امام سجاد علیه السلام، مشعلدار جهاد در راه خدا
همه ما امام حسین علیه السلام را مجاهد فی سبیل الله می‌خوانیم که صفتی درست و بجاست. در اینجا می‌خواهیم یکبار دیگر به معنای جهاد توجه کنیم و ببینیم آیا شامل سایر ائمه علیهم السلام نیز می‌شود یا خیر و با معرفی یک کتاب به طور ویژه به جهاد امام زین العابدین علیه السلام می‌پردازیم.
تهمت "نامجاهد" به امام
اگر کسی بخواهد با دید ظاهری به زندگی امام سجاد علیه السلام بپردازند، آن حضرت را شخصی غیرمجاهد می‌خواند و سابقه این تهمت مطابق روایات حتی به زمان زنده بودن ایشان بر می‌گردد(کافی، 4، 257و نیز ج5، ص22)
در کتاب کافی می‌خوانیم که شخصی به نام "عباد بصری" حضرت زین العابدین علیه السلام را در راه مکه دید و به آن حضرت اینگونه اعتراض کرد: "جهاد و سختی آن را رها کرده‌ای و به سراغ حج و آسانی آن آمده‌ای؛ سپس آیه 111 سوره توبه را به آن حضرت گوشزد کرد که توصیه به جهاد و پاداش الهی برای جهادگران است:
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُۆْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِكُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیم».
امام سجاد علیه السلام در جواب او فرمود: آیه را تمام بگو. در ادامه آیه آمده است:
«التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُۆْمِنِینَ ».
هرگاه این افراد که وصفشان در قرآن آمده است را دیدیم، جهاد کردن به همراهشان از حج پرفضیلت‌تر است.
معنای جهاد
برای اینکه نشان دهیم که آن حضرت حقیقتاً جهادگر بوده‌است نیازمندیم که اولا قدری با این واژه آشنا شویم. جهاد از ریشه «جهد» و به معنای سختکوشی است. به کسانی که در جبهه‌های جنگ در راه خدا می‌جنگند جهادگر گفته می‌شود زیرا مشغول اجرای فرمانی الهی هستند که برای خیلی از مردم سخت می‌نماید. قرآن به توبیخ منافقانی می‌پردازد که به دنبال هر بهانه‌ای به دنبال ترک جهاد و جنگ در راه خدا بوده‌اند و از این لحاظ می‌فهمیم که دلالت واژه جهاد بر جنگ، قطعی و روشن است.
با این حال وقتی آیات دیگر قرآن و روایات معصومین علیهم السلام را مطالعه می‌کنیم در می‌یابیم که جهاد یک معنای کلی دارد و شامل حالات مختلف انسان می‌شود و در بین مۆمنان کسانی هستند که در زمان صلح هم جزو مجاهدان هستند. به عنوان مثال در آیه شریفه 69 از سوره عنکبوت می‌خوانیم: « وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنین ».
در کتاب کافی آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله گروهی را به جنگ فرستاده بودند. زمانی که بازگشتند ایشان فرمودند: خوش آمد باد به کسانی که جهاد اصغر را انجام داده‌اند و جهاد اکبر هنوز باقی است. آنها پرسیدند منظور شما از جهاد اکبر چیست؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: جهاد نفس(ج5، ص12)
تو با دشمن نفس همخانه چه در بند پیکار بیگانه
جالب آن است که مرحوم کلینی، گردآوردنده کتاب کافی، این حدیث را در فصلی به عنوان "وجوه جهاد" گنجانده است و در این فصل احادیثی را آورده است که نشان می‌دهد که جهاد تنها مخصوص جبهه جنگ نیست و انواع مختلفی دارد مانند ایجاد کردن و نگهداری از رسوم پسندیده، جهادهای مخصوص زنان و جهاد نفس.
امامان همگی جهادگر بوده‌اند
بی‌شک یکی از عمومی‌ترین مصادیق جهاد، همان جهاد نفس است و اهل بیت علیهم السلام قهرمانان عرصه جهاد نفس می‌باشند؛ به علاوه، این چهارده انسان پاک سرشت همواره بهترین و کاملترین نوع جهاد را انجام داده‌اند؛ همانگونه که در زیارت جامعه که در حرم هر یک از ائمه معصومین علیهم السلام قرائت می‌شود اینگونه می‌گوییم:
« وَ جَاهَدْتُمْ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ : نهایت حد ممکن از جهاد که ممکن بوده است را شما انجام داده‌اید».
این سخن به معنای آن است که ائمه طاهرین علیهم السلام همگی بلااستثناء جهادگر بوده‌اند؛ چه آنان که مانند سالار شهیدان علیه السلام شمشیر به دست گرفته‌اند و چه آنانکه چنین نکرده‌اند.
در قسمت دیگری از این زیارتنامه به ائمه اطهار می‌گوییم: " وَ سَاسَةَ الْعِبَاد" یعنی شما سیاستمدارترین مردم(به معنای مثبت) هستید. به بهترین وجهی که ممکن بود مطابق شرایط زمانه خودتان دین را به پا داشتید.
یک کتاب مفید
کسانی که به مطالعه اقدامات سیاسی و جهادی امام سجاد علیه السلام علاقه دارند، می‌توانند به کتاب جهاد امام سجاد علیه السلام نوشته سید محمدرضا حسینی جلالی مراجعه کنند که توسط موسی دانش به فارسی ترجمه شده و توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس به چاپ رسیده است.
در این کتاب به دورانهای مختلف زندگی امام زین العابدین علیه السلام پرداخته شده است. نویسنده در بیان علت نگارش کتاب خود می‌گوید: "متوجه شدم که عده‌ای از پژوهشگران تأکید می‌کنند که زندگی آن حضرت خالی از هر گونه عملکرد سیاسی است" او برای نشان دادن اشتباه آنان، کتابی نوشت که در آن اثبات می‌شود که زندگی آن امام همام پر از جهاد در راه خدا و مبارزات سیاسی بوده است.
روح الله رستگارصفت
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
مطالب مرتبط:
