شکم‌هایی که سیر نمی‌شوند!
دل بستگی به دنیا
و اینکه انسان چون حیوان مشغول شکم بارگی باشد، باعث نابودی و دل مردگی می شود. غذاهای رنگارنگ هر سمت و سو باشد، او به آن سمت می لغزد و عاقبت رسوا می شود؛ چیزی که موجب سقوط آدم و حوا شد و آن ها را از بهشت برین به زمین کشید.شهوت در لغت به معنای میل، رغبت و خواسته است. یکی از مهم ترین رذایل، شکم است که انسان را در چراگاه حیوانیت نگه داشته، در میان خوردنی های رنگارنگ می غلطاند و روح را از اوج گرفتن به سوی ملکوت باز می دارد. همچنین انسان را از حرکت در مسیر فطرت که رسیدن به خداست، باز می دارد.
امام علی (علیه السلام) فرموده است: «فَمَا خُلِقتُ لِیَشغَلَنِی أَکلُ الطَّیِّبَاتِ کَالبَهِیمَةِ المَربُوطَةِ هَمُّهَا عَلَفُهَا؛ آفریده نشدم که خوردن خوراکی های پاکیزه مرا به خود مشغول دارد، همچون حیوان پرواری که تمام همش علف است یا همچون حیوان رها شده ای که شغلش چریدن، خوردن و پر کردن شکم می باشد».(1)
پر کردن شکم اگر چه از حلال باشد، انسان را از تعالی و رشد باز می دارد. امام در وصیتش به محمد حنفیه می فرماید: «مَن لَم یُعطِ نَفسَهُ شَهوَتَهَا أَصَابَ رُشدَهُ؛ کسی که به خواسته ها و شهوات نفسش پاسخ ندهد، به رشد و کمال رسد».(2)
این نکته را هم خوب است فراموش نکنیم که نکته ای که اسلام بر آن تأکید فراوان دارد، توجه صرف داشتن به خوردن و شکم و خوراک است وگرنه حداعتدال در این زمینه هم لازم بوده و هم مورد توجه اسلام قرار دارد .
نکته ی مهم این است که دل بستگی صرف به دنیا و اینکه انسان چون حیوان مشغول شکم بارگی باشد، باعث نابودی و دل مردگی می شود. غذاهای رنگارنگ هر سمت و سو باشد، او به آن سمت می لغزد و عاقبت رسوا می شود؛ چیزی که موجب سقوط آدم و حوا شد و آن ها را از بهشت برین به زمین کشید. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «غذای زیاد قلب را می میراند؛ همانگونه که آب زیاد، زراعت را از بین می برد».(3)
آثار شکم بارگی
شکم بارگی مانع عبادت، استغفار و عامل کشاندن انسان به دوزخ و نیز مانع رشد انسان و مبغوض حق تعالی است. شکم بارگی انسان را در حرام می اندازد. امام علی (علیه السلام) با اشاره به این خطر و نهی از شکم بارگی به عثمان بن حنیف می فرماید: «به قرص های نان خود کفایت کن تا از آتش دوزخ نجات یابی».(4)
در جای دیگری حضرت خطر افتادن در حرام را به طور عام بیان کرده و آن، نهی از غرق شدن در شهوات است که مصداق حتمی شهوت شکم بارگی است: «بپرهیز از اینکه در شبهات وارد شوی و در شهوات غرق شوی، چون این دو تو را به ارتکاب حرام می کشانند و باعث سوار شدن بر بسیاری از لغزش ها می گردند».(5)
شهوت شکم انسان را به طغیان می کشد و به ارتکاب محرمات و افتادن در دام گناه وا می دارد. شکم بارگی باعث رشد شهوات، دردها و آفات است؛ زیرا شهوت جنسی و شدت میل به منکوحات را در انسان بر می انگیزد و این دو، فرد را به دنبال مال و جاه می کشد تا وسیله توسعه دادت مطعومات و منکوحات فراهم شود. همچنین زیادی مال و جاه سبب تفاخر، تکاثر و کبر می شود. این عوامل نیز سبب رقابت می شود که حسادت، کینه و دشمنی را در پی دارد و در نهایت صاحب شکم بارگی را در تجاوز به حقوق دیگران و ارتکاب منکرات و فحشا جسور می کند.
