تبیان، دستیار زندگی
اگر مستحق صدقه موجود باشد ، قرض الحسنه دادن از پول صدقات چه حكمى دارد ؟ باید فى الفور به مستحق برسانیم یا مى توانیم قرض الحسنه بدهیم؟
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آیا کمک به گدایان جایز است؟

تکدی گری

طبق آیات و روایات صدقه دادن یک امر بسیار با ارزشی است، ولی شخص صدقه دهنده باید این کار را برای رضای خدا انجام دهد و مواظب باشد که با منت گذاشتن و اذیت فقیر ارزش آن را از بین نبرد. مقدار آن هم هر مقداری که در توان شخص باشد کافی است. در پرداخت آنهم باید نزدیکان خود را در اولویت قرار دهد.


"صدقه" چیزی است كه انسان آن را به قصد قربت از مالش خارج می‌كند مثل زكات، ولی در اصل صدقه در امر مستحب و زكات در امر واجب گفته می‌شود.[1]

در دین اسلام همان گونه كه كسب درآمد از هر راهی مجاز نیست، خرج كردن مال نیز در هر راهی درست نیست، یكی از نیكوترین راه‌های مورد تأیید اسلام برای صرف مال، صدقه دادن آن در راه خداست، دادن مال در راه خدا را "تصدّق" و مال داده شده را "صدقه" می‌نامند.

صدقات دو دسته‌اند:

1.صدقه واجب: یعنی بخشی از اموال شخصی كه با شرایطی خاص به افرادی مخصوصی داده می‌شود؛ از جمله زكات، خمس و فطریه.

2.صدقه مستحب: اندازه خاصی ندارد و انسان می‌تواند هر مقدار از مالش را كه بخواهد در راه خدا به فقرا و نیازمندان ببخشد.[2]

اهمیت صدقه

در سوره بقره آیه 104 می‌خوانیم؛ «ألَم یَعلَمُوا أنَّ الله هُوَ یَقبِلُ التُوبَة عَنْ عباده و یأخُذُ الصَّدَقات؛ آیا نمی‌دانستند كه فقط خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد و خداوند توبه پذیر و مهربان است».

سخن از بندگان نیازمندی است كه به اجازه و فرمان الهی، این گونه كمك‌ها را می‌پذیرند در حقیقت نمایندگان پروردگارند و به این ترتیب دست آنها نیز دست خداست، این تعبیر یكی از لطیف ترین تعبیراتی است كه عظمت و شكوه این حكم اسلامی را مجسم می‌سازد و علاوه بر تشویق این فریضه الهی هشدار می‌دهد که در پرداخت زكات و صدقات نهایت ادب و احترام را به خرج دهند، چرا كه گیرنده خدا است.

در روایتی از امام سجاد علیه السلام می‌خوانیم: «إنَّ الصَّدَقَة لاتَقَع فی یَدِ العَبدِ حتّی تَقَعُ فی یَدِ الرَّب؛ صدقه در دست بنده قرار نمی‌گیرد مگر این كه قبلاً در دست خدا قرار گیرد».

با توجه به آیات و روایات متعدد، باز هم كسانی هستند كه به هنگام كمك مالی جزئی به برادران و خواهران نیازمند خود آنها را تحقیر كرده و یا با خشونت و بی اعتنائی با آنها رفتار می‌كنند.[3]

مصارف صدقه

«إنّما الصَّدَقاتُ لِلْفُقَرا والمَساكینَ والعامِلینَ و...»؛ این آیه به روشنی مصارف واقعی صدقه را بیان كرده و به تمام توقعات بی جا پایان می‌دهد و آن را در هشت مصرف خلاصه می‌كند:

1.فقرا

2.مساكین

3.عاملان و جمع آوری كنندگان زكات که آنچه به آنها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آنها است.

4.«مُۆلِفَة قلوبُهُم» یعنی كسانی كه انگیزه معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می‌توان تألیف قلب و جلب محبت آنان را نمود.

5.برای آزادساختن بردگان.

6.برای اداء دین بدهكاران و آنها كه بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهكاری‌ مانده و از ادای آن عاجز شده‌اند.

7.مصرف در راه خدا و منظور آن، تمام راه‌هایی است كه بر گسترش وتقویت آئین الهی منتهی شود.

