إِیَّاهُمْ: اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ، وَ اءَصْلِحْ ذَاتَ بَیْنِنَا وَبَیْنِهِمْ، وَاهْدِهِمْ مِنْ ضَلاَلَتِهِمْ، حَتَّى یَعْرِفَ الْحَقَّ مَنْ جَهِلَهُ، وَیَرْعَوِیَ عَنِ الْغَیِّ وَالْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ بِهِ.» (نهج البلاغه،فیض الاسلام،خطبه 206.)
من خوش ندارم شما دشنام گو باشید، لیکن اگر کرده های آنان را باز گویید و حالشان را فریاد برآرید به صواب نزدیکتر بود و در عذرخواهی رساتر و به جای دشنام بگویید خدا ما و ایشان را از کشته شدن برهان و میان ما و ایشان سازش قرار گردان و از گمراهی شان به راه راست برسان، تا آنکه حق نمی دانند بشناسند و آن که به راه دشمنی می رود و بدان آزمند است باز ایستد.
رفتار آن حضرت در کوران جنگ را فقط بدین طریق می توان توجیه کرد که هدف حضرت آگاه کردن، ساختن مردم و احیای ارزش های اخلاقی در جامعه بود و جنگ امام با معاویه نیز برای همین هدف بود. از نظر امام، هنر حکومت خون ریزی و کشتن افراد نیست، اگرچه دشمن باشند؛ بلکه تکریم انسان، هدایت انسان و زمینه سازی برای تکامل و تعالی اوست، حتی در میدان جنگ. (مرادی، هادی، حکومت و سیاست از دیدگاه امام علی، ص280)
عدم تعرض به توهین کنندگان
اساسی ترین وجه تمایز انسان از حیوان، ناطقیت (تفکر و اندیشه) است که این اندیشه از طریق زبان تجلی پیدا می کند و محقق می شود. در این میان، افراد و گروه هایی که از تعقل و تفکر عمیق و استدلال قوی برخوردار نیستند، معمولا با خشم و عصبانیت به شیوه هایی چون دشنام، توهین و هتک حرمت متوسل می شوند. مخالفان حضرت گاهی شخص ایشان را مورد توهین و هتک حرمت قرار می دادند و حضرت کریمانه می گذشت و متعرض آنان نمی شد. روزی حضرت در میان مردم مطلبی فرمود؛ یکی از خوارج به امام گفت: خدا بکشد این مرد را چقدر فقه می داند. اطرافیان شمشیر کشیدند تا او را که به رهبر جامعه چنین توهینی کرده بود بکشند. حضرت مانع شده فرمودند: آرام باشید. او دشنامی داده و پاسخش فقط یک دشنام است و البته بخشودن گناه او شایسته تر است و او را بخشید. (نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت420)
گاهی نیز خوارج به طور دسته جمعی و در انظار عمومی به حضرت توهین می کردند؛ ولی حضرت در پاسخ، آنان را نصیحت می کرد و موکداً به بحث و گفت گو فرا می خواند تا حقایق روشن شود. (علیخانی، علی اکبر، اخلاق و سیاست در نگرش و روش امام علی)
باشد که ما نیز به امتیاز شیعه آن حضرت بودن هر روز خود را بر سر سفره درس آن حضرت حاضر کرده و شاگردی مکتب حسنه ایشان را کنیم.
فرآوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه (فیض الاسلام)
حکومت و سیاست از دیدگاه امام علی؛ هادی مرادی.
اخلاق و سیاست در نگرش و روش امام علی علیه السلام؛ علی اکبر علیخانی.
مطالب مرتبط:
