الرافد و فلسفه علم اصول (٣)

نوشته: سعید ضیایی فر

بخش قبلی را اینجا ببینید

سیری در الرافد (ادامه)

مبحث سوم: ساختار علم اصول (ص 31-57)

ابتدا ساختارهای قدیم ذکر گردیده است. ساختار قدما عبارت است از: مباحث مقدماتی (نظیر وضع، صحیح واعم، حقیقت شرعیه و مشتق) مباحث الفاظ، مباحث دلیل و خاتمه که در تعادل و ترجیح است. دیگری ساختار شیخ انصاری است که عبارت است از: قطع تفصیلی و اجمالی، ظن معتبر و شک.

سپس عوامل ارائه‌ی این دو نوع ساختار، تحلیل ونقد شده است.

آن‌گاه دو ساختار برای علم اصول پیشنهاد می‌شود؛ ولی قبل از آن نکته‌ای را یادآور می‌شود که نقل آن مفید می‌نماید:

تقسیم‌بندی اول بدین قرار است:

بخش اول، احتمال

1-  احتمال قطعی: یعنی احتمالی که به درجه‌ی قطع رسیده و بحث در این باره، بحث از حجیت قطع است.

2- احتمال اطمینانی: یعنی احتمالی که به درجه‌ی اطمینان رسیده و بحث در باره‌ی آن، همان بحث از حجیت اطمینان است.

3- احتمال مبتنی بر قوه‌ی محتمل: این احتمال، در جایی است که محتمل مورد اهتمام است؛ نظیر جان، عِرض و مال. گرچه درجه‌ی احتمال ضعیف باشد، بحث در باره‌ی حجیتِ آن، همان مباحث مربوط به اصل اشتغال است.

4- احتمال مبتنی بر علم اجمالی: این نوع احتمال به اندازه‌ی علم اجمالی اهمیت می‌یابد. البته به‌جز جایی که تعسر اطراف علم اجمالی به اندازه‌ای باشد که احتمال در هر طرف را در حد موهوم وغیر قابل اعتنا قرار دهد. از این بحث به مباحث علم اجمالی و شبهه‌ی محصوره و غیر محصوره یاد می‌شود .

5- احتمال غیر قابل اهمیت: احتمالی که نه از نظر درجه و نه از نظر اهمیت، قابل اعتنا نیست که خود بر دو قسم است:

بخش دوم، کشف

برای «کشف» دو زیر مجموعه می‌توان در نظر گرفت:

بخش سوم، میثاق عقلایی

مراد از میثاق عقلایی، هر راهی است که جامعه به لوازم و آثار آن پایبند است. این قرارداد یا به ملاک کاشفیتِ نوعی است؛ آن طور که در خبر ثقه ادعا می‌شود، یا به ملاک مصالح عمومی است. شاید بحث ظواهر از این قبیل باشد؛ چه از حیث کبروی که از حجیت ظهور است، چه از حیث صغروی در مباحث الفا1 نظیر مفاد امر ونهی، عام وخاص، مطلق ومقیدو امثال آن (ص 44  و45).

در ادامه آمده است که این تقسیم‌بندی، غیر از شیوه‌ی رایج حوزوی است. لذا تقسیم‌بندی دیگری پیشنهاد می‌گردد و در آغازِ آن یادآور می‌شود که مبادی تصدیقی هر علمی، یا بدیهی است که به بحث نیازی ندارد و یا نظری است که در علم پیشینِ آن علم بحث می‌شود و چون محور بحث علم فقه، حکم شرعی است که گونه‌ای از اعتبار است، بنابراین به علم دیگری که از مبادی تصدیقی اعتبار و حکم شرعی بحث کند، نیاز داریم واین مبادی تصدیقی همان اعتبار، عوارض، اقسام و لواحق آن است. از این رو، این تقسیم‌بندی بر محور اعتبار، شۆون آن و تفصیلاتش در پانزده محور به قرار زیر می‌آید:

مبحث چهارم :ارتباط میان تفکر اصولی وتفکر فلسفی (ص 58-63)

اصل تأثیر تفکرفلسفی بر علم اصول، روشن است و در این زمینه شاهدی از کلام سید مرتضی نقل وعوامل این تأثیر چنین ذکر شده است:

خلط میان قوانین تکوینی وقواعد اعتباری، از مهمترین نتایج تأثیر فلسفه بر علم اصول ذکر گردیده و اموری نظیر امتناع شرط متأخر، امتناع اجتماع امر ونهی و... از نمونه‌های آن دانسته شده است.

مبحث پنجم: ارتباط علم اصول با علوم ادبی (ص 64-71)

در این مبحث، دو مطلب دو مطلب ذکر شده است:

منبع: پژوهش و حوزه، پاییز و زمستان 1385، شماره 27و28

تنظیم: محسن تهرانی - بخش حوزه علمیه تبیان