امام خمینی (ره) و تحولات تاریخ معاصر (3)

حوادث خاص

قطع نظر از تحولات برجسته و حوادث چشمگیر، تاریخ اندیشى امام در شناخت ‏برخى موضوعات خاص ‏نیز مؤثر مى‏افتاد. براى نمونه امام درشناخت علم طب در ایران به سابقه آن در عصر ساسانیان توجه كرده ومى‏نویسند:

«استادان دانشگاه جندى شاپور همان اطباى رومى و یونانى بودند كه طب عالى یونان را به دانش‏آموزان‏ایرانى مى‏آموختند و طب یونانى را در كشور رواج دادند (1) .»

همچنین در باب سابقه دانشگاه در ایران مى‏گویند:

«ما هفتاد سال است كه دانشگاه داریم، از زمان امیركبیر تا حالا ما مدرسه داشتیم، دانشگاه داریم (2) .»

روابط بعضى از علما با پاره‏اى از سلاطین نیز مورد اظهار نظر امام قرار گرفته است:

«خواجه نصیر كه رفت در دنبال هلاكو و امثال آنها، لكن نه براى اینكه وزارت بكند، نه براى اینكه براى ‏خودش یك چیزى درست ‏بكند. او رفت آنجا براى اینكه آنها را مهار بكند و آنقدرى كه قدرت داشته باشد ، خدمت ‏بكند به عالم اسلام (3) .»

ارتباط علما با سلاطین صفوى نیز از موضوعاتى است كه قضاوت تاریخى امام را به خود معطوف داشت:

«مرحوم مجلسى كه در دستگاه صفویه بود، صفویه را آخوند كرد نه خودش را صفویه، آنها را كشاند توى ‏مدرسه و توى علم و توى دانش تا آنجایى كه توانست (4) .»

بكار بردن كلمات، اسامى و اصطلاحات تاریخى نیز نشان از رویكرد گسترده امام به تاریخ دارد. در نوشته‏ها و سخنان امام خمینى(ره) تعداد فراوانى از اینها یافت مى‏شود كه براى نمونه مى‏توان پاره‏اى از آنها را ذكر كرد: بنى‏امیه، بنى‏عباس، ابوسفیان، معاویه، اشعث، حجاج، ابن‏زیاد، چنگیز، هلاكو، نادرشاه، آقامحمدخان، نهضت ‏تنباكو، مشروطیت، شیخ فضل‏الله، قرارداد وثوق الدوله، بهبهانى، كاشانى، مدرس، قوام‏السلطنه، دكتر مصدق، متفقین، هیتلر، آتاتورك، چرچیل، استالین، لنین، رضاخان و... .

لزوم ثبت درست تاریخ انقلاب اسلامى

ذهن و اندیشه تاریخ ‏نگر امام خمینى(ره) و نگاه نقد گونه ایشان به تاریخ ‏نگارى، امام را نسبت‏ به چگونگى ‏ثبت و ارائه تحلیل صحیح و درست از حادثه بزرگ قرن حاضر - یعنى انقلاب اسلامى ایران كه او رهبرى وهدایت آن را در دست داشت - نگران مى‏ساخت. درست‏ به همان اندازه كه امام از سرنوشت ‏خودِ انقلاب و مسیر آینده آن نگران بود، به همان میزان نیز نسبت ‏به كیفیت ثبت تاریخ انقلاب و ارائه آن به نسلهاى آتى دل ‏مشغول بود. بر امام روشن بود كه نقش مورخان در ترسیم حوادث چگونه است و در موارد بسیارى تصویر ارائه‏ شده از یك شخصیت ‏یا حادثه چندان با حقیقت آن سازگارى ندارد. نكته‏اى كه خود بارها در ارائه تاریخ‏ گذشته آن را یادآورى كرده بود:

«این كه مى‏گویند انوشیروان عادل، این از اساطیر است، یك مرد ظالم سفاكى بوده است. منتها شاید پیش‏ سلاطین دیگر وقتى گذاشتند، بهش گفتند عادل: والا كجایش انوشیروان عادل بوده است (5) ؟»

امام به نقش جریانات مختلف در تحریف تاریخ وقوف كامل داشت. بر همین اساس طى نامه‏اى كه درمورخه 25/10/67 به حجت الاسلام سید حمید روحانى ارسال داشت از نامبرده تقاضا كرد تا جهت ثبت دقیق ‏تاریخ حماسه آفرین و پرحادثه انقلاب اسلامى بى‏نظیر مردم قهرمان ایران اقدام نماید. در بخشى از این نامه ‏آمده است:

«شما به عنوان یك مورخ باید توجه داشته باشید كه عهده‏دار چه كار عظیمى شده‏اید. اكثر مورخین تاریخ ‏را آن گونه كه مایلند و یا بدان گونه كه دستور گرفته‏اند، مى‏نویسند نه آن گونه كه اتفاق افتاده است. از اول ‏مى‏دانند كه در كتابشان بنا است‏ به چه نتیجه‏اى برسند و در آخر به همان نتیجه مى‏رسند (6) .»

در همین رابطه همچنین امام طى نامه‏اى به مقام معظم رهبرى كه در آن زمان مسؤولیت ریاست‏جمهورى و ریاست ‏شوراى عالى انقلاب فرهنگى را به عهده داشتند از ایشان مى‏خواهند تا گروهى را جهت ‏نظارت دقیق بر آنچه در كتب تاریخى مدارس نوشته مى‏شود، تعیین نمایند. (7)

امام خمینى(ره) علیرغم این دقت و تلاش جهت ثبت و آموزش دقیق تاریخ گذشته و انقلاب اسلامى ازطرفى دیگر از جوانان نیز مى‏خواهند تا بكوشند تا تاریخ انقلاب اسلامى را بیاموزند. (8)

پایان سخن

امام بر خلاف بسیارى دیگر از علماى معاصر خویش كه نه تنها از تاریخ معاصر غفلت مى‏ورزیده‏اند، بلكه ‏نسبت‏ به تحولات تاریخ اسلام نیز تامل جدى روا نداشته‏اند، به طور گسترده‏اى به تاریخ رویكرد داشت. بر این ‏اساس، دانش تاریخ در اندیشه امام خمینى(ره) معلوماتى منقطع از زمان حال نبود و بین دیروز و امروز در نظر آن اندیشمند فرزانه جدایى یافت نمى‏شد. او مى‏كوشید تا با مطالعه گذشته نه تنها از تعامل حوادث با خبر گردد بلكه با ژرفا بخشیدن به اندیشه خویش، پاسخ‏هاى مناسب براى چالش‏هاى موجود را نیز بیابد. تاریخ در نظر امام، انبانى از قصه‏ها و افسانه‏ها نبود؛ بلكه مصباح هدایت و كانون روشنایى، درخشش و الهام به حساب‏ مى‏آمد و همچون استادى سقراط گونه مى‏ماند كه مى‏طلبید تا افلاطون‏هایى در مقابلش زانوى ادب بر زمین‏زده و از محضر پر فیضش بهره بگیرند.

سخن خود را در باب تاریخ ‏اندیشى امام با ذكر بیانى زیبا از ایشان به پایان مى‏بریم كه باید گفت:

«تاریخ معلم انسان‏ها است.»

پی نوشتها:

1- كشف الاسرار، ص 276 به نقل از: در جستجوى راه از كلام امام، دفتر بیست و یكم، ص 96.

2- در جستجوى راه از كلام امام، پیشین، ص 102.

3- همان، ص 133.

4- پیشین.

5- همان، صص 247، 38.

6- صحیفه نور، ج 21، ص 73.

7- این نامه امام پس از نامه آقاى سیدحمید روحانى به آن حضرت مبنى بر نسبت داده شدن دستور پناه بردن به سفارت انگلیس‏در جریان انقلاب مشروطه به آیت‏الله بهبهانى در كتب آموزشى مدارس - ارسال گردید. در نامه امام آمده است. «باعث تعجب وتاسف است كه نظام آموزشى كشور اسلامى ایران نسبتى به مرحوم بهبهانى رحمة‏ا... علیه دهد كه حتى كسروى با آن سوابق‏ضداسلامى درباره ایشان نمى‏دهد. كسروى ضد دین پس از تحلیل از آقایان بهبهانى و طباطبایى، دستور بهبهانى وطباطبایى به مردم را در پناه بردن به سفارت یك دولت‏بیگانه رد مى‏كند.» ر.ك: صحیفه نور، ج 21، ص 102.

8- ر.ك: صحیفه نور، همان، ص 177.

نویسنده: سیدحسین فلاح‏زاده

منبع: کتاب نقد – شماره 13