گرایش های حزبی؛ آری یا نه!
در رابطه با احزاب این پرسش مطرح است كه آیا تشكل های حزبى در نظام حكومت اسلامى جایگاهى دارد؟این سؤال از آن جهت مطرح است كه از یك سو ضرورت همگون بودن نظامهاى سیاسى حاكم بر جهان امروز،ایجاب مىكند كه حكومت اسلامى خود را با عرف سیاست جهانى هماهنگ سازد تا امكان برقرارى روابط سیاسى بر اساس ضوابط بین المللى تحقق پذیر باشد. و از سوى دیگر، تحزب گرایى، مایه تشتت و تفرقه وتضارب آراء گشته و در صفوف مسلمین، رخنه و شكاف ایجاد مىكند و این بر خلاف دستور قرآن كریم است كهبه فشرده بودن صفوف مسلمین دستور اكید داده است:
«واعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا و اذكروا نعمة الله علیكم اذ كنتم اعداء فالف بین قلوبكمفاصبحتم بنعمته اخوانا».
به ریسمان ناگسستنى الهى(وحدت و برادرى اسلامى) چنگ زنید و از هم مپاشید و یاد آورید عنایت الهى را كه شما را از دشمنى و ستیز با یكدیگر نجات بخشید و دلهاى شما را به یكدیگر نزدیك كرد تا آن كه بهفضل الهى امروزه برادروار گرد هم آمدهاید. «من الذین فرقوا دینهم و كانوا شیعا كل حزب بما لدیهم فرحون». راه و روش خود را از یكدیگر جدا ساختند، و به صورت دستهها و گروههاى جدا از یكدیگر مىزیستند و هرگروهى به آنچه خود مىپنداشتند، دلخوش بودند.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «المسلمون اخوة، تتكافا دماؤهم، و هم ید على من سواهم، یسعى بذمتهم ادناهم».مسلمانان همه برادر و برابرند، و جملگى یكدست در مقابل بیگانه قرار گرفتهاند. آن كه در پائینترین رتبه قراردارد، با حمایت جمع اقدام مىكند.
یعنى فرد فرد آحاد مسلمین از حمایت جمع برخوردارند و جملگى هماهنگ هستند.
اكنون با نظر به مراتب یاد شده، تشكل های حزبى مىتواند، دو اثر و پیامد منفى داشته باشد:
اولا شیرازه وحدت ملى و اسلامى گسسته شود و پراكندگى گرایشها و خواستهها، شكافهاى عمیقى درمیان امت به وجود آورد، زیرا هر گروه به آنچه دارند دلخوشاند، «كل حزب بما لدیهم فرحون» (هر كه نقشخویشتن بیند در آب). و آن وحدت و یگانگى و همبستگى كه لازمه برادرى اسلامى است، از هم مىپاشد ومسلمانان را رو در روى یكدیگر قرار مىدهد.
ثانیا آزادى در انتخاب از مردم گرفته مىشود، زیرا حزبگرایى، اهداف دیكته شده را در مقابل اعضاء وهواداران قرار مىدهد، و انتخابات به گونه كانالیزه شده صورت مىگیرد. بنابراین، مردم آزاد نیستند و به ناچاربایستى كاندیداهاى مطرح شده از سوى احزاب را برگزینند. در صورتى كه در فرهنگ اسلامى، انسان، آزادآفریده شده و در انتخاب راه كاملا آزاد است.
در روایات صحیحه آمده: «الناس كلهم احرار» .
امام امیرالمؤمنین علیه السلام در نامهاى به فرزندش امام حسن علیه السلام مىنویسد:
«ولا تكن عبد غیرك و قد جعلك الله حرا».
بدون تردید بنده دیگرى بودن، در آن است كه انسان در تصمیمات خود، پیرو دیگران باشد و انتخاباتى كهاز كانال حزبى انجام مىگیرد، انتخاب آزاد نیست، بلكه انتخاب در چارچوب سیاستها و تصمیمات حزبى است!ولى در این زمینه باید گفت، این گونه برداشتهاى ناروا از تشكلات حزبى، ناشى از اندیشههاى ناپخته سیاسىاست. اسلام، سعى بر آن دارد كه رشد سیاسى در آحاد مردم ریشهدار و بنیادین گردد. و ملت مسلمان هموارهبه مسائل سیاسى علاقه نشان داده، در تمامى صحنههاى سیاسى حضور فعال داشته باشند. بر این اساس هیچكس و هیچ برنامهاى نمىتواند، این علاقه و رشد سیاسى را از ملت مسلمان بستاند، زیرا این علاقه ریشهداراست و از احساس دینى و مذهبى آنان برخاسته است.
همچنین باید دانست كه مساله جهت دهى سیاسى، مساله دیگرى است و هدف از آن این است كه اینرشد سیاسى به شكل درست صورت گیرد، بدین گونه كه گروهى از اندیشمندان مخلص و دین باور، و آشنا بهاوضاع سیاسى جهان و كشور گرد هم آیند و مسائل سیاسى را یك به یك مورد بررسى قرار دهند و با اندیشهصحیح، بهترین روش را جست و جو كنند، آنگاه با عرضه اندیشههاى مورد توافق خود بر مردم، یعنى درمعرض آراى عمومى قرار دادن، بر پختگى آن بیافزایند و ضمن آن كه رهنمودهاى لازم را ارائه مىدهند آمادهپذیرفتن انتقادات و پیشنهادهاى مردمى نیز باشند.
«ولتكن منكم امة یدعون الى الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر و اولئك همالمفلحون» . باید گروهى از شما گرد هم آیند و راه اصلح را ارائه دهند و پسندیده را از ناپسندجدا سازند. این چنین گروهها رستگار خواهند بود. و بدین سان براى انتخاب بهترین راه، هم اندیشمندان سعى خود را كردهاند و رهنمودهاى لازم را عرضه نمودهاند و علاوه اعتماد مردم رانیز كسب كردهاند، و مردم نیز با كمك اندیشمندان مخلص، بهتر به مصالح خویش راه یافتهاند.البته با تعدد تشكلات حزبى، بهتر مىتوان مشكلات سیاسى را حل و فصل نمود، زیرا با تعددگروههاى سیاسى، مراكز تحقیق در مسائل سیاسى، متنوع خواهد شد و از برخورد اندیشهها وافكار گوناگون، بیشتر مىتوان به كاستیها پى برد، زیرا هر گروه، ممكن استبه نقص خود پى نبردكه در این صورت دیگر گروهها، آنان را آگاه مىسازند، همچون مراكز تحقیق علمى، كه هر چهپرشمارتر باشد، در پیشرفت علم، بیشتر مؤثر است. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
«من استقبل وجوه الآراء، عرف مواقع الاخطاء».
با دریافت آراى گوناگون، مىتوان به مواضع اشتباه پى برد.
آرى، این در صورتى است كه گروهها و اندیشمندان، خالصانه بكوشند و همگى در پى مصالح امتباشند ونه به دنبال بدست آوردن پست و مقام یا شهرت و نام. اگر رهنمود است، صمیمانه باشد، و اگر انتقاد است،مخلصانه باشد و همواره رضاى خدا و مصالح مردم مد نظر باشد. متاسفانه این بینش و گرایش در جامعههاىعقب افتاده یا در حال رشد، كمتر حاكم است. و هر گونه تشكلات حزبى، در نهایتبه گروه گرایى و ستیزمىانجامد. هم از این رو مرحوم سید جمالالدین اسدآبادى در گفته مشهور خود یادآور شده است:
«الحزبیة فى الغرب دواء، و فى الشرق داء».
تشكلات حزبى در جامعههاى غربى، راه درمان دردها است. و در جامعههاى شرقى، منشا دردها.
منبع: مجله كتاب نقد، شماره 7 - نویسنده: محمد هادى معرفت
