میدانم گرفتاری اقتصادی داری اما نقشت عجیبه!!
این واقعیت غیر قابل انکار است که در ایجاد تحولات اجتماعی و دگرگونی‌های مثبت و منفی در فرد، مدرسه به عنوان یک تأسیس، نقش فوق‌العاده‌ای را ایفا کرده و مهمترین مرکز برای پرورش توان‌مندی‌های انسان در راستای موفقیت او است.
در بازسازی انسان نقش مدرسه از برخی جهات حتی مهم‌تر از خانواده است، از آن بابت که در مدرسه مسائل و الگوها به صورت کلی مطرح می‌شوند و افراد بر اساس اصل همانندسازی سعی دارند خود را همگام با دیگران ساخته و به مثل دیگران باشند. نقش معلم و مربی در شکل‌گیری شخصیت انسان و ساختار روحی و رفتاری او نقش کلیدی است.
در دوران نوجوانی و جوانی که در جسم و روان نوجوان تحول به وجود می‌آید و فصل استقلال‌طلبی، آینده‌نگری، امید، نشاط، تلاش و کنجکاوی انسان است؛ او به یک راهنمای باتجربه، خیرخواه، دلسوز و باتدبیر نیاز دارد. که موقعیت حساس او را به خوبی درک کند و نتیجه تجربیات خود را خالصانه در احتیارش قرار دهد.
و معلم تنها فردی است که گاهی نفوذی همانند نفوذ والدین برای انسان دارد و می‌تواند او را ساخته یا از نو جهت دهد. شخصیتی است مقتدر که در عین حال می‌تواند الگوی اخلاق و رفتار باشد. انسان شدیداً تحت تأثیر معلم آگاه و کار آزموده خویش است؛ آن چیزی را ارزش به حساب می‌آورد که معلم ارزش آن را تأیید کند و آن چیزی را زشت و ناصواب می‌شناسد که او زشت بداند؛ کارش بر اساس کار معلم و شخصیت‌اش انعکاسی از شخصیت اوست. (قائمی علی، تربیت فرزندان،ص 82)
به دلیل همین نفوذ فوق العاده؛ معلم باید فردی ساخته و پرورده باشد. امام علی (علیه السلام) در این باره می‌فرماید:
«أَوْضَعُ الْعِلْمِ مَا وَقَفَ عَلَى اللِّسَانِ وَ أَرْفَعُهُ مَا ظَهَرَ فِی الْجَوَارِحِ وَ الْأَرْكَانِ.» (کلمات قصار/ 88)
فروتر علم آن است كه بر سر زبان است و برترین، آن كه میان دل و جان است.
او باید فردی باشد که هدف‌ها و غایات تربیت انسان برای نیل به موفقیت و سعادت را نیکو بفهمد و خود آزموده و دوران تعلیم و تربیت را طی کرده و گفتار و کردارش هماهنگ باشد.
امام علی (علیه السلام) می‌فرماید:
«مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْدَأَ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ لْیَكُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِه.» (کلمات قصار /70)
آن كه خود را پیشواى مردم سازد پیش از تعلیم دیگرى باید به ادب كردن خویش پردازد، و پیش از آنكه به گفتار تعلیم فرماید باید به كردار ادب نماید.
تنها تسلط به درس نمی‌تواند انسان را بسازد و به موفقیت برساند بلکه شخصیت، فکر و روان معلم هم باید ساخته شده باشد و این امری است که جدّاً مورد تأیید می‌باشد.
امام علی (علیه السلام) نسبت به نقش استاد در تربیّت انسان به آموزگار الهی خویش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌پردازد و اهمیّت و ارزش آموزش‌های پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) اسلام را چنین بیان می‌دارد:
«لَقَدْ كُنْتُ أَتَّبِعُهُ اتِّبَاعَ الْفَصِیلِ أَثَرَ أُمِّهِ یَرْفَعُ لِی فِی كُلِّ یَوْمٍ مِنْ أَخْلَاقِهِ عَلَماً وَ یَأْمُرُنِی بِالِاقْتِدَاءِ بِه.» (خطبه، 234)
و من در پى او بودم ـ در سفر و حضر ـ چنانكه شتر بچّه در پى مادر. هر روز براى من از اخلاق خود نشانهاى بر پا مىداشت و مرا به پیروى آن مىگماشت.
اگر در احادیث از مقام والای معلم ستایش‌های فراوانی شده در حدی که در قیامت حق شفاعت به وی داده می‌شود،
بخاطر عظمت نقش آنان در انسان ها است.
چنان که آمده است:
اذَا كَانَ یوْمُ الْقِیامَةِ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالِمَ وَ الْعَابِدَ فَإِذَا وَقَفَا بَینَ یدَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِیلَ لِلْعَابِدِ انْطَلِقْ إِلَى الْجَنَّةِ وَ قِیلَ لِلْعَالِمِ قِفْ تَشْفَعْ لِلنَّاسِ بِحُسْنِ تَأْدِیبِكَ لَهُم.( ابن بابویه قمی ،ج 2، ص 394)
هنگامی که قیامت بر‌پا شود عالم و عابد محشور می‌شوند. وقتی در پیشگاه عدل الهی قرار گرفتند به شخص عابد گفته می‌شود به سوی بهشت برو، ولی به شخص عالم گفته می‌شود توقف کن و برای کسانی که در حسن تأدیب آنها اقدام نمودی شفاعت کن.».
برای تعلیم تنها اصول علمی صرف کافی نیست، بلکه تعلیمی است که با تأدیب همراه باشد. دانش‌آموز امانتی است الهی که به منظور تعلیم و تربیت به مدرسه تحویل داده می‌شود و در این مدّت قیمومیت و سرپرستی او بر عهده معلمان مدرسه خواهد بود. و این همه به خاطر تأثیر شگرفی است که تعلیم و تربیّت بر شکوفایی توان‌مندی‌های انسان، سعادت و موفقیّت وی دارد.
فرآوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه
تربیت فرزندان، علی قائمی
تربیت اسلامی، مصطفی دلشاد تهرانی
مطالب مرتبط:
