چرا ائمه برده داشتند؟
در مقاله برده داری در اسلام به بخشی از این شبهه ( چرا اسلام برده داری را جایز دانست؟ و ... ) پاسخ داده شد و دو مورد از برنامه های اسلام در کنار گذاشتن برده داری ارائه شد در این مقاله برنا مه های دیگر اسلام عرضه می شود اما قبل از آن به سوالی مرتبط با بحث پرداخته می شود.
سوال: اگر بنا بود اسلام با برده داری مخالفت کند، پس چرا امامان معصوم در خانه خود برده و غلام نگهداری می کردند؟
جواب: یکی از مصارف زکات در اسلام، خرید و آزاد کردن بنده است و از آنجایی که ائمه معصومین حاکمان دین مبین اسلام بودند، به واسطه اموالی که از طریق زکات جمع آوری می شد، بنده می خریدند و آزاد می کردند و اما علت نگه داشتن انها در خانه ائمه این بود که بردگان، دوره تربیت اسلامی را از دوره کفر تا دوره ی آزادی بگذرانند و یک مسیری را تحت تربیت معصومین طیّ کنند.
اگر امام معصوم می خواست با پولی که از زکات مردم مسلمان برای خرید و آزاد کردن بنده و غلام کافر خرج کند که فائده ای نداشت. بنابراین، نیاز بود تا آن بنده و غلامی که با دین مبین اسلام آشنایی ندارد و قرار است با زکات مسلمین آزاد شود، مدتی را در خانه امام زندگی کند تا با حقیقت و ماهیت اسلام آشنا شود و به دین مبین اسلام در آید. اتفاقا تمام کسانی که با عنوان بنده در محضر امامان معصوم بودند، بعد از آزادیشان از مسلمان های بسیار اصیل و پایبند به رعایت احکام و اخلاق اسلامی شده اند.
ائمه معصومین نسبت به بردگان بسیار مهربان و خوشرفتار بودند و طوری رفتار می کردند که آنها به هیچ وجه احساس نکنند برده هستند (که بعضی از نمونه های رفتاری آن بزرگواران را در بخش احیای شخصیت بردگان خواهیم آورد).
برنامه سوم: احیای شخصیت بردگان
اسلام از نظر شخصیت انسانی، هیچ تفاوتی میان بردگان و افراد آزاد نمی گذارد و معیار ارزش را همان تقوا قرار می دهد . لذا به بردگان اجازه می دهد تا همه گونه پست های مهم اجتماعی را عهده دار شوند تا آنجا که بردگان می توانند مقام مهم قضاوت را عهده دار شوند[1]
قرآن کریم در سوره یوسف آیه 36 از بردگان تعبیر به ( فتی ) می کند. فتی یعنی جوانمرد. خود همین تعبیر، یک نوع احترام به این جماعت است و در حدیث داریم که امام معصوم می فرماید: (لا یقولن احدکم عبدی و امتی و لکن فتای و فتاتی) یعنی هیچ کدام از شما نباید بگوید: غلام من و کنیز من، بلکه بگوید: جوان من [2] (تا در دوران آزادی تدریجی بردگان که اسلام برنامه دقیقی برای آن چیده است، بردگان از هر گونه احساس حقارت در امان باشند).
در عصر پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) نیز مقامات برجسته ای از فرماندهی لشکر گرفته تا پستهای حساس دیگر به بردگان سپرده شد. بسیاری از یاران بزرگ پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) بردگان بودند و در حقیقت بسیاری از آنها به صورت معاون برای بزرگان اسلام انجام وظیفه می کردند.
از همه بالاتر اینکه شما می بینید همسران بسیاری از ائمه اطهار (علیهم السلام) جزو کنیزان بوده اند. برای یک زن چه افتخاری بالاتر از اینکه همسر امام باشد؟
علی (علیه السلام) به غلام خود قنبر می فرمود: من از خدای خود شرم دارم که لباسی بهتر از تو بپوشم زیرا رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) می فرمود: از آنچه خودتان می پوشید بر آنها بپوشانید و از آنچه خود می خورید بر آنها غذا دهید. [3]
در اولین دیداری که حضرت رضا (علیه السلام) با یاسر(غلامی که مامون برای حضرت در نظر گرفته بود) داشتند، یاسر عرض کرد: آقا من غلام شما هستم! حضرت لبخندی زده و فرمودند: توبرادر من هستی.
انس بن مالک می گوید: یکی از کنیزان امام حسن مجتبی (علیه السلام) گلی به امام هدیه کرد. امام آن را گرفت و فرمود تو رادر راه خدا آزاد کردم. من عرض کردم: به راستی شما به خاطر اهدای یک گل ناچیز او را آزاد کردید؟ امام فرمود: (ادبنا الله تعالی فقال: اذا حییتم بتحبّة فحیوا با حسن منها او ردوها و کان احسن منها اعتاقها) خداوند مارا چنین تربیت کرده است. سپس حضرت فرمود: هنگامی که کسی به شما تحیت گفت، پاسخی بهتر یا همانگونه به او پاسخ دهید، پاسخ بهتر (به آن کنیز ) آزاد کردنش بود .[4]
زید بن حارثه (غلام پیغمبر ) ازطایفه طی بود. جمعیتی به محله زید و طایفه او یورش آوردند و پس از غارت، زید را اسیر ساخته و در بازار عکاظ به حکم ابن جرام فروختند. حکم نیز زید را به عمه خود خدیجه بخشید و خدیجه او را به رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) تقدیم کرد و پیغمبر آزادش نمودند که بعدها به «پسرخوانده» آن حضرت معروف شد .
