تبیان، دستیار زندگی
یوم الشک به چه معنا است؟ چرا نسبت به رویت هلال در ماه مبارک رمضان فقط حساسیت نشان داده می شود؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حساسیت به رویت هلال ماه، چرا فقط در رمضان؟

ماه


ماه های قمری یا با گذشت 30 روز از ماه قبل یا دیدن هلال ماه جدید ثابت می شود و از این نظر فرقی بین ماه های قمری نیست اما در ماه رمضان و  ماه ذی الحجه به این علت که دو عمل واجب و مهم الهی (روزه و حج) در آن باید انجام شود، حساسیت زیادی درباره ثبوت هلال وجود دارد و ماه شوال نیز به این علت که در اولین روز آن(عید فطر) روزه گرفتن حرام است، برای رویت هلال آن دقت بیشتری می شود.


در این روزها که کم کم به ماه مبارک رمضان نزدیک می شویم مسئله رویت هلال ماه توجه ویژه ای را  می طلبد، لذا ما نیز به علت اهمیت این موضوع مقاله احکام ذیل را به مقوله استهلال اختصاص داده ایم:

سوال: یوم الشک به چه معنا است؟ چرا نسبت به رویت هلال در ماه مبارک رمضان فقط حساسیت نشان داده می شود؟

«یوم الشّک» یعنى روزى که انسان شک دارد آخر ماه شعبان است یا اوّل ماه رمضان، که روزه آن واجب نیست‏. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 889) لزوماً هر یوم الشکی اثبات نمی کند که ماه شعبان 30 روز است و چه بسا بعداً اثبات شود که یوم الشک اول ماه مبارک رمضان بوده است.

در مورد قسمت دوم سوال باید بگوییم که: ماه های قمری یا با گذشت 30 روز از ماه قبل یا دیدن هلال ماه جدید ثابت می شود و از این نظر فرقی بین ماه های قمری نیست اما در ماه رمضان  و  ماه ذی الحجه به این علت که دو عمل واجب و مهم الهی (روزه و حج) در آن باید انجام شود، حساسیت زیادی درباره ثبوت هلال وجود دارد و ماه شوال نیز به این علت که در اولین روز آن (عید فطر) روزه گرفتن حرام است، برای رویت هلال آن دقت بیشتری می شود.

سوال: مبنای فقهی مقام معظم رهبری (دام ظله) در مسأله ثبوت هلال با چشم مسلح چیست؟

مقام معظم رهبری در پاسخ سوالی در این زمینه فرموده اند:" رۆیت با وسیله، فرقى با رۆیت به طریق عادى ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رۆیت محفوظ باشد. پس رۆیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رۆیت معلوم نیست محل اشکال است." (آیة الله خامنه‌ای (دام ظله)، أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، ص: 174)

بنابراین مبنای فقهی مقام معظم رهبری(دام ظله) در مسأله ثبوت هلال با چشم مسلح(عینک، دوربین، تلسکوپ) اعتبار چنین رۆیتی است.

سوال: چرا در بین کشورهای اسلامی فقط در ایران رۆیت هلال ماه با مشکل مواجه است؟

فقهای شیعه خود را مطیع قرآن، پیامبر (صلی الله علیه و آله ) و اهل بیت (علیهم السلام) می دانند و در زمان غیبت امام زمان(عج) با دقت در روایات و آیات، آنچه در توان دارند به کار می گیرند تا بتوانند احکام فقهی را از منابع موجود استخراج کنند. طبیعی است گاهی به دلیل عدم صراحت آیات و روایاتی، نتایجی که در این مسیر دشوار، حاصل شده با هم متفاوت باشد. علاوه بر این فقهای شیعه در ایران بر خلاف بسیاری از کشور های اسلامی، مستقل از حکومت به ابراز نظر فقهی خود می پردازند و خود را در مقابل خدا ملزم به رعایت آن می دانند و مقلدین آنها هم به تبع هر فقیهی، خود را ملزم به رعایت آنچه او از منابع به دست آورده است می دانند.

بنابر این در مواردی ممکن است بین فتاوای فقها اختلاف پیش آید که احادیث و آیات ما صراحتاً در آن مسئله اظهار نظر نکرده اند یا شرایط آن مسئله در روزگار ما عوض شده است. از جمله این موارد حکم رۆیت هلال اول ماه است که البته این تفاوت فتوا مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد.

از نظر فقه شیعه، اول ماه از چند راه ثابت می شود:

1. این که انسان خود ماه را ببیند.

2. به هر واسطه ای برای او یقین حاصل شود.

3. دو مرد عادل بگویند که ماه را دیده اند.

4. سی روز از اول ماه قبلی بگذرد.

