امت وسط شاهدان قیامت

خداوند در خصوص گواهى روز قیامت مى فرماید: «وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـاکُمْ أُمةً وَسَطًا لتَکُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى الناسِ وَ یَکُونَ الرسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا؛ و ما همچنان شما را امت وسط (گروه میانه رو و معتدل ) قرار دادیم تا شما گواه بر مردم باشید و رسول الله نیز گواه بر شما باشد!» (بقره/143).

مخاطب این آیه مسلمانان هستند، که ما شما را جماعت معتدل و نیکو سیرت که جنبه افراط و تفریط در آنها نیست، تندى و کندى ندارند، و کارهایشان همه بر اساس اعتدال و میانه روى و قسط و عدل است قرار دادیم! براى اینکه شما بر مردم مراقبت داشته باشید! و اعمال آنانرا در زیر پوشش نظر خود و نظارت خود بگیرید و گواه باشید! و پیغمبر اکرم نیز مراقبت و نظارت بر اعمال شما داشته باشد! و پیوسته در زیر پوشش نظر خود بر اعمال شما راقب و ناظر و گواه باشد.

با اینکه ما مفصلاً بحث کردیم در اینکه در شهادت مزایا و خصوصیاتى لازم است که از شرائط شهادت است، پس چگونه میشود که خطاب این آیه به تمام امت اسلام و امت رسول الله بوده باشد؟ با وجود آنکه میدانیم در میان این امت افرادى که علم و اطلاع بر حقائق اعمال و سرائر و ضمائر داشته باشند بسیار اندک اند، و غالب امت از اینگونه امور مطلع نیستند، و علاوه در میان این امت افراد فاجر و فاسق هستند، چگونه خداوند به آنها میگوید: ما شما را امت معتدل و میانه رو و نیک سیرت و نیکو روش قرار دادیم و شما را رقیب و حسیب اعمال مردم گرفتیم.

در میان این امت مردم ضال و مُضل و منافق بوده اند، یزیدبن معاویه و پدرش معاویه بن أبى سفیان خودشان را جزء این امت میدانند، آیا خداوند به امتى که در میان آنها چنین افرادى بوده اند خطاب نموده و آنان را به عنوان امت وسط ستوده است؟ آنها را گواه و شهید بر اعمال مردم و رقیب و حسیب نهاده است؟ آیا چنین مطلبى را مى توان پذیرفت؟ أبداً قابل قبول نیست. عنوان ظاهر خطاب گر چه عام است، ولى ملاک خطاب که بر آن اصل حکم و انشاء صورت تحقق میگیرد خاص است. بدان ملاک و بواسطه آن خصوصیت و به مناط خصوص آن افرادى که واجد شرائط شهادت هستند و آنان در میان امت واقع و با آنها محشور و مجتمعند، خطاب عمومى به امت تعلق گرفته است.

مراد از امت وسط در ملاک و معیار خصوص کسانى هستند که داراى آن خواص بوده باشند؛ یعنى «أَشِدآءُ عَلَى الْکُفارِ رُحَمَآءُ بَیْنَهُمْ؛ بر کافران سختگیر و با همدیگر مهربانند» (فتح/29)، مانند حضرت أمیرالمۆمنین على بن أبى طالب علیه السلام و مانند عثمان بن مظعون و سلمان و عمار بن یاسر و أبوذر غِفارى و مقداد و یاران دیگر رسول الله که در جنگ بدر شهید شدند چون عُبَیدَة بن حارث بن المطلب پسر عموى رسول خدا، یا در جنگ اُحد چون حمزه سید الشهداء عموى رسول خدا و امثال و نظائر این ارواح مقدسه و طائران بلند پروازِ سدرة المنتهى.

اینها اصحاب پیغمبر بوده اند، و به ملاحظه شرافت آنها خطاب عمومى به امت و مسلمین تعلق میگیرد و به وَالذِینَ مَعَهُ مورد تمجید واقع میشوند، این راجع به آیه وارده در سوره فتح، حال بیائیم سر بحث آیه مورد نظر:

«وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـاکُمْ أُمةً وَسَطًا» ما شما را امت وسط قرار دادیم براى اینکه شما گواه باشید بر أعمال مردم، و اینقدر به شما شرافت دادیم که خود رسول الله را بلا واسطه مراقب و گواه بر شما داشتیم؟ شما گواه بر مردم، و رسول خدا گواه بر شما! پس بسیار درجه و مقام شریفى است که انسان را گواه بر عامه مردم قرار دهند و رسول الله را گواه بر انسان و کسى که داراى این درجه نباشد از عهده تحمل و أداء شهادت بر نمى آید. و بنابراین مراد از امت وسط تمام افراد امت نیستند که گواه بر اعمال مردم باشند، بلکه افراد خاصى هستند که واجد همان مزایا و خصوصیاتى هستند که در معناى شهادت ذکر شد.

حالا باید دید که آن افراد چه کسانى هستند؟ آیه اى دیگر در قرآن کریم داریم که شبیه این آیه است:

«هُوَ اجْتَبَـاکُمْ وَ مَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِى الدینِ مِنْ حَرَجٍ مـِلةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِـیمَ هُوَ سَمـاکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ وَ فِى هَـذَا لِیَکُونَ الرسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَى الناسِ؛ خداوند تبارک و تعالی، اوست که شما را اختیار و انتخاب نموده است و براى شما در دین سختى و مشکلى قرار نداده است، این همان آئین و ملت پدر شما إبراهیم است که از زمان پیشین شما را مسلمان نام نهاد؛ و این امر به جهت اینست که رسول خدا حاضر و رقیب و گواه بر شما باشد، و شما نیز حاضر و رقیب و گواه بر مردم باشید» (حج/78).

شاید مفاد این آیه از آیه قبل هم روشن تر بوده باشد، چون در اینجا میفرماید: هُوَ اجْتَبَـ'کُمْ، در آنجا داشت: وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـ'کُمْ أُمةً وَسَطًا ما شما را قرار دادیم! اما در اینجا میفرماید: برگزیدیم، و سوا کردیم و انتخاب نمودیم؛ چون چیزى را بخواهند از چیزهاى دیگر سوا کنند مثل دانه هاى سیب را از درخت سیب و یا از صندوق سیب، آن را در لغت عرب اجتباء گویند: و استنقاء نیز گویند؛ یعنى برگزیدن و سوا کردن و پاک و طاهر نمودن. و این لفظ اجتباء بسیار دلالت بر شرافت میکند، چون خدا سوا کرده و انتخاب کرده است پس این افراد مُجتبى و مُنتخب خدا هستند.

و دیگر آنکه در این آیه وارد است: «مِلةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِـیمَ هُوَ سَمـاکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ؛ این آئین، آئین پدر شما إبراهیم است، آنکه شما را از قبل مسلمان نامید! و این عنوان اسلام را او به شما داد! و شما داراى چنین شخصیت و مزیتى شدید؛ این کارها را براى چه کرد، براى اینکه پیغمبر شاهد بر شما باشد، شما هم شاهد بر مردم. حال باید دید این گواهان که خدا آنان را برگزیده و حضرت إبراهیم هم که پدر آنان است آنها را مسلمان نامیده است و داراى چنین خصوصیاتى هستند براى تحمل و أداء شهادت، چه کسانى هستند؟ و کجا آنها را مسلمان نامیده است؟ (حج/78).

بخش اعتقادات شیعه تبیان

منبع: آل البیت