خوشرفتاری اسلام نسبت به بردگان به اندازه ای است که حتی بیگانگان از اسلام نیز روی آن تأکید و تمجید کرده اند. به عنوان نمونه جٌرجی زیدان در تاریخ تمدن خود چنین می گوید: اسلام نسبت به بردگان فوق العاده مهربان است. پیغمبر مسلمانان در باره بردگان ، سفارش بسیار نموده است. از آن جمله می فرماید: کاری که برده تاب آن را ندارد به او واگذار نکنید و هر چه خودتان می خورید به او بدهید و همچنین می فرماید، به بندگان خود کنیز و غلام نگویید بلکه آنها را پسرم و دخترم خطاب کنید!
خلاصه جواب برای از بین بردن سنت غلطی مانند سنت برده داری نیاز به زمان بود که اسلام این کار را در این مدت زمان طولانی، با طرح برنامه های دقیق انجام داد و این سنت زشت را به مرور زمان از بین برد.
با این بیان، در مقام جواب به اشکال کننده می توان گفت : نه تنها اسلام با برده داری موافق نبود بلکه با برنامه های دقیق به مخالفت بر خواسته و آن را در میان مسلمانان از بین برد .[5]
و در آخر …
متاسفانه در دنیای امروز ، بردگی به حقیقت معنا، نه تنها ریشه کن نشد بلکه بصورت خطرناکتر و وحشتناک تر یعنی درا ستعمار ملتها و بردگی مستعمرات آشکار گشت. به طوری که هر قدر بردگی فردی رو به ضعف گذاشت، بردگی دستجمعی و استعمار قوی تر و نیرومندتر شد. امپراطوری انگلستان که در جامعه غرب پیشقدم الغای بردگی بود، پیشقدم در امر استعمار نیز محسوب می شود!
جنایاتی که استعمار گران غربی در طول مدت استعمار خود انجام دادند ، نه تنها کمتر از جنابات دوران بردگی نبود بلکه از شدت و گسترش بیشتری برخوردار بود .حتی بعد از آزاد شدن مستعمرات، باز هم بردگی ملت ها ادامه یافت چرا که این آزادی، آزادی به اصطلاح سیاسی بود ولی استعمار اقتصادی و فرهنگی هنوز در بسیاری از مستعمرات آزاد شده و غیر آن حکمرفا است مخصوصا کشورهای کمونیستی که برای مساله الغای بردگی بیش از همه سینه چاک می کنند، خود گرفتار یک نوع برده داری شرم آور عمومی هستند.
و مردمی که در این کشورها زندگی می کنند مانند بردگان کمترین اختیاری از خود ندارند و همه چیز آن ها را گردانندگان حزب کمونیست تعیین می کنند و اگر کسی اظهار نظر مخالفی کند، یا به اردوگاههای کار اجباری فرستاده می شود و یا در سیاه چال زندان می افتد و یا اگر از دانشمندان باشد، به عنوان بیمار روانی روانه تیمارستان ها می گردد!
خلاصه اینکه؛ بردگی تابع اسم نیست. آنچه زشت و ناپسند است مفهوم و محتوای بردگی است و می دانیم این مفهوم و محتوا در کشورهای استعمار زده و در ممالک کمونیستی به بدترین اشکال پیاده می شود.
در حال حاضر وضعیت دنیای کنونی نشان می دهد که قدرتمندان عالم با برنامه های خود ملت های دیگر را به استضعاف می کشانند و مانند برده با آن ها برخورد می کنند مثلاً آمریکا همه ساله 3 تا 4 میلیارد دلار به 35000 پنبه کار خود سوبسید می دهد تا بتوانند در بازار جهانی پنبه به رقابت پردازند، مقدار سوبسیدی که دولت آمریکا می دهد حتّی از ارزش خود پنبه نیز بیشتر است. این یارانه، حداقل به ده میلیون کشاورز پنبه کار در مناطق جنوبی آفریقا صدمه می رساند و آنان را به ورشکستگی می کشاند. در تاریخ بشر، کمتر دیده شده که این اندک از انسان ها به چنین جمعیّت وسیعی آسیب رسانده باشند.
و یا می بینیم در جهان کنونی هشتصد و چهل و دو میلیون نفر در گرسنگی مزمن به سر می برند و سالیانه 5 میلیون نفر به این تعداد اضافه می شوند ، در حالی که سالانه در جهان، برای 12 میلیارد نفر غذا تولید می شود!
هر سال 25 میلیون نفر در جهان از گرسنگی می میرند.
و بالاخره اینکه؛ ده درصد از جمعیت جهان در رفاه و بقیه در فقر به سر می برند... همه این ها نشان از برنامه زرمداران و زور مداران عالم برای به بردگی کشاندن ملل دیگر می باشد. بنابراین، الغای بردگی در جهان به اصطلاح پیشرفته امروزی صوری بوده و در حقیقت تنها تغییر شکل یافته است.
پی نوشت ها :
1- شرایع الاسلام کتاب القضاء
2- مجمع البیان جلد 5 صفحه 232
3- بحارالانوار جلد 74 صفحه 144 حدیث 19
4- مناقب جلد 4 صفجه 18
5 - مجموع مطالب مندرج در جواب بر گرفته شده از تفسیر بیان تفاسیر مجمع البیان و المیزان و نمونه
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پاسخ به پرسشهای اینترنتی 2، هادی کردان
مطالب مرتبط
