عالمی که بیشترین تالیفات را دارد

اعتقادات کتابی است به تالیف شیخ صدوق در شرح اعتقادات شیعه دوازده‌امامی. صدوق این کتاب را در روز جمعه 12 شعبان 368 هجری قمری به درخواست مشایخ شهر نیشابور در این شهر نوشت. صدوق در این کتاب اعتقادات شیعه را بیشتر به نقل از قرآن و روایت‌های چهارده معصوم بیان می‌کند و کمتر به نظر شخصی و مباحث کلامی و عرفانی می‌پردازد. شیخ مفید، شاگرد شیخ صدوق، شرحی بر این کتاب نوشته‌است.

اعتقادات صدوق

کتاب اعتقادات یکی از کتب ارزنده ای می باشد که از قلم پربرکت و توانای شیخ صدوق تراوش نموده و متکلم نامی مرحوم شیخ مفید نیز که خود از شاگردان مرحوم شیخ صدوق بوده حواشی و پاورقی هایی برآن اضافه نموده که اهمیت آن را دوچندان ساخته است. البته این کتاب و شرح آن به زبان و لغت عرب بوده و اهل فضل و آشنایان به این زبان از آن همواره استفاده می نموده اند.

علت تالیف کتاب

علت نگارش و سبب تألیف این کتاب را صاحب کتاب " الذریعه الی تصانیف الشیعه " چنین نگاشته اند:

" کتاب اعتقادات را شیخ صدوق در مجلس روز جمعه 12 شهر شعبان 368 هـ در نیشابور املاء فرموده و سبب این تألیف آن بوده که مشایخ حاضرین در مجلس از ایشان در خواست کردند وصف دین شیعه دوازده امامی را برای آنها به طریق اختصار املاء کند و لذا صدوق در این کتاب جمیع اعتقادات فرقه ناجیه از ضروریات و غیرضروریات و وفاقیات و غیروفاقیات ذکر کرده و در نظر داشته که بعدا شرح و تفسیری برآن بنویسد لیکن برای او میسر نمی گردد و لذا مرحوم شیخ مفید بر آن شرحی می نگارد..."

معرفی اجمالی نویسنده

ابوجعفر محمدبن علی مشهور به "شیخ صدوق" از بنیانگذاران فقه شیعه و عالم و محدث بزرگ که در قرن چهارم هـ ق، در شهر قم بدنیا آمد. پدر بزرگوارش "علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی" از برجسته ترین علما و فقهاء آن زمان بود. شیخ صدوق دوران کودکی و نوجوانی و جوانی را در دامان علم و فضیلت و زهد و تقوای پدر خود گذراند و از محضر پدرش، کسب علم و دانش کرد و به علت هوش و استعداد فوق العاده اش، قبل از 20 سالگی توانست هزاران حدیث و روایت با سلسله سند آنها را به حافظه خودش بسپارد و به مضامین آنها عمل کند. شیخ صدوق تا سن 23 سالگی در زمان غیبت صغری امام زمان علیه السلام زندگی کرد و دوران نیابت 2 نفر از نواب اربعه را درک کرد. از طرفی دوران زندگیش با حکومت چند تن از خلفای عباسی یعنی از زمان مقتدر عباسی آمیخته بود. سال 355 هـ ق به بغداد رفت، بزرگان و علما از او استماع حدیث داشتند. طبق فرموده شیخ حر عاملی و بعضی دیگر از اهل فن، نظیر او در کثرت علم و حفظ و ضبط آثار و اخبار اسلامی، دیده نشده است.

تألیفات او تا حدود 300 کتاب و مرجع استنباط احکام و استفاده فقهای بزرگوار و خدمات دینی برجسته او، در احیای آثار ائمه اطهار جای هیچ شک و شبهه ای نیست. شیخ صدوق (علیه الرحمه) در بین دانشمندان از نظر وسعت معلومات و کثرت کتب و مصنفات فردی کم نظیر بوده است. بنا به قرائن تاریخی اکثر کتب شیخ صدوق (رضی الله عنه) تا قرون پنجم و ششم هجری موجود بوده و در دسترس علماء قرار داشته است. لکن در دوران ما جز تعدادی محدود، کتابی از این کتب باقی نمانده است.