8.«وَابنِ سَبیلْ» و كمك به واماندگان در راه، مسافرانی كه بخاطر علتی در راه مانده و زاد و توشه كافی برای رسیدن به مقصد ندارند.[4]

گدایی-تکدی گری

شرایط صدقه

آن گونه كه از سخنان معصومین (علیهم السلام) و آیات قرآن كریم استفاده می‌شود صدقه دارای شرایطی می‌باشد از جمله؛

1- قبل از هر چیز، صدقه باید از اموال حلال و خوب و سالم باشد. «یا أیُّها الَّذینَ آمَنُوا أنْفِقُوا مِنْ طَیّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ...» «ای كسانی كه ایمان آورده‌اید ! از قسمت‌های پاكیزه اموالی كه (از طریق تجارت حلال) به دست آوردید، و از آن چه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم انفاق كنید!»[5]

2- بهتر است كه صدقه و انفاق مخفی باشد. «وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُۆتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَكُمْ » «هر گاه آنها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»[6]

3- این كه صدقه و انفاق همراه با آزار و منّت نباشد. «یا أیُّها الَّذینَ آمَنُوا لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالمَنِّ و...» «ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند كسی كه مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌كند، و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد...»[7]

4- انفاق و صدقه باید توأم با اخلاص و خلوص نیت باشد. «یُنْفِقُونَ أموالَهُمْ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللهِ» «كسانی كه اموالشان را برای جلب خوشنودی خدا انفاق می‌كنند»[8]

5- انفاق و صدقه از اموالی باشد كه آنها را دوست داریم و مورد علاقه ماست. «لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...» «هرگز به (حقیقت) نیكوكاری نمی‌رسید مگر این كه از آن چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق كنید،...»[9]

6- این كه انفاق كننده هرگز خود را مالك حقیقی تصور نكرده، بلكه خود راواسطه بین خدا و خلق بداند. «وَأنْفِقُوا مِنّا جَعَلَكُمْ مَسْتَخْلِفْنی فِیهِ » «انفاق كنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است.»[10]

سوال: عموماً در منازل پول خرد به عنوان صدقه کنار گذاشته می شود. گروهی بیان می دارند که حتماً باید این پول خرد صدقه داده شود و حق عوض کردن پول را نداریم و در صورتی که پول جابجا شود مشکل دارد. آیا این مسأله صحیح می باشد؟

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):

جواب: تعویض صدقات با پول دیگر در صورتی که کسری در آن نشود اشکالی ندارد.

سوال: وظیفه انسان در برابر گدایانى که در برابر دیگران دست دراز مى‏کنند و زندگى خود را با گدایى اداره مى‏نمایند چیست؟ آیا کمک به آنان جایز است؟

آیة الله خامنه ای (دام ظله):

جواب: سعى کنید صدقات را به فقرایى که متدیّن و عفیف هستند بدهید.

دو سوال از آیة الله شاهرودی دام ظله:

سوال: حكم دریافت صدقه مستحبى غیر سید توسط سادات چیست؟ و آیا در این حكم از نظر ادله شرعى فرقى بین فرزندان درجه اول ائمه علیهم السلام و سایر طبقات سادات وجود دارد؟

جواب: اولى آن است كه سید از غیر سید صدقه مستحبى را دریافت نكند .

سۆال: اگر مستحق صدقه موجود باشد ، قرض الحسنه دادن از پول صدقات چه حكمى دارد ؟ باید فى الفور به مستحق برسانیم یا مى توانیم قرض الحسنه بدهیم؟

جواب: اگر مستحق موجود و در دسترس باشد باید صدقات را به قرض الحسنه ندهند و به مستحق برسانند و با وجود مستحق چنانچه به قرض الحسنه بدهند و از بین برود در این صورت دهنده ضامن خواهد شد.

پی نوشتها:

1. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات فی غریب القرآن، ج 2.

2. طباطبائی، سید محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ج 2، ص 40.

3. مكارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه ص 156.

4. همان، ج 8، ص 13.

5. همان، سوره بقره/ 267

6. همان، سوره بقره/ 271

7. همان/ 264

8. همان/ 265

9. همان، آل عمران/ 92

10. همان، سوره حدید/ 77

آمنه اسفندیاری         

بخش احکام اسلامی تبیان


منابع:

سایت دانشنامه اسلامی (اهل البیت)

سایت اسلام کوئیست

سایت بیتوته

سایت آیة الله شاهرودی دام ظله

مطالب مرتبط:

صدقه جاریه چیست؟

بهترین صدقه چیست؟

از احکام صدقه چه می دانید؟

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.