تصرف در ملک مشاعی

عدوان در لغت یعنی ظلم و ستم آشكار. و اصطلاحاً فعل یا ترك فعل قابل نكوهش است كه خلاف عرف یا قانون یا عقل سلیم باشد.

عدم رضای مالك یا عدم اذن قانونی او موجب تحقق

تصرف عدوانی بمعنی اعم، عبارت است از خارج شدن مال از ید مالك یا قائم مقام قانونی او بدون رضای وی و یا بدون مجوز قانونی.

عدوان این نوع تصرف در ماده 308 قانون مدنی بیان شده و مفاد این ماده از حدیث «علی الید ما اخذت حتی تۆدیه» گرفته شده است.

تصرف عدوانی، عنوانی است كه هم در حقوق مدنی مطرح است و هم در حقوق كیفری بنابراین می‌توان از منظر حقوقی و كیفری این عنوان را مورد بحث و تحلیل قرار داد.

بررسی تصرف عدوانی با رویكرد حقوقی

ماده 158 قانون آئین دادرسی مدنی دادگاههای عمومی و انقلاب دعوای تصرف عدوانی را چنین تعریف می‌كند: «دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینكه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج كرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.»

این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول است؛ پس اگر كسی به صورت عدوانی اتومبیل یا تلفن همراه یا مال منقول دیگری را از تصرف او خارج شازد، تعریف فوق این موارد را شامل نخواهد شد.

اگر مال با رضایت متصرف سابق از تصرف او خارج شده باشد و به تصرف دیگری درآید سپس متصرف سابق از رضایت خویش پشیمان شده و عدول نماید، عنوان تصرف عدوانی بر فعل متصرف لاحق صادق نخواهد بود.

چنانچه شخصی ملك خود را برای مدتی رها كند، به نحوی كه هیچ تصرفی بر آن نداشته باشد و شخص دیگری در این مدت، ملك مورد نظر را تصرف نماید، تعریف مزبور شامل این مورد نخواهد بود؛ زیرا متصرف فعلی، مال را از تصرف متصرف سابق خارج نكرده، بلكه ملكی را كه قبلاً از تصرف وی خارج شده بود، تصرف كرده است.

بررسی تصرف عدوانی با رویكرد كیفری

ذیل ماده 690 قانون مجازات اسلامی عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی را تشكیل می‌دهد.

در موضوع تصرف عدوانی كیفری، قاضی موظف است پس از طرح شكایت برابر آئین دادرسی كیفری رسیدگی نماید و علاوه بر مجازات مجرم، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی، حكم بدهد این ماده قانونی (690) فقط درباره اموال غیرمنقول است و اموال منقول را شامل نمی‌شود و در خصوص اموال منقول، همچنان باید به قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب 1352 استناد نمود. در رویكرد كیفری فقط احراز واقع لازم است و دادگاه پس از احراز اینكه تصرف فعلی مِن غیر حق و عدوانی است رأی صادر می‌كند برخلاف رویكرد حقوقی كه برای صدور رأی سه موضوع، سبق تصرف مدعی، لحوق تصرف مشتكی عنه و عدوانی بودن تصرف او لازم است.

عنصر مادی جرم تصرف عدوانی

فعل مرتكب : جرم تصرف عدوانی از جمله جرائمی است كه به صورت فعل مثبت خارجی تجلی می‌یابد و ترك فعل نمی‌تواند عنصر مادی این جرم را تشكیل دهد. پس فعل مثبت همان اقدام به تصرف املاك متعلق به دیگری است.

موضوع جرم: وجود مال غیر منقول: یعنی تصرف اموال منقول دیگران از شمول مقررات مربوط به تصرف عدوانی كیفری خارج است.

مال متعلق به غیر: موضوع باید مال متعلق به دیگری باشد و دیگری اعم است از شخصیت حقیقی و اگر كسی مال خود را موضوع این اعمال قرار دهد جرم واقع نمی‌شود.

نتیجه مجرمانه: جرم تصرف عدوانی جرمی است مقید و تحقق جرم منوط است به تصرف یا ذی حق معرفی كردن خود یا دیگری و یا اقدام به هر گونه تصرف عدوانی، بنابراین اگر اعمالی صورت گیرد كه منجر به حصول چنین نتیجه‌ای نشود از مصداق جرم موضوع ذیل ماده 690 نخواهد بود.

عنصر معنوی جرم تصرف عدوانی

مرتكب باید عالم به ماهیت غیرقانونی بودن عمل ارتكابی باشد.

مرتكب نه تنها باید خواست و اراده ارتكاب عمل مجرمانه را داشته باشد، بلكه نتیجه حاصل از جرم را نیز باید قصد نماید.

در صورت حصول شرایط مذكور در تبصره 2 ماده 690 صدور قرار بازداشت موقت متصرف عدوانی، الزامی است.