ستونی برای همه واجبات

با توجه به فلسفه خلقت انسان كه طبق بیان قرآن كریم عبودیت و بندگی است و از طرفی وجه تمایز انسان با سایر موجودات به ناطق و عاقل بودن انسان و حركت او به سوی كمال می باشد، اهمیت و جایگاه این دو فریضه الهی، یعنی امر به معروف و نهی از منكر بیشتر تبیین و روشن می گردد.

از آنجایی‌كه انسان غافل است و به دلیل عارض شدن نسیان بسیاری از مواردی كه مفید برای اوست فراموش می‌كند بنابراین امر به معروف و نهی از منكر جزء ضروریاتی است كه در جهت نیل به كمال برای هر انسانی ضرورت پیدا می كند. به این جهت است كه حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) می فرماید: «ان الامر بالمعروف و النهی عن المنكر فریضه عظیم بها تقام الفرائض ...» ‌(1) یعنی امر به معروف و نهی از منكر واجب عظیم و بزرگی است كه پابرجایی سایر واجبات به آن بستگی دارد. از تعبیر "بها تقام الفرائض" چنین استفاده می شود كه امر به معروف و نهی از منكر از لوازم حكومت اسلامی به شمار می رود.

واجب فراموش شده اسلام

«ما باید خود را به سرچشمه‌ى اسلام برسانیم تا زندگى به تمامى شیرین شود. قرآن كریم مى‌فرماید: «الّذین ان مكّناهم فى الارض اقاموا الصّلوة و اتوا الزّكوة و امروا بالمعروف و نهوا عن‌المنكر»(1)

من مى‌خواهم این واجب فراموش شده‌ى اسلام را به یاد شما و ملت ایران بیاورم: امر به معروف و نهى از منكر. همه‌ى آحاد مردم باید وظیفه‌ى امر كردن به كار خوب و نهى كردن از كار بد را براى خود قایل باشند. این، تضمین‌كننده‌ى حیات طیبه در نظام اسلامى خواهد بود. عمل كنیم تا آثارش را ببینیم. امر به معروف، یك مرحله‌ى گفتن و یك مرحله‌ى عمل دارد. مرحله‌ى عمل، یعنى اقدام با دست و با زور. این مرحله، امروز به عهده‌ى حكومت است و باید با اجازه‌ى حكومت انجام بگیرد ولاغیر. اما گفتن با زبان، بر همه واجب است و همه باید آن را بدون ملاحظه انجام بدهند.

روزى بود كه اگر كسى كار خلافى مرتكب مى‌شد و دیگرى به او اعتراض مى‌كرد، نظام حاكم آن اعتراض را مى‌كوبید. ما دیده بودیم كه اگر گناهى انجام مى‌گرفت، گناهكار تشویق مى‌گردید؛ اما معترضِ به گناه كوبیده مى‌شد! امروز، به عكس است. امروز، نه این‌كه گناه در جامعه نیست؛ هست.

زمان حكومت امیرالمۆمنین(علیه‌الصّلاةوالسّلام) هم در جامعه گناه بود؛ اما مهم این است كه نظام و تشكیلات حاكم بر جامعه - آن كسانى كه اداره و مدیریت كشور را بر عهده دارند - میل به طرف صلاح دارند و با گناه و تخلف مخالفند.

گفتن گناه به گناهكار با زبان خوش و با لحن مناسب و در جایى هم با زبان تند - در مواردى كه مفسده‌یى به وجود نیاید - گناه را در جامعه كم خواهد كرد و به ضعف و انزوا خواهد انداخت. چرا ما از این موضوع غافلیم؟ همه‌ى آحاد مردم، در محیط كسب و خانه و جمع دوستان و در محیط درس و دانشگاه و كلاً در هر جایى كه هستند، اگر خلافى را دیدند، به خلافكار بگویند: این، از نظر اسلام خلاف است؛ چرا انجام مى‌دهى؟ گفتن همین یك كلمه مۆثر است. اگر زبانهاى گوناگون و نفَسهاى مختلف گناه را تذكر بدهند، گناهكار به طور غالب از گناه و تخلف دست خواهد كشید؛ چه این تخلف، تخلف شرعى و چه تخلف از قوانین باشد.» .( سال 1368 ؛ بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز قیام نوزده دی مردم قم )

امر به معروف و نهی از منكر در قرآن كریم

به طور كلی می توان گفت كه ریشه و كلیات احكام شرعی را باید در قرآن كریم و شرح و تفصیل و شاخه های آن را در سنت جست. قرآن كریم در آیه های فراوانی به فریضه امر به معروف و نهی از منكر اشاره كرده است كه در این جا به برخی از این آیات می پردازیم:

1.«یۆمنون بالله و الیوم الآخر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و یسارعون فی الخیرات و اولئك من الصالحین»‌(2)

به خدا و روز واپسین ایمان می آورند؛ امر به معروف و نهی از منكر می كنند؛ و در انجام كارهای نیك، پیشی می گیرند؛ و آنها از صالحانند. ‌(3)

2.«ولتكن منكم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون»‌(4)

باید از میان شما، جمعی دعوت به نیكی، و امر به معروف و نهی از منكر كنند. و آنها همان رستگارانند.‌(5)

3.«كنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تۆمنون بالله».‌(6)

شما بهترین امتی بودید كه به سود انسان‌ها آفریده شده اند،؛ چه اینكه امر به معروف و نهی از منكر می‌كنید و به خدا ایمان دارید. ‌(7)

4.«ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنكر...» ‌(8)

خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیكان فرمان می دهد؛ و از فحشا و منكر و ستم، نهی می‌كند..‌(9)

از مجموع آیات فوق چنین بر می آید كه امر به معروف و نهی از منكر دارای اهمیت بسیار زیادی از منظر قرآن كریم می باشد و همه آحاد جامعه اعم از دولتمردان و عموم مردم را شامل می شود و به طور كلی از آیات فوق نكات زیر را می توان استنتاج نمود:

1-     وجوب امر به معروف و نهی از منكر از بدیهیات است و كسی از مسلمانان در آن شك نكرده است.

2-     وجوب این دو فریضه در همه ادیان الهی بوده و امت‌های گذشته نیز بدان مكلف بوده اند.

3-     امر به معروف و نهی از منكر از شئون پیامبری است.

4-     ترك امر به معروف و نهی از منكر علت نابودی جوامع گذشته بوده است.

5-     امر به معروف و نهی از منكر از حقوق متقابل مسلمانان است و افراد جامعه اسلامی در برابر آن مسئولند.

6-     زنان نیز مكلف به امر به معروف و نهی از منكر هستند.

7-     امر به معروف و نهی از منكر نیازمند كسب قدرت است.

سیر امر به معروف و نهی از منكر از منظر قرآن

به طور كلی اگر آیات قرآن را در مورد امر به معروف و نهی از منكر بررسی كنیم، می بینیم كه از ذات پاك خداوند صادر شده و پیامبران، حاكمان صالح، مجموعه امت و فرد فرد جامعه موظف به اجرای آن هستند. برای شناخت این مراتب، رتبه بندی زیر قابل توجه است:

1-ذات پاك خداوند متعال: «ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ینهی عن الفحشاء و المنكر و البغی ....» ‌(10) در اینجا به خاطر اهمیت این دو فریضه ذات خداوند متعال به عنوان آمر به معروف و ناهی از منكر می باشد.

2-پیامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) « ... یامرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنكر.... »‌(11) در این مرتبه خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) به این عنوان انتصاب داده شده است.

3-حاكمان صالح(امامان) : «الذین ان مكناهم فی الارض اقاموا الصلوه و آتوا الزكوه و امروا بالمعروف و ینهوا عن المنكر ...»‌(12) در مرتبه سوم كسانی كه قدرت و مكنت در روی زمین به آنان داده شده است موظف به برپاداشتن نماز، پرداختن زكات و امر به معروف و نهی از منكر شده اند.

4-هیئت های امر به معروف و نهی از منكر: «و لتكن منكم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر ...» ‌(13) در مرتبه چهارم گروههایی از مردم كه این شایستگی را پیدا می كنند كه دیگران را دعوت به خیر و صلاح می كنند و امر به معروف و نهی از منكر می كنند.

5-مجموعه امت: «كنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تۆمنون بالله ...» ‌(14) در مرتبه پنجم نیز همه مردم موظف به انجام این فریضه الهی شده اند، براین اساس تمام آحاد افراد مۆمن و متدین مأمور به انجام این دو فریضه الهی هستند.

پی نوشت ها:

‌1 - وسائل الشیعه، ج11، ص395.

‌2 - آل عمران- 114.

‌3 - قرآن كریم، ترجمه ناصر مكارم شیرازی، ص64

4 - آل عمران- 104.

‌5 - قرآن كریم، ترجمه ناصر مكارم شیرازی، ص63

6 - آل عمران- 110.

‌7 - قرآن كریم، ترجمه ناصر مكارم شیرازی، ص64

‌8 - نحل- 90.

9 - قرآن كریم، ترجمه ناصر مكارم شیرازی، ص277.

10 -نحل- 90.

11 - اعراف- 157.

‌12 -  حج- 41.

13 - آل عمران- 114.

14 - آل عمران- 110.

منبع: سایت حوزه و شیعه نیوز