5. حاکم شرع حکم به اول ماه بودن کند.(امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی)، ج 1، ص 959)

اما تفاوت هایی که گاهی در فتوای فقها در رۆیت هلال دیده می شود ناشی از این موارد است:

1. آیا دیدن ماه باید حتماً با چشم غیر مسلح باشد یا دیدن با چشم مسلح مثلاً با تلسکوپ و دوربین هم کفایت می کند؟ بعضی از فقهاء مقید هستند که رۆیت حتماً باید با چشم غیر مسلح باشد، اما بعضی دیگر رۆیت با دوربین و تلسکوپ و دیگر وسائل را نیز کافی می دانند.

2. در چه صورت به گزارش های رسیده درباره رۆیت هلال می توان اعتماد کرد؟

3. اگر در شهر یا منطقه ای ماه دیده شد برای چه شهر ها و مناطقی اول ماه ثابت می شود؟

بعضی از مراجع تقلید بر این عقیده اند که اگر ماه در شهری دیده شود تنها در آن شهر و شهرهایی که هم افق با آن باشند اول ماه ثابت می شود. (مثل آیت الله بهجت و سیستانی. رجوع کنید به: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی)، ج 1، ص 962)

بعضی دیگر بر آنند که اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که در شب با این شهر مشترک هستند (یعنی اول شب یکی آخر شب دیگری است) اول ماه ثابت می شود.(مثل آیة الله تبریزی -ره- و آیة الله خویی -ره-)

اما گاهی اختلاف در رۆیت یا عدم رۆیت هلال ناشی از اختلاف در فتوی و نظرات فقهی نیست بلکه به تشخیص رۆیت یا عدم آن در خارج بر می گردد، به این معنا در بسیاری از موارد که مراجع تقلید شخصاً موفق به رۆیت هلال نشده اند با اعتماد به شهادت افراد عادل مورد اطمینان خود به اثبات اول ماه می رسند ولی این شهود از نظر سایر مراجع قابل اعتماد نیستند و همین باعث اختلاف نظر در رۆیت می شود.

مقصود علمای شیعه از حاکم، مجتهد جامع الشرایط است نه سلطان کشور اسلامی. با این وجود در زمان کنونی که حکومت ایران زیر نظر مجتهد جامع الشرایط اداره می شود کمتر اتفاق می افتد که ولی فقیه به اول ماه بودن روزی حکم کند. و این به دلیل تمام نشدن حجت شرعی بر ایشان است. بله در صورتی که از راه دلیل شرعی بر ایشان مسلم شود که باید حکم کنند حتماً حکم خواهند کرد

همه این موارد باعث می شود که اگر مراجع و مقلدین آنها بخواهند به تکلیف شرعی خود عمل نمایند مجبور هستند به آنچه که برای آن حجت شرعی دارند عمل نمایند که همین باعث تفاوت هایی در عمل آنها می شود. از طرفی چون رۆیت هلال مسأله ای است که مورد ابتلاء همه مسلمان (که اکثریت مردم ایران را تشکیل می دهند) است اختلاف نظر در آن بسیار برجسته می شود و در اذهان عمومی انعکاس وسیع می یابد.

تفاوت فتواها مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد. اما علمای اهل سنت در مورد تشخیص اول ماه اهمیت بسیار زیادی به حکم حاکم می دهند. به طوری که عده ای از آنها به حکم حاکم اصالت داده و حجیّت را تنها از آنِ حکم حاکم دانسته اند و دیگر راه های اثبات هلال را در صورتى حجّت دانسته اند که حاکم آن را تأیید نماید. حکام آنها نیز که اغلب پادشاهان کشور های اسلامی هستند معمولاً روزی را به عنوان اول ماه مشخص می کنند. به همین دلیل با وجود اختلاف نظر های موجود درباره رۆیت هلال ماه هر روزی را که حاکم طبق هر معیاری به عنوان عید اعلام کند مورد قبول اکثر علما و مردم قرار می گیرد.

در بین علمای شیعه بعضی حکم حاکم را برای اثبات اول ماه کافی می دانند و بعضی آن را کافی نمی دانند.(امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی) ، ج 1، ص 961)

البته مقصود علمای شیعه از حاکم، مجتهد جامع الشرایط است نه سلطان کشور اسلامی. با این وجود در زمان کنونی که حکومت ایران زیر نظر مجتهد جامع الشرایط اداره می شود کمتر اتفاق می افتد که ولی فقیه به اول ماه بودن روزی حکم کند. و این به دلیل تمام نشدن حجت شرعی بر ایشان است. بله در صورتی که از راه دلیل شرعی بر ایشان مسلم شود که باید حکم کنند حتماً حکم خواهند کرد.

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش احکام اسلامی تبیان


منابع:

سایت اسلام کوئیست

امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی) ، ج 1، ص 961

أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، آیة الله خامنه ای(دام ظله)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.