موزه مردم شناسی در عمارت آصف

عمارت آصف که با نام خانه کرد در سنندج معروف است، به عنوان نمادی از هویت فرهنگی اقوام کرد و گنجینه مردم‌شناسی مردم کرد از با ارزشترین آثار فرهنگی و تاریخی کردستان است. عمارت آصف که امروز در برگیرنده بخشی از پروژه فرهنگی خانه کرد، شامل فضاها و غرفه‌های نمایشی موزه‌است، که یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر سنندج محسوب می‌شود و در خیابان شاپور، نزدیک مسجد دارالاحسان قرار دارد. این عمارت توسط «آصف اعظم» (میرزا علی نقی خان لشکر نویس) در دوره صفویه احداث شد.

این ساختمان دارای 4 حیاط که به ترتیب عبارتند از بیرونی، اندرونی، حیاط مطبخ و حیاط اصطبل است که 2 حیاط آن سالم مانده و یکی از آن ها تخریب شده است.

سر در ورودی بنا با نمای آجری و به شکل نیم هشتی، متاثر از سبک باروك ساخته شده است. تالار تشریفات ایوان ستوندار ارسی پرکار آن از بخش های بسیار زیبای بنا محسوب می شود. در بخش غربی نیز ارسی های زیبایی تعبیه شده است.

موقعیت جغرافیایی

عمارت آصف در ضلع شمالی خیابان امام خمینی(ره) واقع شده است. این بنا در بافت قدیمی محله سرتپوله در مجاورت بناهایی همچون «دژسنه» (قلعه سنندج) مسجد جامع، عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام (عمارت حبیبی و سالار سعید مشیر دیوان) قرار دارد.

این مجموعه بزرگ نزدیك به 4 هزار مترمربع عرصه و اعیانی دارد و در زمره خانه اعیانی مسکونی مورد توجه است. در حال حاضر عمارت آصف به شماره 1822 درفهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در تملک اداره میراث فرهنگی استان کردستان است. ساختمان آن 4حیاط دارد، نخست حیاط اصلی بیرونی دوم حیاط مطبخ سوم حیاط اندرونی و چهارم حیاط مستخدمان است.

تاریخچه شکل گیری

شکل گیری عمارت آصف به چهار دوره تقسیم می‌شود که دوره اول آن مربوط به بخش شمالی شامل تالار تشریفات، اتاق‌ها و راهروهای طرفین و قسمتی از فضاهای بخش شرقی مربوط به دوره صفویه‌است. دوره دوم شکل گیری عمارت آصف مربوط به نیمه نخست دوره قاجار است، در این دوره ضلع‌های شرقی و غربی حیاط بیرونی و حمام عمارت ساخته شده‌است. دوره سوم که شامل احداث فضاهای اندرونی، سردر ورودی نیم هشتی و بازسازی بخش غربی تالار تشریفات می‌شود مربوط به سال‌های 1312 تا 1316 هجری شمسی است. دوره چهارم شکل گیری عمارت آصف مربوط به سال‌های 1378 تا 1382 است که شامل مرمت کلیه قسمت‌های عمارت، تعویض سنگفرش کف حیاط، ساخت دوباره حیاط مستخدمان به شکل امروزی است.

تالار اصلی با ایوان ستوندار چوبی

دارای پلان مستطیل شکل و یک ایوانی و یادآور معماری سبک اصفهان است، در داخل حیاط آبنمای زیبایی در مقابل تالار اصلی قرار گرفته و در کنار آن باغچه بزرگی نیز تعبیه شده است. در ضلع شمالی این حیاط، تالار اصلی با ایوان ستوندار چوبی و سرستون های مقرنس کاری شده، قرار دارد. تالار اصلی به فرم چهار طاقی و گنبدی آن را مسقف كرده است. در ضلع جنوبی این فضا ارسی پرکاری با طرح هندسی دیده می شود که در نوع خود در منطقه غرب کشور بی نظیراست. بخش شرقی حیاط قدیمی بوده و همزمان با تالار ساخته شده است، اما بخش غربی جدیدتر و براساس روایات و اسناد موجود گرفتار حریق شده و در سال های اوایل حکومت پهلوی تقریباً همانند فضاهای بخش شرقی بازسازی شده است.

نوع معماری

این بنا علاوه بر سر در نیم هشتی، دالان ورودی و اتاق تقسیم آب دارای چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمین و مطبخ است. حیاط بیرونی که حیاط اصلی هم هست دارای پلانی مستطیل شکل و دو ایوان و آب نما و باغچه با طرح چهار باغ است و در ضلع شمالی آن تالار اصلی با تزیینات منحصر به فرد شامل گچ بری‌ها، مقرنس کاری و اورسی زیبا و پرکاری با نقوش هندسی قرار دارد.

در ضلع شرقی حیاط بیرونی فضاهایی شامل راهروهای ارتباطی و دو سه در و یک چهار دری و دو اتاق وجود دارد و در ضلع غربی آن ایوانی سراسری با ستون‌های آجری واقع شده و در پشت این ایوان یک تالار با اورسی بسیار زیبا که دارای طرح اسلیمی است و دو اتاق در طرفین آن قرار دارد. از قسمت ای مهم حیاط بیرونی حمام عمارت است که زیباترین حمام تاریخی سنندج است و دارای ستون‌های سنگی حجاری شده و تزیینات آهک بری و کاشی کاری است.

حیاط اندرونی در ضلع شمالی عمارت واقع شده و در اوایل دوره پهلوی و بر اساس معماری بومی ساخته شده‌است. فضاهای حیاط اندرونی به صورت دو اشکوبه، با یک طبقه زیر زمین و ایوانی با شش ستون چوبی و تزیینات گچبری ساخته شده و دارای آب نمایی لوزی شکل با باغچه‌هایی در اطراف است. حیاط مستخدمین در ضلع جنوبی مجموعه و در کنار دالان ورودی واقع شده‌است فضاهای معماری این بخش در سال‌های گذشته به طور کلی تخریب شده بود و آثاری که نمایانگر شیوه ساخت و ساز آن باشد باقی نمانده بود و به همین دلیل بازسازی حیاط مستخدمین بر اساس طرحی جدید منطبق با اصول معماری سنتی بوده که شامل حیاطی مرکزی با رواق‌های پیرامون، نگارخانه، سرویس بهداشتی و فضاهای تاسیساتی است.

برای تنظیم و تقسیم مناسب آب، فضایی در کنار دالان ورودی ساخته شده که به اتاق تقسیم آب معروف است و اکنون آب، آب نمای مقابل تالار، حوض حیاط‌های مستخدمین، مطبخ و اندرونی از آن تامین می‌شود. ویژگی‌های دیگر این بنا در قسمت به اصطلاح شاه نشین وجود یک ایوان دوستونه و دو ردیف پله در طرفین و استفاده از همین راه پله به عنوان ورودی مشترک بین شاه نشین و فضای مسکونی واقع در طرفین آن می‌باشد. لازم به توضیح است که اینگونه الگوی معماری مسکونی در خانه‌های اصفهان و تهران و خصوصا در ابنیه مسکونی دوره قاجار کاملا به چشم می‌خورد.

منابع:

روزنامه ایران

وبسایت شهرداری سنندج

میراث هنری و گردشگری استان کردستان