همایش یكصدمین سالگرد انقلاب مشروطیت

همایش یكصدمین سالگرد انقلاب مشروطیت روز شنبه با قرائت فرازهایی از بیانات رهبر معظم انقلاب در محل مجلس شورای اسلامی آغاز به كار كرد.

به گزارش خبرگزاری ها در مراسم افتتاحیه این همایش دو روزه كه رئیس قوه قضاییه و دبیر شورای نگهبان هم حضور داشتند، بخش هایی از بیانات حضرت آیت الله خامنه ای كه اردیبهشت ماه گذشته در جمع اعضای ستاد همایش مذكور ایراد شده بود، توسط حجت الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر رهبر معظم انقلاب قرائت شد.

حضرت آیت الله خامنه ای در آن سخنرانی با بیان اینكه مشروطیت را باید درست تبیین كنیم تصریح كردند: آنچه من بر آن اصرار دارم مساله تاریخ نگاری مشروطه است، ما واقعا به تاریخ مستند و قوی و روشنی از مشروطیت احتیاج داریم. حقیقت این است كه ما هنوز از مشروطیت تاریخ كامل و جامعی نداریم و برداشت هایی كه از قضیه مشروطیت می كنند، غالبا صحیح نیست.

رهبر معظم انقلاب افزودند: در مشروطیت، نقش علما با نقش دیگران قابل مقایسه نیست. در سالهای پیش از مشروطیت یعنی سالهای سلطنت مظفرالدین شاه انجمن های پنهانی و نشست های گوناگونی تشكیل می شد كه هم علما، هم غیرعلما در آن حضور داشتند و آثار آنها در مشروطیت منعكس است؛ منتها آن چیزی كه مشروطیت را به ثمر رساند، این انجمن ها نبود؛ بلكه حضور مردمی ای بود كه جز با فعالیت و تاثیر علما امكان پذیر نبود.

اگر فتوای آخوند و فتوای شیخ عبدالله مازندرانی و امثال آنان نبود، امكان نداشت این حركت در خارج تحقق پیدا كند. علاوه بر این كه در همان كارهای دسته جمعی خواصی نه عوامی هم باز علما نقش غالب را داشته اند. وقتی كه انجمن های مشروطیت یعنی انجمن های بعدی از فرمان تشكیل شد، موثرترین افراد در مهم ترین مراكز كشور، علما بودند. در انجمن تبریز و انجمن مشهد و انجمن رشت و دیگر جاهای حساس، عناصر اصلی و موثر آنها، علما بودند.

بنابراین، نقش روحانیت در مشروطیت، اولا نقشی نیست كه قابل انكار باشد، ثانیا با نقش دیگر روشنفكرها، و در مرحله بعدی بعضی از صاحبان قدرت و منتقدان دولتی قابل مقایسه باشد.

رهبر معظم انقلاب سپس با تاكید بر اینكه شاخصه فعالیت علما در دوره مشروطیت ضد بیگانه بودن آن است افزودند: پس اگر كسی وجه ضد سلطه بیگانه را در حركت مشروطه ندیده بگیرد، مثل این است كه ماهیت و هویت این حركت را ندیده گرفته است.

حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به تاریخ 14سال حركت مشروطیت یعنی از سال 1285شمسی تا 1299فرمودند: در آن زمان انگلیسی ها كه فعال مایشاء در قضیه مشروطیت و ما بعد مشروطیت بودند در دوره اوج نشاط تمدن و پیشرفت علمی و سیاسی غربی ها و اروپایی ها قرار دارند، یعنی یك حركت پرنشاط امیدوار مهاجمی به همه دنیا دارند؛ دوران استعمار در این جا به اوج رسیده و همه جای مناطق زرخیز عالم، تحت استعمار است و یكی از جاهایی هم كه باید تحت استعمار قرار بگیرد، این منطقه نفت خیز است. البته نقش نفت تازه و به مرور برای غربی ها واضح می شد و شاید در آن روز مهمتر از نفت برای آنها، مساله ایجاد حائلی برای هندوستان بود، چون هندوستان برای انگلیس ها خیلی مهم بود و مناطق ایران و افغانستان مسائلی بودند كه نگذارند روس تزاری به هندوستان دست پیدا كند.

