تبیان، دستیار زندگی
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده با صراحت مى‏ خوانیم كه: موسى در علم شرع از خضر آگاه ‏تر بود، ولى خضر در رشته و مأموریّت دیگرى غیر از آن، آگاه ‏تر بود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مگر موسی علیه السلام معلم داشت؟


مساله انتخاب معلم و استاد و دلیل راه در مسیر تربیت نفوس و سیر و سلوک الی الله به حدی اهمیت دارد که گاه انبیای الهی، در مقطع خاصی نیز مامور به این انتخاب می شدند. داستان خضر و موسی علیه السلام در سوره کهف در قرآن مجید که داستانی بسیار پر معنی و پرمحتوا است، چهره ای از این انتخاب است.

موسی علیه السلام مامور می شود که برای فرا گرفتن علومی - که جنبه نظری نداشت بلکه بیشتر جنبه عملی و اخلاقی داشت - نزد پیامبر و عالم بزرگ زمانش که...


حضرت موسی

موسی علیه السلام مامور می شود که برای فرا گرفتن علومی - که جنبه نظری نداشت بلکه بیشتر جنبه عملی و اخلاقی داشت - نزد پیامبر و عالم بزرگ زمانش برود که قرآن از او به عنوان «عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا ; تا بنده‏اى از بندگان ما را یافتند كه از جانب خود به او رحمتى عطا كرده و از نزد خود بدو دانشى آموخته بودیم.» یاد کرده است.

تعبیر قرآن کریم درباره معلم موسی چنین است:

فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا

(کهف/65) تا بنده‏اى از بندگان ما را یافتند كه از جانب خود به او رحمتى عطا كرده و از نزد خود بدو دانشى آموخته بودیم.

تعبیر به "وجدا " نشان مى‏ دهد كه آنها در جستجوى همین مرد عالم بودند و سرانجام گمشده خود را یافتند.

تعبیر به "عَبْداً مِنْ عِبادِنا" (بنده‏ اى از بندگان ما) نشان مى‏ دهد كه برترین افتخار یك انسان آن است كه بنده راستین خدا باشد و این مقام عبودیت است كه انسان را مشمول رحمت الهى مى‏ سازد و دریچه‏ هاى علوم را به قلبش مى‏ گشاید.

تعبیر به "مِنْ لَدُنَّا" نیز نشان مى‏ دهد كه علم آن عالم یك علم عادى نبود ، بلكه آگاهى از قسمتى از اسرار این جهان و رموز حوادثى بود كه تنها خدای تعالی به آن آگاه است و به او تعلیم داده بود.

تعبیر به "علما" كه نكره است و در این گونه موارد معمولا براى تعظیم مى‏ آید، نشان مى‏ دهد كه آن مرد عالم، بهره قابل ملاحظه‏ اى از این علم یافته بود.

در اینکه نام معلم موسی چه بوده قول های مختلفی ذکر شده که مشهورترین آن، «خضر» است و در روایات هم از او نام برده شده است. در قرآن کریم تنها در همین آیات از او یاد شده است.

موسی علیه السلام مامور می شود که برای فرا گرفتن علومی - که جنبه نظری نداشت بلکه بیشتر جنبه عملی و اخلاقی داشت - نزد پیامبر و عالم بزرگ زمانش برود که قرآن از او به عنوان «عبد من عبادنا آتیناه رحمة من عندنا و علمناه من لدنا علما; بنده ای از بندگان ما که او را مشمول رحمت خود ساخته و از سوی خود علم فراوانی به او تعلیم داده بودیم.» یاد کرده است

آیا خضر، پیامبر بوده؟

در این که این عالِم، پیامبر بوده یا نه، قرآن کریم لفظ صریحی نیاورده؛ در روایات هم در این باره دو مطلب متعارض وجود دارد:

در برخی روایات پیامبر معرفی شده و در برخی روایات او را پیامبر ندانسته که برخی روایاتش در المیزان (ج13/ص 352) نقل شده است لذا بهترین منبع کشف این مطلب (که آیا او پیامبر بوده یا نه) خود آیات کریمه است؛ برخی مفسران با استناد به برخی تعبیرات آیات او را پیامبر دانسته اند:

علامه طباطبایی در المیزان (ج13/ص341) از تعبیر «رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا» در آیه 65 سوره کهف، پیامبر بودن او را استدلال می کند و در صفحه 352 می فرماید: ظاهر آیات سوره کهف، دال بر پیامبر بودن اوست مخصوصا اینکه از نزول حکم الهی بر او خبر داده است.

برخی نیز با این استدلال او را پیامبر دانسته اند:

1- تعابیر «عَبْدِنا، عَبْدِهِ، عِبادِنا» در قرآن، غالباً مخصوص پیامبران است.

2- خضر به موسى گفت: تمام كارهاى خارق‏العاده كه از من دیدى و صبر نكردى، همه طبق‏ فرمان و رأى خدا بوده، نه رأى من. «ما فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی»

3- موسى به خضر قول داد كه من خلاف دستور تو كارى انجام نمى‏ دهم: «لا أَعْصِی لَكَ أَمْراً» و كسى كه پیامبر اولو العزمى همچون موسی، تسلیم بى‏ چون و چراى او مى‏ شود، حتماً معصوم و پیامبر است.

4-علم لدنّى، مخصوص انبیاست. خداوند درباره خضر فرمود: «عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا»؛ بعضى از مفسّران نیز مراد از «رَحْمَةً» را نبوّت دانسته‏ اند. «آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا» (تفسیر نور، ج‏7، ص: 198)

حضرت خضر

اگر خضر پیامبر هم نباشد، باز ایرادی وارد نمی شود

در حدیثى از "ابن عباس" از "ابى بن كعب" مى‏ خوانیم كه از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) چنین نقل مى‏ كند:

یك روز موسى در میان بنى اسرائیل مشغول خطابه بود، كسى از او پرسید: در روى زمین چه كسى از همه اعلم است؟ موسى گفت: كسى عالم تر از خود سراغ ندارم. در این هنگام به موسى وحى شد كه ما بنده‏ اى داریم در "مجمع البحرین" كه از تو دانشمندتر است. در اینجا موسى از خدا تقاضا كرد كه به دیدار این مرد عالم نائل گردد و خداوند هم راه وصول به این هدف را به او نشان داد. (مجمع البیان/ج6/ص481)

نظیر این حدیث از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده است.(نور الثقلین/ج3/ص 275)

در حقیقت این هشدارى بود به موسى كه با تمام علم و دانشش هرگز خود را برترین شخص نداند .

علامه طباطبایی در المیزان از تعبیر «رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا» در آیه 65 سوره کهف، پیامبر بودن او را استدلال می کند و در صفحه 352 می فرماید: ظاهر آیات سوره کهف، دال بر پیامبر بودن اوست مخصوصا اینکه از نزول حکم الهی بر او خبر داده است

در اینجا این سۆال پیش مى ‏آید كه آیا نباید پیامبر اولواالعزم و صاحب رسالت دانشمندترین فرد زمان خودش باشد؟

در پاسخ مى‏ گوییم:

باید دانشمندترین آنها نسبت به قلمرو ماموریتش، یعنى نظام تشریع باشد و موسى هم چنین بود، اما قلمرو ماموریت دوست عالمش قلمرو جداگانه‏ اى بود كه ارتباطى به عالم تشریع نداشت و خودش هم به این مطلب اشاره نمود:

فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی ذَلِكَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا(کهف/82)

پس پروردگار تو خواست آن دو [یتیم‏] به حدّ رشد برسند و گنجینه خود را- كه رحمتى از جانب پروردگارت بود- بیرون آورند. و این [كارها] را من خودسرانه انجام ندادم. این بود تأویل آنچه كه نتوانستى بر آن شكیبایى ورزى.

به تعبیر دیگر آن مرد عالم، از اسرارى آگاه بود كه دعوت نبوت بر آن متكى نبود.

اتفاقا در حدیثى كه از امام صادق(علیه السلام) نقل شده با صراحت مى‏ خوانیم كه: موسى در علم شرع از خضر آگاه ‏تر بود، ولى خضر در رشته و مأموریّت دیگرى غیر از آن، آگاه ‏تر بود.

از حدیثى كه از امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) نقل شده نیز این نكته استفاده مى ‏شود كه قلمرو ماموریت این دو بزرگوار با یكدیگر متفاوت بوده و هر كدام در كار خود از دیگرى آگاه تر بود.(تفسیر نمونه/ج‏12/ص 515)

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قران تبیان  


منابع:

حوزه نت

المیزان، ج‏13

سایت پرسمان