تغییر نام نصیریان به علویان

در دوران غیبت حضرت ولیعصر(عج) مذاهب جدیدی به وجود آمدند كه یكی از آنها مذهب علویان یا نصیریان می باشد. نصیریّه یكى از فرقه هاى غُلات اند، كه در حق على علیه السلام غلو كرده براى او مقام الوهیت قایل شدند. آنان را انصاریه و علویّه نیز مى گویند. پیشواى این فرقه را فردى به نام نصیر دانسته اند، و هم اكنون در شمال غربى سوریه به سر مى برند.

در كتب تاریخ و فرق مذهبی راجع به علویان مطالب مختلف و متعددی ذكر شده است، و گاهی نیز مطالب نادرستی به آنان نسبت داده شده است تا آنجا كه بسیاری حكم به مشرك بودن آنان دادند و علویان را مرتد دانستند. از این رو پیروان این مذهب همواره در طول تاریخ به خاطر عقایدشان مورد شماتت دیگران و حتی تعقیب و گریز حاكمان زمان خویش قرار می گرفتند. حتی در باره نام این فرقه نیز اختلافاتی وجود دارد، عده‌ای  آنان را با نام نصیریه می شناسند و این در حالی است که  آنها خود این عنوان را بر نمی تابند. در ادامه بر آنیم که علت این نامگذاری و تمایل نصیریان به علوی نامیده شدن را مورد بررسی قرار دهیم.

نصیریه یا علویه

در میان بزرگان شیعه و در زمان امام حسن عسكری(علیه السلام ) و در قرن سوم هجری شخصی به نام محمدبن نصیر نمیری می‌زیست، وی تغییراتی در مذهب امامیه پدید آورد و مدعی بابیت آن حضرت شد و جماعتی را پیرو خود ساخت، یاران او در تاریخ به نصیریه معروف گشتند و از غلاه شیعه به شمار رفتند. در وجه تسمیه علویان به نصیریه دو قول وجود دارد:

اول آنكه به هنگام فتح حمص و بعلبك به دست لشكریان ایلام ابوعبیده جراح برای پیشرفت لشكر خود درخواست كمك كرد و خالدبن ولید از عراق و عمرو  عاص از مصر و جماعتی از شیعیان علی كه در بیعت غدیرخم حضور داشتند و بیش از چهارصد و پنجاه تن می‌شدند به یاری ابوعبیده شتافتند، و موجب پیشرفت كار او شدند و سپس در نواحی كوهستانی شام مسكن گزیدند. این نیروی كمكی كوچك را «نصیره» تصغیر «نصره» به معنی پیروزی خواندند و از آن پس این نام بر علویان جبال لبنان و سوریه اطلاق گردید.

دومین قول هم اینست كه ایشان از قدیم علوى نامیده مى شدند و عنوان نصیریه بر ایشان از زمانى بوده كه در كوه نصیره سكنى گزیده‌اند، نه آن كه به سبب پیروى از محمد بن نصیر بصرى به این نام خوانده شده باشند.

علت نام گذاری به نصیریه به اعتقاد پیروانش

در هر حال خود علویان معتقدند، نصیریه نامی است كه از سوی دشمنان بر ایشان اطلاق شده و خود ترجیح می دهند كه به نام علوی خوانده شوند. كسانى كه امروزه در سوریه به عنوان نصیریه و علویون نامیده مى شوند (البته خود ترجیح مى دهند علویون نامیده شوند) بر آن اند كه از لحاظ تاریخى كلمه نصیریه در قرن ششم رایج شده است ، در حالى كه محمد بن نصیر نمیرى حوالى سال 359 ق . یعنى دو قرن زودتر از دنیا رفته است و نمى توان فرقه نصیریه را به محمد بن نصیر نمیرى نسبت داد.

گذشته از آنكه آنان عقاید منقول از محمد بن نصیر نمیرى را نمى پذیرند و معتقدند او مۆ سس فرقه نمیریه است . البته نوبختى نیز پیروان محمد بن نصیر نمیرى را نمیریه نامیده است.

نصیریه نه علوی

تا قرن چهارم هجری از نام نصیریه به عنوان نام مخصوص این فرقه استفاده نمی شد و قبل از آن به این فرقه با عنوان نمیریه اشاره می شد. در قرن هفتم هجری ابن عبری، سابق الذکر، و ابن تیمیه (متوفای 728ه) که فتوایی فقهی علیه نصیریان به عنوان فرقه ای بدعت گذار انتشار داد، از نصیریه تحت عنوان یک فرقه سخن گفتند. به هر حال به نظر می رسد هم ابن عبری و هم ابن تیمیه نصیریان را با دیگر گروه بدعت گذار شیعی، قرامطه، اشتباه کرده باشند. هم چنین به نظر می رسد شخصیت معاصر ابن تیمیه، ابوالفداء (متوفای 731)، نیز نصیریان را با قرامطه اشتباه کرده است.

نویسندگان معاصر اطلاعات بیشتری درباره ریشه نصیریان عرضه نمی کنند. به نظر می آید آن ها به همان نتیجه به دست آمده توسط نویسندگان قدیمی می رسند که: نصیریان غلاتی (شیعیان افراطی) هستند که فرقه شان توسط محمدبن نصیر در قرن سوم هجری تاسیس شد. بنابراین نصیریان یکی از کهن ترین فرقه های غلات شیعه اند، و نام علویان که آن ها در عصر حاضر برای خودشان به کار می بندند، کاملا متاخر است و تاریخ آن فقط به دهه 1920م باز می گردد.

نتیجه

به هر حال، واقعیت این است، که این فرقه همواره به عنوان نصیریان شناخته شده است نامی که بر وجود مذهبی در قرن نهم میلادی/سوم هجری دلالت دارد. به علاوه این نکته باید خاطر نشان شود که علوی یک اصطلاح عمومی است و غالبا به همه شیعیانی اطلاق می شود که از علی(علیه السلام) متابعت می کنند و معتقدند او وارث و جانشین پیامبر(صلی الله علیه) در رهبری جامعه مسلمانان می باشد.

منابع:

1)     پایگاه اطلاع رسانی حوزه

2)     موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی

3)     دارالقرآن شهرداری اسلامشهر

4)     وبلاگ yorikhudo