فلسفه وصیت چیست؟
كسی كه نشانههای مرگ را در خود میبیند اگر خمس و زكات و مظالم بدهكار است باید فوراً بدهد و اگر نمیتواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال میدهد كسی آنها را ادا نماید باید وصیت كند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد یا نماز و روزه قضا داشته باشد واجب است وصیت نماید .
از قانون ارث تنها یك عده از بستگان آن هم روى حساب معینى بهرهمند مىشوند در حالى كه شاید عده دیگرى از فامیل، و احیانا بعضى از دوستان و آشنایان نزدیك، نیاز مبرمى به كمكهاى مالى داشته باشند. و نیز در مورد بعضى از وارثان گاه مبلغ ارث پاسخگوى نیاز آنها نیست، جامعیت قوانین اسلام اجازه نمىدهد كه این خلاها پر نشود، لذا در كنار قانون ارث قانون وصیت را قرار داده و به مسلمانان اجازه مىدهد نسبت به یك سوم از اموال خود (براى بعد از مرگ) خویش تصمیم بگیرند.
از اینها گذشته گاه انسان مایل است كارهاى خیرى انجام دهد اما در زمان حیاتش به خاطر نیازهاى مالى خودش موفق به این امر نیست، منطق عقل ایجاب مىكند كه او از اموالى كه زحمت تحصیل آن را كشیده براى انجام این كارهاى خیر، لااقل براى بعد از مرگش محروم نماند.
مجموع این امور موجب شده است كه قانون وصیت در اسلام تشریع گردد .
البته وصیت منحصر به موارد فوق نیست، بلكه انسان باید وضع دیون خود و اماناتى كه به او سپرده شده و مانند آن را در وصیت مشخص كند، به گونهاى كه هیچ امر مبهمى در حقوق مردم یا حقوق الهى كه بر عهده او است وجود نداشته باشد.
بعد از این مقدمه کوتاه در مورد وصیت به طرح چند پرسش و پاسخ در این مورد می پردازیم:
سۆال: وصیت از نظر شرعی چیست و به چه چیزی تعلق میگیرد؟
جواب: وصیت آن است كه انسان سفارش كند بعد از مرگش برای او كارهایی انجام دهند یا بگوید بعد از مرگش چیزی از مال او ملك كسی باشد یا برای اولاد خود و كسانی كه اختیار آنان با اوست قیم و سرپرست معین كند و كسی را كه به او وصیت میكنند وصی میگویند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2694)
سۆال: كسی كه خودكشی كند آیا وصیت او نافذ است؟
جواب: كسی كه از روی عمد مثلاً زخمی به خود زده یا سمی خورده است كه به واسطه آن یقین یا گمان به مردن او پیدا میشود اگر وصیت كند كه مقداری از مال او را به مصرفی برسانند صحیح نیست. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2698)
سۆال: اگر كسی نشانههای مرگ را در خود میبیند واجب است وصیت كند؟
جواب: كسی كه نشانههای مرگ را در خود میبیند اگر خمس و زكات و مظالم بدهكار است باید فوراً بدهد و اگر نمیتواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال میدهد كسی آنها را ادا نماید باید وصیت كند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد یا نماز و روزه قضا داشته باشد واجب است وصیت نماید. (توضیح المسائل امام (ره), ص2701 ـ 2702)
سۆال: اگر انسان از وصیت خود برگردد آیا وصیت به قوت خود باقی است یا خیر؟
جواب: اگر انسان از وصیت خود برگردد مثلاً بگوید ثلث مالش را به كسی بدهند بعد بگوید به او ندهند وصیت باطل میشود و اگر وصیت خود را تغییر دهد مثل آنكه قیّمی برای بچههای خود معین كند بعد دیگری را به جای او قیم نماید، وصیت اولش باطل میشود و باید به وصیت دوم او عمل نمایند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2706)
سۆال: اگر كسی در مرضی به واسطه آن مرض میمیرد مقداری از مالش را به كسی ببخشد و وصیت كند كه بعد از مردن او هم مقداری به كس دیگر بدهند این اموال باید از ثلث میت پرداخت شود یا از اصل مال او؟
جواب: آنچه را كه در حال زندگی بخشیده از اصل مال است و احتیاج به اذن ورثه ندارد و چیزی را كه وصیت كرده اگر زیادتر از ثلث باشد زیادی آن محتاج به اذن ورثه است. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2709)
سۆال: آیا میتوان به كسی كه هنوز متولد نشده است و در شكم مادر است و همچنین كسی كه هنوز به وجود نیامده است وصیت كرد و مالی را به آنها بخشید؟
جواب: كسی كه انسان وصیت میكند كه چیزی به او بدهند باید وجود داشته باشد پس اگر وصیت كند به بچهای كه ممكن است فلان زن، حامله شود چیزی بدهند باطل است ولی اگر وصیت كند به بچهای كه در شكم مادر است چیزی بدهند اگر چه هنوز روح نداشته باشد وصیت صحیح است. پس اگر زنده به دنیا آمد باید آن چه را كه وصیت كرده به او بدهند و اگر مرده به دنیا آمد وصیت باطل میشود و آنچه را كه برای او وصیت كرده ورثه میان خودشان قسمت میكنند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2712)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع: سایت اندیشه قم
سایت کتابخانه طهور