راه‌های درمان
درک خطر
اگر انسان نفس را با گرسنگی، تربیت کند، محل عبور شیطان تنگ می شود و او برای اطاعت خداوند منان آماده می شود. رسولخدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «إنَّ شَیطَانَ لِیَجرِی مِن أبنِ آدمَ مَجرَی الدَّمِ فَضَیِّقُوا مَجَاریِه بّالجُوعِ و العَطَش؛ همانا شیطان از مجرای خون در وجود انسان نفوذ می کند. با گرسنگی و تشنگی محل عبور شیطان را تنگ نمایید».(6)
نگاه به عاقبت شکم بارگان
شکم بارگی انسان را به ارتکاب محرمات وا می دارد و در نهایت به هلاکت می رساند. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «تا آنکه سومی به خلافت رسید. دو پهلویش از پرخوری باد کرد و همواره بین آشپزخانه و دست شویی سرگردان بود و خویشاوندان پدری او از بنی‌امیه به پا خاستند و همراه او بیت‌المال را خوردند و بر باد دادند، چون شتر گرسنه ای که به جان گیاه بهاری بیفتد. آن قدر اسراف کرد که ریسمان بافته او باز شد و اعمال او مردم را برانگیخت و شکم بارگی او نابودش ساخت».(7)
شهوت شکم بارگی بسیار خطرناک است و موجب تسلط شیطان بر انسان می شود. عمروبن عاص روز حکمیت گفت: به ابوموسی اشعری غذای خوب زیاد بدهید. به خدا! شکم هیچ کس پر نمی شود؛ مگر اینکه همه عقل یا قسمتی از آن را از دست می دهد.(8)
ضررهای جسمانی
پرخوری علاوه بر آثار تخریبی که بر روح و قلب انسان دارد، برای جسم نیز ضررهای زیادی دارد. با آگاهی از این زیان ها، درمان پرخوری آسان تر صورت می گیرد. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «وَ‌کَم مِن أَکِلَةٍ مَنَعَت أکَلاتٍ؛ بسا لقمه گلوگیر که از لقمه های فراوان انسان را محروم می کند».(9)
یکی از مهم ترین دستورات بهداشتی، پرهیز از پرخوری است؛ زیرا تحقیقات نشان می دهد که سرچشمه بسیاری از بیماری ها غذاهای اضافه ای است که جذب نشده و در بدن انسان باقی می ماند. این مواد اضافی هم بار سنگینی برای قلب و سایر دستگاه های بدن است و هم منبع آماده برای انواع عفونت ها و بیماری هاست. از این رو در عصر حاضر، پرخوری عامل اصلی بیماری های گوناگونی مانند قند، چربی خون، تصلب شرایین، نارسایی های کبد و انواع سکته است.(10)
الگوگیری از سیره انبیا و اولیا
امام علی (علیه السلام) با ذکر نمونه های عینی، همانند قرآن، ما را از عمق یک مطلب چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی، آگاه می سازد. امام، جریان حضرت موسی (علیه السلام) و دعایش را بیان می کند و می فرماید: «إِنْ شِئْتَ ثَنَّیْتُ بِمُوسَى کَلِیمِ اَللَّهِ ص حَیْثُ یَقُولُ رَبِّ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ وَ اَللَّهِ مَا سَأَلَهُ إِلاَّ خُبْزاً یَأْکُلُهُ؛ اگر بخواهی دومین مثل موسی كلیم الله (علیه السلام) را بیاورم، آنگاه كه عرض كرد: خداوند! به آن خیری كه برای من فرستادی محتاجم، سوگند به خدا، او از خدا، جز نانی كه بخورد چیزی سۆال نكرده بود».(11) حضرت موسی (علیه السلام) دعایش برای یک قرص نان بود و آنقدر گیاه بیابانی خورده بود که از روی پرده شکم، سبزی گیاه آشکار بود.
امام در نمونه دیگری به ذکر حضرت داوود (علیه السلام) می پردازد که چگونه به خوردن قرص نان جوی اکتفا می کرد و سپس به ذکر حضرت عیسی (علیه السلام) می پردازد: «یَأْکُلُ اَلْجَشِبَ وَ کَانَ إِدَامُهُ اَلْجُوعَ؛ نان خشک می خورد و خورش او گرسنگی بود». سپس به الگو بودن رسولخدا (صلی الله علیه وآله) پرداخته و می فرماید: «وَ أَحَبُّ اَلْعِبَادِ إِلَى اَللَّهِ اَلْمُتَأَسِّی بِنَبِیِّهِ وَ اَلْمُقْتَصُّ لِأَثَرِهِ قَضَمَ اَلدُّنْیَا قَضْماً وَ لَمْ یُعِرْهَا طَرْفاً أَهْضَمُ أَهْلِ اَلدُّنْیَا کَشْحاً وَ أَخْمَصُهُمْ مِنَ اَلدُّنْیَا بَطْناً؛ محبوب ترین بنده خدا کسی است که از پیامبراکرم (صلی الله علیه و اله) پیروی کند و گام بر جایگاه قدم او بگذارد. پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله) از دنیا چندان نخورد که دهان پر کند و به دنیا با گوشه چشم نگریست. دو پهلویش از تمام مردم فرو رفته تر و شکمش از همه خالی تر بود».
امام (علیه السلام) در مدح برادر دینی اش می فرماید: «در راه خدا برادری داشتم که در چشم من بزرگ مقدار بود؛ چون دنیا در چشم او بی ارزش بود و از شکم بارگی دور بود».(12)
درس هایی آموزنده
1. درک آثار تخریبی شکم بارگی ـ از جهت روحی، جسمی و معنوی ـ می تواند درس هایی باشد برای درمان این رذیله اخلاقی.
2. سبب فساد و مانع از پرهیزکاری است :«سیری شكم، پارسایی را تباه می سازد».(13)
3. سبب داخل شدن در آتش جهنم است: «هر گاه شکم سیر شد، طغیان می کند».(14)
4. عامل تسلط شیطان است: «همانا شیطان از مجرای خون در وجود انسان نفوذ می کند. با گرسنگی و تشنگی محل عبور شیطان را تنگ نمایید».(15)
5. مانع ذکر و نماز است: «از پرخورى دورى کنید که ... باعث کسالت از اقامه نماز است».(16)
6. مانع خضوع و خشوع در عبادت است: «لقمان به فرزندش گفت: فرزندم! زمانی كه معده از غذا انباشته گردد، تفكر و اندیشه به خواب رفته، دانش و حكمت، گنگ و اعضا از قیام به عبادت، باز می مانند».(17)
7. کمک کار دیگر گناهان است: «سیری و پرخوری چه یاور خوبی است برای گناهان».(18)
8. موجب طغیان و سرکشی از فرمان خداست: «مبغوض‌ترین حالات بنده نزد خدا، وقتی است که شکمش پر باشد».(19)
پی‌نوشت:
1. نهج‌البلاغه، نامه 45.
2. حر عاملی، جهادالنفس، ص 213.
3. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید،ج20، ص 325.
4. نهج‌البلاغه، نامه 45.
5. تمیمی آمدی، معجم‌المفهرس لغررالحکم، ج1، ص 595.
6. فیض کاشانی، محجة‌البیضاء، ج5، ص 214.
7. نهج‌البلاغه، خطبه 3.
8. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج19، ص 186.
9. نهج‌البلاغه، حکمت 171.
10. تفسیر نمونه، ج4، ص 153.
11. نهج‌البلاغه، خطبه 160.
12. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج19، ص 187.
13. تمیمی آمدی، غررالحکم، ج1، ص 233.
14. حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج24، ص242.
15. محجة‌البیضاء، ج5، ص 214.
16. غررالحکم، ج1، ص 163.
17. مسعودبن عیسی ورام، مجموعه ورام، ج2، ص 102.
18. غررالحکم، ج1، ص 165.
19.وسایل‌الشیعه، ج24، ص 242.
زهرا رضائیان
بخش نهج البلاغه تبیان
