اولین خمس چه زمانی باید پرداخت شود؟
قاعده اصلی در محاسبه خمس درآمدها، تعیین سال خمسی است و نحوه تعیین آن این است كه اولین درآمدی را كه بدست می آوریم زمان آن را مد نظر داشته باشیم تا یك سال از آن زمان بگذرد وقتی سر سال فرا رسید هر مقدار كه از درآمدهای بین سال از مخارج و احتیاجات متعارفمان، اضافه بود مشمول خمس خواهد بود.
یكی از مسائل مورد مبتلا راجع به مسأله خمس این است كه كسانی كه برای اولین بار قصد پرداخت خمس را دارند نحوه محاسبه خمس آنان چگونه است؟
در جواب باید گفت كه شخصی كه برای اولین بار قصد پرداخت خمس را دارد یا تازه به سن تكلیف رسیده كه نحوه محاسبه این گونه افراد معمولا ساده است و از پیچیدگی خاصی برخوردار نیست و یا این كه بعد از گذشت مدت طولانی وكسب مال از راه های مختلف قصد این كار را دارد كه نحوه محاسبه كمی پیچیده خواهد بود!
باید توجه داشت كه قاعده اصلی در محاسبه خمس درآمدها، تعیین سال خمسی است و نحوه تعیین آن این است كه اولین درآمدی را كه بدست می آوریم زمان آن را مد نظر داشته باشیم تا یك سال از آن زمان بگذرد وقتی سر سال فرا رسید هر مقدار كه از درآمدهای بین سال از مخارج و احتیاجات متعارفمان، اضافه بود مشمول خمس خواهد بود.
خمس تازه بالغ
پس بنابر این كسی كه تازه به سن تكلیف رسیده باید ببیند كه اولین درآمد او چه زمانی خواهد بود و آن را مبنای تعیین سال قرار دهد .
البته ناگفته نماند كه بسیاری از نوجوانان در زمان ما قبل از رسیدن به سن تكلیف، مالك مقداری مال و اموال می شوند كه اگر بر آن اموال سال بگذرد آن اموال مشمول خمس خواهد بود اگر چه كه به علت عدم بلوغ ، ادای خمس آن اموال بر آن نوجوان واجب نیست ولی خمس آن مال بر ذمه او خواهد بود یا این كه آن اموال متعلق خمس خواهد بود تا این كه به سن تكلیف برسد، آن وقت ادا بر او واجب می گردد.
یك سوال
حال سۆالی پیش می آید و آن این كه اگر كسی نداند یا فراموش كند كه اولین درآمدی كه به او رسید در چه زمانی بود تا این كه آن زمان را مبنای تعیین سال قرار دهد وظیفه او چیست؟!
جواب این است كه آن اموالی را كه یقین دارد یك سال از بدست آوردن آنها می گذرد مشمول خمس خواهند بود.
اگر شخص مذكور بعد از محاسبه خمس اموال خود متوجه شد كه خمس بسیار سنگینی را باید بپردازد كه در این صورت با مشكلات عدیده مواجه می شود راه حلی وجود دارد به نام دستگردان كه برای جزئیات بیشتر باید به دفتر مرجع خود مراجعه كند یا تماس برقرار نماید
اموالی كه به حرام آمیخته اند
اما قسمت اصلی این نوشته مربوط به شخصی است كه به طور مثال سالیان زیادی از زمان بلوغ او می گذرد و اموال زیادی را كسب نموده، فرض كنید از جوانی مشغول كسب و كار بوده و از مسأله خمس خبر نداشته یا اهمیت نمی داده و بعد از گذشت مدتی با اموالی كه بدست آورده سرمایه گذاری كرده یا املاكی خریده و قیمت آن اموال بالا رفته و خلاصه با آن اموال تجارت كرده، زیارت رفته، انفاق فی سبیل الله نموده است یا خرجی خانواده خود را پرداخت نموده، حال اگر بخواهد ذمه اش بری شود و یقین كند كه وظیفه خود را نسبت به اموال امام زمان علیه السلام انجام داده، چه كند؟!
آسان ترین راه
بهترین و مطمئن ترین و سریع ترین راه این است كه به دفتر مرجع تقلید خود مراجعه نماید یا به كسی كه از نظرات مرجع او راجع به خمس به خوبی مطلع باشد خصوصا اگر از طرف آن مرجع وكالت نیز داشته باشد مراجعه نماید .
دلیل این توصیه، پیچیده بودن نحوه محاسبه خمس چنین اشخاصی است زیرا نمی توان با یك نوشتار چند صفحه ای نسخه او را پیچید و چنین شخصی شبیه بیماری است كه برای مداوای بیماری پیچیده خود باید به دكتر متخصص مراجعه نماید و با مطالعه كتب پزشكی بعید است كه مشكل وی حل شود !!
و از طرفی نمی توان برای همه افراد كه وضعیت های مختلفی دارند نسخه واحدی پیچید و قاعده واحدی را ارائه داد.
راه حل اجمالی
اما اگر به طور خلاصه و اجمالی بخواهیم راه حلی ارائه نماییم باید بگوییم كه چنین شخصی باید موارد تعلق خمس و موارد استثنا را خوب یاد بگیرد مثلا بداند كه به ارثیه و دیه و مهریه خمس تعلق نمی گیرد حتی اگر سال بر آنها بگذرد و همچنین بداند كه مرجع او هدیه را مشمول خمس می داند یا نه؟
پس اموال ی كه از طرق فوق به دست آمده اند مشمول خمس نخواهند بود.
و باید توجه كند هر مالی را كه درآمد او بوده مثل حقوق ماهیانه یا روزانه یا سود تجارت و امثال آن، و او آن را پس انداز نموده و بعد از گذشت یك سال آن را سرمایه گذاری نموده و مثلا ملكی را خریده حتی خانه ای كه مورد نیازش بوده باید خمس قیمت فعلی آن ملك را محاسبه نماید و خلاصه باید لیستی از دارای های خود تهیه بنماید و تك تك آن ها را مورد بررسی قرار دهد كه از چه راهی بدست آورده ، درآمد یا ارث یا دیه؟
البته یك راه آسان و تا حدودی مطابق با احتیاط این است كه یك پنجم كل ما یملك فعلی خود را به عنوان خمس بپردازد مشروط بر این كه مال های سنگین و بسیار با ارزشی را به دیگران به شكل دیه یا هدیه واگذار نكرده باشد كه در این صورت باید آنها را نیز در یك پنجم گیری سهیم كند!!
و بعد از همه اینها برای احتیاط بیشتر با ولی خمس كه مرجع تقلید است یا وكیل او مصالحه نماید!
بلكه معقول ترین راه همان راه اول است كه برای محاسبه مراجعه نماید.
چند نكته
چنین شخصی هر زمان كه به محاسبه و پرداخت مبادرت ورزید همان زمان می شود ابتدای سال خمسی آینده او.
نباید از محاسبه به خاطر ترس از تعلق خمس فراوان فرار نمود چرا كه پرداخت خمس باعث رشد و نمو اموال و عدم پرداخت آن باعث نابودی و عدم بركت آن خواهد شد.
اگر شخص مذكور بعد از محاسبه خمس اموال خود متوجه شد كه خمس بسیار سنگینی را باید بپردازد كه در این صورت با مشكلات عدیده مواجه می شود راه حلی وجود دارد به نام دستگردان كه برای جزئیات بیشتر باید به دفتر مرجع خود مراجعه كند یا تماس برقرار نماید.
حجة الاسلام حمید حاج علی - مدرس حوزه
بخش احکام اسلامی تبیان
مطالب مرتبط:
