اسراف؛ با سنگ تمام گذاشتن!
افطاری دادن به روزه داران و میزبانی از این بندگان شایسته، از سنت های نخستین مسلمانان در ماه رمضان است و افزون بر آن که پاداش فراوانی برای افطار دهنده به همراه دارد، در ایجاد همدلی و اتحاد میان مسلمانان بسیار مۆثر است.
سفره های افطار در ماه مبارک رمضان مهمانان بسیاری را بر خود می‌بیند که شایسته است. بنابر تعالیم آیات و روایات اسلامی در اکرام میهمان تلاش کرد، اما این تکریم نباید با اسراف و سفره های رنگین همراه باشد.
اسراف یکی از مفاهیم مذموم و ناپسندی است که بیشتر از 20 مرتبه در آیه هایی از سوره های مختلف قرآن کریم با شکل ها و معانی گوناگون – کوتاهی و زیاده روی و تجاوز از حد اعتدال – به آن اشاره و به دوری جستن از آن تأکید شده و نیز چگونگی و عاقبت اسراف کنندگان را با عناوین متفاوت تعبیر کرده است.
اسراف در زمینه های مختلف از جمله اقتصادی، اعتقادی ، اخلاقی و … امکان بروز دارد و در هر نوع آن مذموم و ناپسند بوده چرا که آثار اجتماعی اسراف در حوزه هنجاری بسیار زیاد و تأثیرگذار است، خداوند در قرآن از مؤمنان می خواهد که همواره اعتدال و میانه روی در امور را سرلوحه کار خویش قرار داده و با اسراف کردن موجبات تباهی و فساد در جامعه و زمین را فراهم نیاورند.
تجاوز کردن از حد
اسراف، به طور کلی به معنای تجاوز کردن از حد و زیاده روی است. که بعضی مواقع در مسائل مادی و مالی، و گاهی نیز در مسائل فوق این ها اتفاق می افتد. مثلاً ما از جانب خداوند دستور داریم تا از امانت های بزرگی که در اختیار ما قرار داده است - مانند چشم و زبان - به خوبی بهره ببریم؛ آن هم در حد عادلانه و تعادل، یعنی نه نسبت به آن زیاده روی کنیم و نه تنگ نظری کرده و بخل بورزیم. پس انسان مسلمان و کسی که تابع حق تعالی است باید همیشه این حد تعادل را در زندگی خود رعایت کند.
فلانی سنگ تمام گذاشت؟!
همه ساله با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان هم، سازمان ها، نهادها و ارگان های مختلف و عده ای از خانواده ها اقدام به دعوت میهمان برای ضیافت افطاری کرده و سفره هایی رنگین و متنوع و به قول امروزی ها "باکلاس" با هزینه های صدها و بلکه میلیون ها تومانی پهن می کنند با کمال تاسف اما دیده می شود که در یک مرحله، یعنی بعد از افطاری مختصر ، خدمتکارانی با چرخ های دستی به راه افتاده و ته مانده افطاری ها که برخی از آنها حتی هیچ دستی نخورده را راهی کیسه های زباله کرده تا به قول خودشان ظروف اضافی را برداشته و مقدمات بساط شام را مهیا کنند!
نیازی نیست افطاری بدهیم اگر هدفمان از افطاری دادن، چشم و هم‌چشمی و نشان دادن خودمان و همچنین برای شنیدن تعریف و تمجید از دیگران باشد که این امر باعث خارج شدن از حالت تعادل می‌شود و چه بسا اجر و پاداش اخروی هم نخواهد داشت و بلکه دچار عقاب هم خواهیم شد
از طرف دیگر در مرحله آخر و با پایان یافتن صرف شام توسط میهمان ها که عده زیادی غذاهای خود را در حد چند قاشق میل کرده اند ، بشقاب های پر یا نیمه از شام مصرفی توسط خدمتکاران مجدداً راهی کیسه های زباله می شوند و اینجاست که "اسراف" جایگاه اول را در مراسم ضیافت افطاری به خود اختصاص می دهد. چرا؟؟!
آیا این اسراف ، ولخرجی و ریخت و پاش نیست؟ آیا نوعی تصرف در نعمت ها و مواهب الهی بیرون از مرز ها و چارچوب های طبیعی، اخلاقی، عقلی و عقلایی آن نیست؟
هزینه این افطاری از کدام منبع تامین شده که باید این چنین حیف و میل شود و از طرفی به آن افتخار می کنند تا همه بگویند فلانی سنگ تمام گذاشت و یا آخر کلاس بود؟!!