بنابراین، ایران یكی از آماج ها و اهداف حتمی انگلیس ها بود. در آن چهارده سال انگلیس ها چه كار كردند؟ ابتدا وقتی مطالبه عدالت خواهانه مشروطیت را در ایران حس كردند، ماهرانه روی این حركت دست گذاشتند و آن را در اختیار گرفتند، از اولین اقدامات آنان نیز حذف جنبه دینی و ملی از این حركت بود سپس با استفاده از هرج و مرجی كه در ایران به وجود آمد زمینه را برای یك حكومت استبدادی مطلق، یعنی همان چیزی كه مشروطه ضد آن آمده بود، فراهم كردند و در سال 1299استبداد رضاخانی را سركار آوردند؛ یعنی چهارده سال طول كشید تا جامعه استبدادی را كه به وسیله نهضت ملی و اسلامی مردم در حال اضمحلال بود، با مقدماتی كه خودشان فراهم كرده بودند، به یك جامعه استبدادی غیرقابل اضمحلال تبدیل كردند. در این اثناء جنگ جهانی اول هم اتفاق می افتد كه با پیروزی جبهه ای كه انگلیسی ها در آن هستند، به انگلیسی ها یك قدرت جدیدی می دهد و آن ها می توانند آزادانه هر كاری بكنند.

پس مشروطه را ملت ما شروع كرد، ولی انگلیس از آن استفاده كرد! البته باید به مشروطه افتخار بكنیم و مشروطه را جزو نقاط عطف تاریخ ایران بدانیم؛ اما حقیقت صحنه و آنچه در خارج واقع شد، این است.

مساله بعدی كه باید حتما به آن توجه بشود، این است كه نهضت علما چه بود و علما از مشروطیت چه می خواستند. نكته اول این كه شعار علما، عدالت خواهی بود. تحصن ها، ایستادگی ها و مقابله هایی كه با دستگاه استبداد شد و فداكاری هایی كه صورت گرفت، فقط یك درخواست اخلاقی محض نبود، بلكه آنها چیزی فراتر از یك درخواست اخلاقی می خواستند. نكته دوم این كه آن عدالتی كه آنها می خواستند، دقیقا و مستقیما عدالت در زمینه مسائل حكومتی بود؛ چون مخاطب آنها حكومت بود و اصلا قضایا از عملكرد حاكم تهران شروع شد و این غده این جا بود كه سر باز كرد. نكته سوم این كه آنچه علما می خواستند، یك بنیاد تامین كننده عدالت به نام عدالت خانه بود. می خواستند دستگاهی وجود داشته باشد كه بتواند پادشاه و همه سلسله مراتب حكومتی را تحت كنترل و نظارت خود قرار دهد تا ظلم نكنند و عدالت تامین شود. این می توانست به مجلس شورای ملی یا مجلس شورای اسلامی یا به چیزهای دیگر تفسیر شود.

آنچه آنها می خواستند، یك نهاد عملی و یك واقعیت قانونی بود كه قدرت این را داشته باشد كه جلوی شاه را بگیرد و عدالت را بر حكومت و بر شخص شاه تحمیل كند.

نكته آخر هم این كه معیار این عدالت، قوانین اسلامی بود؛ یعنی عدالت اسلامی می خواستند، در این هیچ تردیدی نیست و این را بارها و بارها گفته بودند.

