آزادراه رافعی
گفت‌وگو با «عباس رافعی»، كارگردان سینما
رافعی از سال 1375 فیلمسازی را آغاز كرده، فارغ‌التحصیل فیلمنامه‌نویسی از دانشكده صدا و سیما بوده و كارشناسی ارشد خود را در رشته ادبیات دراماتیك از دانشكده هنر و معماری آزاد گرفته است.«راز مینا»، «پروانه‌ای در باد»، «تولدی دیگر»، «كیمیا و خاك»، «آزاد راه» از جمله فیلم‌هایی است كه در این سال‌‌ها از او به نمایش درآمده است. بعد از «آزاد راه» كه در حال حاضر روی پرده سینماهای تهران و برخی از شهرستان‌هاست، او مشغول ساختن فیلمی با نام «فصل فراموشی فریبا» است. در این فیلم ساره بیات بازی كرده و قرار است این فیلم در جشنواره فجر امسال به نمایش در بیاید؛ فیلمی كه رافعی معتقد است در آن بر خلاف «آزاد راه» محافظه‌كاری نكرده و جسارت‌هایی داشته.
به نظر می‌رسد، سرگروه فیلم «آزاد راه» زود تغییر كرد؟ از اكران فیلم راضی بودید؟
درست است، سرگروه «آزاد راه»، سینما آفریقا بود كه به دلیل قراردادی كه با فیلم «استرداد» داشت، در حال حاضر فیلم در سینماهای آزاد نمایش داده می‌شود. متاسفانه فیلم‌هایی چون «آزادراه» فیلم‌هایی نحیف در سینمای ایران محسوب می‌شوند و به فیلم‌های ما می‌گویند «سایر موارد.» فیلم‌هایی كه از بخش تولید تا پخش جزو فیلم‌هایی هستند كه كسی چشم دیدن آن را ندارند. اما با نگاهی به این نوع فیلم، همین آثار در بخش بین‌المللی و اكران در خارج از كشور نام ایران را سربلند نگاه می‌دارند.
پس فكر می‌كنید كه در حق برخی از فیلم‌ها از جمله «آزاد راه» ظلم می‌شود؟ البته باید كف فروش فیلم را هم در سینما در نظر گرفت؟
ببینید، فیلم‌هایی كه در بخش خصوصی و بدون یك ریال كمك ساخته می‌شوند، مورد توجه نیستند. این فیلم‌ها همیشه در حاشیه بوده و در زمان و نوع اكران نیز در حاشیه قرار می‌گیرند و اولویتی برای آنها وجود ندارد. اما فیلم‌هایی هستند كه همیشه از رانت‌ها و روابط و حمایت‌های دولتی استفاده كرده و می‌كنند. سازندگان فیلم‌های میلیاردی دغدغه‌ای در تولید و اكران فیلم ندارند و همین فیلم‌ها حتی در جشنواره‌های خارجی مورد توجه قرار نگرفته‌اند.
به نظر می‌رسد شما هم مانند برخی دوستان در بخش سینمای خصوصی دل پری از بخش دولتی دارید؟
(می‌خندد)، همین‌طور است. بدون اغراق بگویم، گروهی از افراد در سینمای ایران فعالیت می‌كنند كه از آهن فروشی وارد سینما شده‌اند. این افراد در همه جا به‌دنبال رانت می‌گردند و از همه فرصت‌ها استفاده می‌كنند. به فكر استفاده هستند حالا سازمان ثبت‌احوال باشد یا بهشت‌زهرا فرقی نمی‌كند. حالا فكر كنید بخش خصوصی در این سینمای عجیب و غریب، سعی كرده خود را حفظ كند و به فعالیت خود ادامه دهد.
بعد از ساخت «كیمیا و خاك» چطور شد به فكر ساخت فیلم«آزاد راه» افتادید؟
همیشه سعی دارم در فیلم‌هایم آنچه در جامعه وجود دارد را به مخاطب نشان دهم، مشكلات و معضلاتی كه باید در مقابل مردم و مسئولان قرار گیرد. اینكه همه بدانند درجامعه چه می‌گذرد. «آزاد راه» نیز درباره یك روحانی است كه اهل قضاوت بوده و بر اساس اتفاقاتی روی همسرش اسید می‌پاشند.این موضوع جرقه‌ای بود كه سعی كردم به آن بپردازم و بر اساس یك داستان، مخاطب بتواند با فیلم رابطه برقرار كند.
شما در این فیلم بیشتر روی قضاوت و داوری در فیلم متمركز شدید؟
درست است،می‌خواستم مردم قضاوت‌ها را ببینند و حتی كسانی كه كارشان قضاوت است. به‌طور مثال ماجرای كهریزك كه اتفاق افتاد، قاضی حكمی داد. این حكم اشتباه بوده یا نبوده؟ اما آن قاضی اگر اشتباه كرده باشد، با وجدان خود چه خواهد كرد؟ می‌خواستم این را بگویم كه قاضی نیز خود گاهی وارد چالش‌هایی می‌شود.
دست روی موضوع مهمی گذاشتید، حالا چرا شخصیت یك روحانی را انتخاب كردید؟ این كار را سخت‌تر نكرده؟
ببینید اگر شخصیت قاضی بود اما روحانی نبود، نمی‌توانستم یك چالش در فیلم به وجود بیاورم. خواستم یك فرد دینی و روحانی را نشان دهم كه قضاوت می‌كند و حالا بر سر یك موضوع در یك چالش به سر می‌برد و با خود جدال می‌كند.اگر سرپوش روی حكم قتل بگذارد با دین و وجدانش چه كند؟ و اگر حكم صادر كند، با خانواده و همسرش چه كند؟ روحانی بودن شخصیت اصلی این فیلم،داستان را تراژیك‌تر كرده است. البته باید بگویم در آن زمان در ساخت فیلم محافظه‌كاری به خرج دادم. حالا با تماشای فیلم فكر می‌كنم می‌توانستم جسورانه‌تر این فیلم را بسازم و حتی می‌شد كمی از خطوط قرمز عبور كنم.
شما با همین محافظه‌كاری كه داشتید، فیلم‌تان در جشنواره دو سال پیش اكران نشد و اكران عمومی آن نیز بعد از دو سال صورت گرفت؟
(می‌خندد) درست است، فیلم قرار بود در سی‌امین جشنواره فجر به نمایش در بیاید، اما مدیر اداره نظارت و ارزشیابی وقت با اكران فیلم مخالفت كرد.
بدون اغراق بگویم، گروهی از افراد در سینمای ایران فعالیت می‌كنند كه از آهن فروشی وارد سینما شده‌اند. این افراد در همه جا به‌دنبال رانت می‌گردند و از همه فرصت‌ها استفاده می‌كنند. به فكر استفاده هستند حالا سازمان ثبت‌احوال باشد یا بهشت‌زهرا فرقی نمی‌كند.
دلیلش حضور روحانی و داستان قضاوتش در فیلم بود؟
نه، مشكل این نبود. ببینید این روحانی علاوه بر قضاوت كه حرفه و درسش بود، به سینما علاقه زیادی داشت و تماشای فیلم از دل مشغولی‌هایش بود. او در حجره‌اش فیلم نگاه می‌كرد. حالا فكر كنید مدیر نظارت می‌گفت باید سكانس‌های مربوط به فیلم دیدن روحانی حذف شود. اما من موافقت نكردم. این خنده‌دار است كه یك مدیر سینمایی خود حساس باشد به اینكه یك روحانی فیلم نگاه می‌كند!
پس همین پافشاری از جانب شما در حذف نشدن سكانس‌ها، باعث شد فیلم به جشنواره نیاید؟ یادم است شما نامه‌ای در این باره هم نوشتید؟
بعد از پافشاری‌هایی كه كردم، در نهایت نامه‌ای نوشتم با این مضمون كه جشنواره فیلم فجر به «آزاد راه» نمی‌رسد! فیلم از جشنواره حذف شد و به همین دلیل هم تا به امروز نتوانست اكران عمومی بگیرد.
این فاصله دو ساله از ساخت تا اكران، در فیلم و ارتباط برقرار كردن با تماشاگر تاثیری داشت؟
خیر، درست است فیلم دو سال پیش ساخته شده اما این فیلم و آثاری از این دست كه مسائل اجتماعی را روایت می‌كنند، هیچ‌گاه تاریخ مصرف ندارند و می‌توان در هر زمان در جامعه آن را به نمایش گذاشت.
حالا كه فیلم اكران عمومی دارد،آیا حذف و تغییراتی داشته؟
هیچ تغییری در فیلم نداشتیم و بدون حفظ سكانسی «آزاد راه» به نمایش عمومی در آمده است.
بعد از پایان اكران عمومی به فكر پخش فیلم در شبكه نمایش خانگی هستید؟
بله، بعد از پایان در اكران، «آزاد راه» بدون فاصله وارد شبكه نمایش خانگی می‌شود و برای این كار با موسسه تصویری دنیای هنر وارد مذاكره شدیم.