مساله دیگر در آثار شیخ صدوق (علیه الرحمه) ابتکار جالب او در تبویب روایات و موضوع بندی آن است. به طوری که به جز چند کتاب وی که به صورت کتاب جامع حدیث، - مانند من لایحضره الفقیه – تدوین شده است، بقیه آثار او معمولا با نام موضوعی مزین شده و بیانگر احادیثی است که در آن رشته موجود بوده است. همانند معانی الاخبار، علل الشرایع، خصال، توحید و....

خصائص تألیفات شیخ صدوق (ره):

یکی از خصائص تألیفات شیخ صدوق عربی بودن آنها می باشد. یک علت آن ضعف زبان آن روز بوده است که چندان قدرت و فصاحتی نداشت تا جوابگوی تعبیرات علمی باشد؛ چنانچه پس از هزار سال هم هنوز نمی توان بعضی از اصطلاحات فقهی و فلسفی را به زبان فارسی منتقل نمود و چاره ای جز بیان به لغت عربی نیست مخصوصا آنکه کتب صدوق بیشتر متن روایات بوده و گفته و نظر شخصی کمتر دارد و برای امانت همان بهتر بوده که به عربی نگاشته شود منتهی عربی ساده و شیوایی که همه از آن بهره مند می گردند و از پرداختن سجع و قافیه در آن پرهیز شده است.

از دیگر خصائص تألیفات شیخ آن است که در اصول عقاید و معارف پیرامون اصطلاحات عرفانی و فلسفی و کلامی و استدلالات منطقی نگشته و روش ساده و بی پیرایه شریعت و پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و جانشینان (علیهم السلام) او را که به زبان ساده و برهان های همگانی فهم و استدلالات عقلی آفاق و انفسی بوده به کار بسته است و همانطور که پیشوایان دین در عین آنکه می توانستند مطالب خود را در قالب اینگونه استدلالات و اصطلاحات ریخته و بیان کنند و نکردند . شیخ هم مسلما از چنین قلمی بهره مند نبوده و عالما و عامدا استدلالات قرآنیه و اخبار ائمه معصومین را کافی دانسته و به کار می بسته است چون برای ادای این گونه تعبیرات برای همگان زبان و قلمی بهتر از آن نمی توان یافت.

این دانشمند بزرگ در اواخر عمر در شهر ری اقامت داشت و در سال 381 هـ ق، در حدود سن 70 سالگی در همان شهر ری، وفات کرد و مزارش در ابن بابویه در نزدیکی مرقد حضرت شاهزاده عبدالعظیم می باشد.

ساختاربندی کتاب

این کتاب شامل 45 باب می باشد.

-

چاپ جدید

چاپ جدید این کتاب با تحقیقات و مقدمه 220 صفحه ای مفصلی بازنشر شده است. این مقدمه مفصل شامل شرح حال مصنف (شیخ صدوق)، اهمیت کتاب، شیوه تحقیق و معرفی نسخه های خطی اعتقادات در کتابخانه های مختلف است.

متن اعتقادات (45 باب) از صفحه 1 – 392 کتاب را در برمی گیرد. توضیح عبارات مشکل – لغوی و کلامی و … – تطبیق با متن کتب دیگر، شاهد از کتب اهل سنت، از کارهای مفصلی است که محققین موسسه امام هادی علیه السلام بر متن اعتقادات انجام داده اند.

منابع:

کتابخانه طهور

سایت ویکی پدیا

سایت روات حدیث

مطالب مرتبط:

روز بزرگداشت شیخ صدوق

شیخ صدوق و غیبت صغری

زندگیمانه ابوجعفر محمد بن علی اب بابویه قمی