انگلیسی ها، آمدند و فرصت طلبانه بر این موج مسلط شدند و آن را از صحن حضرت عبدالعظیم به سفارت انگلیس هدایت كردند. بعد هم گفتند مشروطه! مشروطه هم از نظر الهام دهندگان معلوم بود كه معنایش چیست! كسانی هم كه تحت تاثیر اینها بودند، در درجه اول روشنفكرهای غرب زده بودند كه البته قدرت طلبی هم در آنها موثر بود؛ یعنی این طور نبود كه صرفا می خواستند نسخه غربی مشروطیت در این تحقق پیدا كند، آنها می خواستند در حكومت باشند؛ كما این كه برای این كار تلاش هم كردند. پس كسانی كه به اینها ملحق شدند- از قبیل تقی زاده و غیر او- می خواستند در حكومت حضور داشته باشند. علاوه بر این، عده ای از قدرتمندان و رجال حكومتی هم به تدریج وارد این ماجرا شدند. بنابراین، حقیقت آنچه كه در صحنه اتفاق می افتاد، این است.

سخنان حداد عادل

رئیس مجلس شورای اسلامی هم در مراسم همایش یكصدمین سال مشروطیت با اشاره به هدف مجلس شورای اسلامی از برگزاری این همایش گفت: مجلس میراث ماندگار مشروطیت و نماد مشروطیت است. وقتی نام مجلس در این یك صد سال به گوش می خورد نام مشروطیت تداعی می شود و وقتی نام مشروطیت به میان می آید تصویری از مجلس در ذهن نقش می بندد لذا طبیعی بود كه مجلس شورای اسلامی در بهارستان در صدمین سال این نهضت از كنار این واقعه بزرگ سیاسی و اجتماعی كشور بی اعتنا نگذرد و چنین بود كه از یك سال پیش برای برگزاری این همایش دو روزه برنامه ریزی كرد.

وی سپس با تشریح تاریخ مشروطیت تصریح كرد: باید مشروطیت را در ایران، انقلاب ناكام و ناموفق بدانیم. در مشروطیت دو جریان با هم در كشاكش بودند كه یكی طالب تجدد و تحول بود اما تجدد منطبق بر دین اما گروه دیگر تجدد می خواستند حاكم بر دین و تجددی كه بر دین غلبه كند در واقع نوعی نظام بین سكولاریسم و دینداری رواج داشت.

رئیس مجلس شورای اسلامی ادامه داد: فقدان رهبری آگاه و با اراده و مصمم آنچنان كه انقلاب اسلامی را پیروز كرد در مشروطیت محسوس است. حداد عادل گفت: انقلاب اسلامی را در ایران مرحله ای تكامل یافته از جنبه های مثبت و آرمان های دینی مشروطه می دانیم. این انقلاب در عمل و نظر بسی پیشرفته تر از مشروطیت است.

150 مقاله به همایش ارائه شده است

پس از سخنان رئیس مجلس، دبیرعلمی همایش بزرگداشت یكصدمین مشروطیت گفت: ازمیان 150 مقاله ارائه شده به همایش 40مقاله انتخاب شده اند تا در این همایش دو روزه ارائه شوند.

موسی حقانی سپس گفت: تاریخ نگاری شرق شناسان تصویر زنگار گرفته ای از مشروطیت برای ما باقی گذاشته است.

وی به 28 سال تلاش برای زنگار زدودن ازتاریخ كشورمان اظهار داشت: این تلاش، عموماً مغفول مانده اند كه امیدواریم گوشه ای از این تلاش ها در این همایش دو روزه ارائه شود.

در ادامه این همایش موسی نجفی به نمایندگی از شورای علمی همایش به ارائه گزارش پرداخت وسپس مقاله آیت الله زاده مهدی نائینی فرزند علامه نائینی توسط خواهرزاده اش قرائت شد. بعد از وی به ترتیب كریم مجتهدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، شهلا نائینی عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، علی ابوالحسنی مورخ و عبدالله شهبازی مورخ، مقالات خود را ارائه كردند.

نوبت بعدازظهر این همایش نیز دیروز با ارائه مقالات دیگری از سوی مورخان و پژوهشگران برگزار شد. همایش یكصدمین سال مشروطیت امروز هم به كار خود ادامه می دهد.

لینک مطالب مرتبط:

ویژه نامه صدمین سالگرد انقلاب مشروطیت