تبیان، دستیار زندگی
آن حضرت هیچ وقت چیزی برای خود ذخیره نگاه نمی ‏داشت و هر چه می ‏رسید بین بنی ‏هاشم و بنی ‏فاطمه و علویین كه از حق آسمانی خود در حكومت جابرانه خلفا محروم شده بودند و حقوق آنها ادا نمی‏شد، تقسیم می‏فرمود و اگر كسر داشت قرض می ‏كرد تا خداوند برساند و قرض خود
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : مهناز وکیلی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سفره ای کریمانه به وسعت آسمان

سخاوت


از صفات فاضله و پسندیده بشر جود و سخاوت است و مفهوم كلی آن در شرع اسلام این است كه هر كس هر چه دارد با برادران ایمانی خود در طبق اخلاص بگذارد و با هم به مواسات و مساوات صرف كند و حتی برخی از موارد لازم است كه ایثار كند یعنی دیگری را بر خود مقدم دارد.
پیشوایان ما عملا چنین نشان دادند كه قرآن فرموده است: «ینفقون مما تحبون» و از هر چه بهتر و بیشتر دوست می‏ داشتند انفاق می‏كردند. برای مثال اول كه سر سفره می ‏نشستند با حمد و شكر خدا از بهترین غذاها ظرفی را برای فقرا به رضای خدا می‏ كشیدند و جدا می ‏گذاشتند، بعد به صرف غذا می ‏پرداختند. آنها با نوكر و كلفت و پیشخدمت و كارگر و خدمتگزار و رعایای خود در سر یك سفره می‏ نشستند و با هم غذا می ‏خوردند تا تكبر و نخوت خودستایی را از بین بردارند.‏

حضرت امام محمد باقر علیه ‏السلام نیز در جود و بخشش مردی جواد و كریم بود، عامه و خاصه در نظرش از جهت بخشش و اكرام و انعام مساوی بودند.

سلیمان بن دمدم می‏گوید: هر وقت جایزه می ‏داد و انعام می‏ فرمود كمتر از پانصد و ششصد درهم نبود و هیچ وقت از صله دادن و انعام و اكرام ملول و خسته و دلتنگ نبود. هر وقت به سائل چیزی می‏داد می ‏فرمود: خداوند به تو و این وجه برای تو بركت عنایت فرماید. كمتر شد كه سائلی از در خانه او محروم برگردد و مایوس شود. اكثراً از پشت در به سائل چیزی می‏ داد و نمی ‏گذاشت بفهمد یا او را بشناسد.

آن حضرت هیچ وقت چیزی برای خود ذخیره نگاه نمی ‏داشت و هر چه می ‏رسید بین بنی ‏هاشم و بنی ‏فاطمه و علویین كه از حق آسمانی خود در حكومت جابرانه خلفا محروم شده بودند و حقوق آنها ادا نمی‏شد، تقسیم می‏فرمود و اگر كسر داشت قرض می ‏كرد تا خداوند برساند و قرض خود را ادا نماید و فقراء مدینه مخصوصا علویین كه دارای صدقاتی بودند دست تنگ نشوند. چنانکه شیخ صدوق در ثواب الاعمال به سند خود از ابی ‏عبدالله علیه ‏السلام نقل می ‏كند كه فرمود:

پدرم از میان ائمه علیهم ‏السلام از جهت قدرت مالی بسیار ضعیف البنیة بود و از جهت اهل و عیال و عشیره و اقرباء نفقه خود بسیار عیال بار بود، معذلك هر روز به هر یك نفر یك دینار می‏ داد و روز جمعه دو برابر می ‏كرد و این برای فضیلت جمعه بر سایر ایام بوده است.

آن حضرت هیچ وقت چیزی برای خود ذخیره نگاه نمی ‏داشت و هر چه می ‏رسید بین بنی ‏هاشم و بنی ‏فاطمه و علویین كه از حق آسمانی خود در حكومت جابرانه خلفا محروم شده بودند و حقوق آنها ادا نمی‏شد، تقسیم می‏فرمود و اگر كسر داشت قرض می ‏كرد تا خداوند برساند و قرض خود را ادا نماید

از این گذشته اصحاب امام محمدباقر علیه ‏السلام كه جمعیت انبوهی بودند، همه آنها از جهت معیشت كمك ‏هایی از امام می ‏گرفتند تا بتوانند در قبال طبقه متمول و ثروتمندی كه حاشیه نشین بنی ‏مروان بودند اظهار بی ‏نیازی كنند و به نشر اخبار آل محمد علیهم ‏السلام بپردازند.

از مجموع اخبار چنین معلوم می‏ شود كه امام محمدباقر علیه ‏السلام از نظر اداره امور معیشت خویشان نسبت به درآمد خود بسیار در زحمت بوده‏اند؛ به حدی كه از شدت خستگی، غلامانشان زیر بغلش را گرفته و می بردند و آنچه را كه به دست می آورد، صرف راه خدا می كرد.

بزرگ قوم باید در فكر جوانان بی ‏زن و دختران بی ‏شوهر و زنان بیوه و شوهرمرده و ایتام و مساكین و بینوایان و فقرا باشد و باید امر معیشت آنها را اداره كند. اولاد هاشمیین و كسانی كه در مدینه بودند، به سبب كثرت و اینکه باید معیشت آنها را سید قوم اداره كند، منتظر بودند كه حضرت امام محمدباقر علیه ‏السلام به آنها كمك نماید چنانکه پدرش سیدالساجدین علیه ‏السلام امر اعاشه صد خانواده را در مدینه اداره می ‏كرد بدون آنكه كسی بداند این قوت و غذا از كجا می ‏آید.

امام باقر

امام محمدباقر علیه ‏السلام نیز بدین معنی عیال‌بار بود كه باید بیش از صد خانواده را اداره كند، در عین حالی که صدقات و موقوفات اختصاصی پدران و جدش را غصب كرده بودند. این صدقات دست بنی ‏امیه بود تا عمر بن عبدالعزیز فدك را به امام محمدباقر علیه ‏السلام برگردانید. آن حضرت در مدتی كه قدرت مالی داشت هر چه بود بین اقوام و علویین تقسیم می‏ فرمود.

عبدالله زبیر نقل می ‏كند كه محمد بن علی نفقات و صلات و لباسها حمل می‏ كرد و شبانه درب خانه مردم و اقوام و عشیره خود می ‏برد.

البته این گذشت و بخشش تنها نسبت به انسان و خویشان و دوستان نیست. مرد بخشنده و كریم ‏الطبع نسبت به هر حیوانی كه روزی‏ خور او باشد و هر درخت و مرغ و ماهی و حیوانات اهلی و وحشی كه اسیر او باشند، كرم و انفاق و محبت می ورزد.

امام پنجم برای آنكه مردم را به این صفت ممدوحه تشویق و ترغیب فرماید از اخبار و احادیث اجدادش بسیار نقل می فرمود كه جود و بخشش سبب تكریم و ترفیع قدر و منزلت صاحبش می ‏گردد و او را در نظر مردم و خلق و خالق بزرگ می ‏دارد و خداوند هم كه رضای خود را در رضای خلق قرار داده از او راضی می‏ گردد

چنانکه غلام امام محمدباقر علیه ‏السلام می‏ گوید بهترین خوراك‏ها را به من می ‏داد و بهترین لباس‏ها را به من می‏ پوشانید و دراهم بسیار به من عطا می‏ كرد، می‏ گفتم: یابن رسول الله! كافی است. می‏ فرمود:

«یا سلمی ما حسنة الدنیا الا صلة الاخوان و المعارف»؛ ای سلمی هیچ كار نیكی بهتر از رسیدگی به برادران و آشنایان نیست!

شافعی و جنابذی و حافظ عبدالعزیز و بسیاری دیگر نیز نقل می ‏كنند كه هر كس وارد منزل امام محمد باقر علیه ‏السلام می‏ شد خارج نمی‏ گردید تا او را اطعام كند و لباس نو و پاكیزه بپوشاند و به او درهم و دینار ببخشد.

به روایت شیخ مفید و غیره مردی آمد شكایت از وضع زندگی خود كرد، حضرت فرمود: برادران ایمانی به تو كمك نكرده‏اند؟! گفت: عرض حاجت به آنها نكردم.

فرمود: بد برادرانی بودند كه از حال تو غافل مانده ‏اند و از عسرت تو بی‏ خبرند، باید برادر ایمانی از حال فقر و غنای برادر آگاه باشد، در حال غنی او را رعایت كند و در حال فقر حمایت و دستگیری نماید.

آنگاه فرمود: موجودی هر چه هست بیاورید. یك كیسه كه هفتصد درهم داشت به او داد فرمود: آن را صرف مخارج اولیه كن و باز نزد ما بیا بلكه بتوانیم به تو احسانی درخور حاجت تو بكنیم.

امام پنجم برای آنكه مردم را به این صفت ممدوحه تشویق و ترغیب فرماید از اخبار و احادیث اجدادش بسیار نقل می فرمود كه جود و بخشش سبب تكریم و ترفیع قدر و منزلت صاحبش می ‏گردد و او را در نظر مردم و خلق و خالق بزرگ می ‏دارد و خداوند هم كه رضای خود را در رضای خلق قرار داده از او راضی می‏ گردد.

ابوالفضل صالح صدر            

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان


منابع:

سیره عملی اهل بیت علیهم السلام، سید كاظم ارفع‌‌.

زندگانی چهارده معصوم علیهم السلام، حسین عمادزاده اصفهانى.

سیره و زندگانی حضرت امام محمد باقر علیه السلام، لطیف و محمدرضا راشدی.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.