فكر كنم با توجه به حضورتان در جشنواره‌های خارجی، «آزاد راه» را به جشنواره‌های بین‌المللی بفرستید؟
در این دو سال به دلیل اكران نشدن در ایران، نتوانستیم فیلم را در جشنواره‌ای به نمایش در بیاوریم اما بعد از اكران قرار است «آزاد راه» در چندین جشنواره شركت كند.
در این فیلم از یك زوج استفاده كردید (بهنوش طباطبایی و مهدی پاكدل) البته در زمان ساخت فیلم زوج نبودند؟
بله، ابتدا بهنوش طباطبایی را به واسطه چهره‌ای كه داشت انتخاب كردیم، چهره‌ای كه به واسطه معصومیتی كه دارد، تاثیرگذار بود. در آن زمان قرار بود امیر آقایی در این فیلم بازی كند كه به دلیل رد كردن بازی در فیلم «پایان‌نامه» در آن زمان ممنوع‌الكار شده بود. او مهدی پاكدل را پیشنهاد داد و به جای خود آقایی كه قرار بود نقش برادر زن را بازی كند نیز هومن سیدی بازی كرد.
درحال حاضر فیلم «فصل فراموشی فریبا» را دارید، چطور به فكر ساخت این فیلم افتادید؟
جرقه اولیه ساخت این فیلم از صحبت‌های یك دوست كه خارج از كشور زندگی می‌كرد، آغاز شد. روزی این دوست به من گفت «چرا در فیلم‌های ایرانی تصویر واقعی تهران وجود ندارد، چرا فیلمسازان وقتی در خیابان‌های شهر فیلم می‌سازند، خیابان‌ها را می‌بندند و سكانس‌ها در جاهای خلوت گرفته می‌شود و روح شهر در فیلم‌ها غایب است.» راست می‌گفت؛ كمتر فیلمسازی تهران واقعی را به تصویر می‌كشد. ما از این پیشنهاد به موضوع فیلم رسیدیم. شخصیت زنی كه وانتی دارد و كار می‌كند و در گذشته این زن فصلی بوده كه می‌خواهد آن را فراموش كند اما جامعه امروز نمی‌گذارد این فراموشی صورت گیرد. زنی كه در گذشته تن‌فروشی می‌كرده و سپس اسیر مردی می‌شود و بعد از فرار، می‌خواهد با كار كردن گذشته‌اش را به فراموشی بسپارد.
در ساخت این فیلم نیز همچون «آزاد راه» محافظه‌كاری كردید؟
نه، اتفاقا جسارت‌هایی كه در «آزادراه» نداشتم در این فیلم آوردم و محافظه‌كاری در ساخت فیلم نداشتم. فیلم درباره زنی است كه در جامعه امروز دیده می‌شود. تلاشم این بود كه بتوانم داستان زن را به خوبی در فیلم به تصویر بكشم.
فكر نمی‌كنید با توجه به موضوع فیلم و كنار گذاشتن محافظه‌كاری كه فرمودید، «فصل فراموشی فریبا» به سرنوشت «آزادراه» دچار شود؟
درست است كه در این فیلم محافظه‌كار نبودم و بی‌پرده مسائل اجتماعی و مشكلات یك زن را عنوان كردم اما نگاهم به فیلم عفیفانه است. در فیلم سعی نكردم حریم و حجاب‌ها را پاره كنم و معتقدم همین نوع نگاه به این امر، فیلم و نمایش آن را تضمین می‌كند.
همیشه در ساخت فیلم‌ها علاوه بر كارگردانی، خودتان تهیه‌كننده هم هستید؟ این سخت نیست؟
اینطور آزادتر و راحت‌تر هستم. تهیه‌كننده خوب است اما سعی می‌كنم فیلم را شخصی بسازم تا از تعیین تكلیف‌ها آزاد شوم و انتخاب‌هایی كه توسط تهیه‌كننده همیشه وجود دارد، رها شوم.
به لحاظ سرمایه چطور؟
همیشه در فیلم‌هایی كه می‌سازم سعی می‌كنم تولید ارزان‌تر تمام شود.
این به كیفیت لطمه نمی‌زند؟
خیر، ارزان‌تر به معنی خساست به خرج دادن نیست. تمام كسانی كه با من همكاری دارند، می‌دانند كه هزینه تولید فیلم‌هایم همیشه كم است و توقع دستمزد بالا هم ندارند. ببینید سینما آنطور كه فكر می‌كنیم بی‌رحم نیست. افراد زیادی در سینما هستند كه با عشق به كار می‌آیند و پول، زیاد برایشان مهم نیست.
بخش سینما و تلویزیون تبیان
منبع : روزنامه تهران‌امروز / فهیمه پناه‌آذر