چرا باید با این گونه اسراف و بی توجه به ارزش ها و کارکرد نعمت ها ، آن را به گونه ای مصرف کنیم که نه تنها خود از آن بهره ای نمی بریم بلکه موجب نابودی نعمت شده و دیگران را نیز از بهره مندی آن محروم می سازیم و قهر خدا را هم بر می انگیزیم.
چرا در جامعه ای که همه خود را مسلمان و اهل نماز و روزه می دانیم و اسلامی بودن را یدک می کشیم باید اینگونه نعمت های خدا را دور بریزیم و اسراف کنیم در حالی که در جایی دیگر از این کره خاکی هزاران و میلیون ها مسلمان اعم از مرد و زن و کودک از شدت گرسنگی جان می سپارند.
اشتباه برداشت نشود ؛ ما هرگز با اصل افطاری دادن مخالفتی نداریم و آن را امری پسندیده و مقبول می دانیم ، چنانچه در سیره پیامبر و ائمه معصومین علیهم السلام و در دین ما هم به این امر سفارش فراوانی شده اما نه بدین نحو که بار گناه آن بسیار بیشتر از ثواب و اجر دنیوی و اخروی آن باشد چرا که می توان با به کار بردن روش های صحیح و درست ، بهترین و آبرومندترین مراسم را برگزار کرد.
آن چه در این جا مورد نظر و اهتمام جدی است بازخوانی تحلیل قرآن کریم از آثار و پیامدهای اسراف و تبذیر در حوزه اقتصادی و مصرف است که عامل مهمی در ایجاد قحطی و گرسنگی ذکرشده است.
بیاییم قدر نعمت های گوناگون خداوند متعال را بدانیم و شکر آن را به جا آوریم و نگذاریم این گونه اسراف ها صورت گیرد تا باعث قهر خداوند شده و گریبان ما و آیندگان را بگیرد.
خداوند در آیه 141 سوره انعام و 31 سوره اعراف به صراحت بیان می دارد که خدا مسرفان در حوزه اقتصادی و مصرف را دوست نمی دارد.
اسراف، تجاوز از حد اعتدال است/ خداوند می‌خواهد افراط و تفریط نکنیم
قرآن می فرماید: «وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً» (فرقان /67) خداوند می فرماید: بندگان خداوند رحمان کسانی هستند که هرگاه اموال خود را مصرف می کنند اسراف نمی کنند، و تنگ نمی گیرند یعنی بخل نمی ورزند و انفاقشان همیشه ما بین اسراف و بخل است و تعادل و درستی این است که انسان بین اسراف و بخل ورزی حرکت بکند و این یک کار عقلانی است. طبعاً این مسئله را عقل می پسندد و می پذیرد، لذا این دستور تاکیدی بر حکم عقل است تا افرادی که عاقلند و اهل درایت و درک هستند اینگونه در مسائل اقتصادی حرکت کنند تا خود و جامعه دچار مشکلات نشوند.
چرا در جامعه ای که همه خود را مسلمان و اهل نماز و روزه می دانیم و اسلامی بودن را یدک می کشیم باید اینگونه نعمت های خدا را دور بریزیم و اسراف کنیم در حالی که در جایی دیگر از این کره خاکی هزاران و میلیون ها مسلمان اعم از مرد و زن و کودک از شدت گرسنگی جان می سپارند
نمی خواهد افطاری بدهیم!
نیازی نیست افطاری بدهیم اگر هدفمان از افطاری دادن ، چشم و هم چشمی و نشان دادن خودمان و همچنین برای شنیدن تعریف و تمجید از دیگران باشد که این امر باعث خارج شدن از حالت تعادل می شود و چه بسا اجر و پاداش اخروی هم نخواهد داشت و بلکه دچار عقاب هم خواهیم شد.
زمانی این اتفاق بیشتر می افتد که بعد از میهمانی ها و افطاری ها بسیاری از میوه ها و غذاها دور ریخته و به مصرف اصلی خود نمی رسند که این امر، حرام و گناهی بزرگ به شمار می رود و ما متأسفانه به آن توجه نکرده و از مشی پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام خارج شده و دچار گناه شده‌ایم.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
مقاله سارا کریمی در سایت حوزه
مقاله احسان عربی مفرد در خبرآنلاین
بیانات حجت‌الاسلام رضانیا در گفتگو با فارس
مطالب مرتبط:
