صحنهای زجرآورتر از چراغ قرمز
توقف پشت چراغ قرمزها همراه با دیدن منظرههایی از کودکان 12-5ساله است که با التماس از رانندگان درخواست میکنند تا در ازای تمیز کردن شیشه ماشین پول پرداخت کنند یا آدامس، شکلات و چسب زخم بخرند.
اسمشان را گذاشته اند کودکان کار. یعنی هم کودکند، هم کار می کنند. یعنی هم سختی می کشند در خیابان هایی که حالا نام دیگرشان شده است و هم درس می خوانند، درس که نه! می روند سر کلاس های فعالان حقوق کودک و چیزی یاد می گیرند و اسمش را می گذارند: مدرسه، درس، کلاس.
هرروز گزارش های زیادی نوشته می شود و در مورد افزایش تعداد کودکان کار در ایران داد سخن سرداده می شود ولی بر خلاف انتظارهایی که از سوی فعالان حقوق کودک وجود دارد، سازمان ها و وزارت هایی که به ظاهر باید متولی رسیدگی به امور این کودکان باشند، سکوتی معنادار را در پیش گرفته اند.اما در کنار تمام خبرهایی که هر روز در مورد افزایش تعدادکودکان کار، افزایش آمار کودک آزاری و... منتشر می شود، نباید از کنار مشکلات اجتماعی ای که این کودکان با آن درحال دست و پنجه نرم کردنند، به راحتی گذشت.
کودکان کار، کودکان خیابان، کودکان معتاد
طبق آمارهاى جهانی، 25 تا 95درصد از کودکان کار و خیابان به نوعى از مواد روانگردان و اعتیادآور استفاده کردهاند. همچنین عوامل گرایش کودک به مواد نیز بستگى زیادى به سن، جنس و محیط زندگى وى دارد. موسوى چلک مدیر دفتر آسیب دیدگان بهزیستی معتقد است حداقل 10درصد از اینگونه کودکان بهره هوشى بالاى 110 را دارا هستند و به دلیل حضور در خیابان احتمال بیشترى براى مصرف مواد اعتیاد آور دارند.به تازگی تحقیقات خبری را منتشر کرده است که طبق آن از 87 کودک خیابانى مورد مطالعه که میانگین سنىشان 11 سال بوده است، 1/16 درصد کودکان مورد مطالعه مصرف سیگار و 1/9 درصد کودکان مصرف مواد مخدر داشتهاند.مطابق این گزارش حدود 20 درصد کودکان خیابانی به مواد مخدر اعتیاد دارند که از این میان نزدیک به 15 درصدشان معتاد به سیگارند و پنج درصد دیگر به انواع مواد مخدر معتاد هستند.
خسرو صالحى فعال حقوق کودک، در این باره مىگوید: بحث اعتیاد در کودکان کار، چند سالى است که مطرح است و یکسرى از بچهها نیز متاسفانه به دلایل اقتصادی، اجتماعى و... آلوده شدهاند. در بسیارى از موارد در دسترس بودن مواد، افغانی بودن کودکان کار و یک مقدار دسترسى و شرایط را براى اعتیاد بیشتر کرده است.
به نظر مىرسد آنچه در کودکان کار و خیابان به دلیل مشغله کار و وضعیت اجتماعى و محیطى به افزایش اعتیاد دامن مىزند به نوعى کنجکاوى و شجاعت و نیز منیت کودکانه این گروه از افراد جامعه است. این کودکان به دلیل خصلت ماجراجویى و بىباکى خود بیشتر از دیگران در معرض آسیب و خطر اعتیاد قرار مىگیرند
به نظر مىرسد آنچه در کودکان کار و خیابان به دلیل مشغله کار و وضعیت اجتماعى و محیطى به افزایش اعتیاد دامن مىزند به نوعى کنجکاوى و شجاعت و نیز منیت کودکانه این گروه از افراد جامعه است. این کودکان به دلیل خصلت ماجراجویى و بىباکى خود بیشتر از دیگران در معرض آسیب و خطر اعتیاد قرار مىگیرند. همچنین دسترسى به انواع مختلف مواد خطرات را براى این کودکان افزایش مىدهد. در این ارتباط صالحى معتقد است: موادى که این کودکان مصرف مىکنند اصولا موادى است که باید سهلالوصول باشد و به دلیل ترس و محیط کار حتى تزریق نیز به نوعى براى این کودکان مشکل است. پس این مواد را هم باید به راحتى به دست آورند و هم به سهولت به مصرف برسانند.
فعالان حقوق کودکان معتقدند برای مقابله با چنین وضعیتی آموزشهاى مستمر و فراگیر در سطح کودکان، خانواده، محیط اجتماعى و مسئولان مربوطه مىتواند در شرایط کنونى مورد توجه قرار گیرد. از نظر آن ها نبود قانون مناسب، نارسایىهاى قانونى و در نهایت اجرا نشدن همان قوانین ناقص نیز، خود جز عواملى است که مىتواند به گسترش اعتیاد در کودکان کار و خیابان شتاب بیشترى بخشد که امید است هرچه زودتر چارهاى براى آن اندیشیده شود.
متولی کیست؟
تعداد کودکان کار در خیابانهای شهرها در حالی رو به افزایش است که هنوز مشخص نشده که کدام نهاد وظیفه مدیریت این معضل را برعهده دارد. امیرحسین قاضیزاده، نماینده مجلس می گوید: متولی ساماندهی کودکان کار در جامعه سازمان بهزیستی، شهرداری و نیروی انتظامی است. او با اشاره به اینکه اشتغال کودکان براساس قوانین حاکم بر کشور ممنوع است، افزوده: براساس قانون، اشتغال کودکان ممنوع است و باید آنها تحت پوشش سازمانهای حمایتی قرار گیرند و اقداماتی انجام شود تا کودکان نیازی بهکار و درآمدزایی نداشته باشند، مشکلات مالی، خانوادههای بد سرپرست و در کل خانوادهها علت اصلی اشتغال کودکان هستند.
با اینکه قاضیزاده اعلام کرده که بهزیستی، شهرداری و نیروی انتظامی وظیفه جمعآوری، ساماندهی و بازتوانی این کودکان را دارند اما خلأ قانونی سبب میشود که فعالیت این سه نهاد تنها به ایجاد چرخهای تکراری منجر شود.تجربه نشان داده که هروقت شهرداری یا نیروی انتظامی برای جمعآوری این کودکان از سطح خیابانهای شهر اقدام کردهاند مدت کوتاهی پس از آن دوباره آنها در خیابان ظاهر شدهاند، خلأ قانونی در بخش سرپرستی سبب شده است تا این کودکان از چرخه حمایت بیرون آمده و وارد بازار غیرقانونی کار شوند.
به تازگی تحقیقات خبری را منتشر کرده است که طبق آن از 87 کودک خیابانى مورد مطالعه که میانگین سنىشان 11 سال بوده است، 1/16 درصد کودکان مورد مطالعه مصرف سیگار و 1/9 درصد کودکان مصرف مواد مخدر داشتهاند
حکم سرپرستی
محمد نفریه، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی درباره حکم سرپرستی این کودکان گفت:در قانون مشخص شده که پدر و مادر سرپرست کودک هستند و تا وقتی بدسرپرست بودن آنان از سوی نماینده قانون احراز نشود حکم سرپرستی پدر و مادر پابرجاست، اگر نماینده قوهقضاییه تشخیص بدهد که کودکی بدسرپرست است با صدور حکم قانونی سرپرستی کودک را به سازمان بهزیستی واگذار میکند و این سازمان در برابر تمامی کودکانی که با حکم قانون سرپرست آنهاست مسئول بوده و از آنها نگهداری و مراقبت میکند.
مواد 1172و 1173قانون مدنی بهعنوان منبع تعیین بد سرپرست بودن کودکان مورد استناد قرار میگیرد. براساس ماده 1173: هرگاه در اثر عدممواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه میتواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضاییه تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.
در این ماده قانونی مصادیق انحطاط اخلاقی والدین، اعتیاد زیانآور به الکل، موادمخدر و قمار، اشتهار به فساد اخلاق و فحشا،ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی،سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدیگری و قاچاق و تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف عنوان شدهاست.
حفره سیاه قانون
از آنجا که تعیین بدسرپرستبودن براساس قانون مدنی در بسیاری موارد ممکن نبوده است نهادهای حمایتی معمولا جز تحویلدادن کودک به پدر و مادر چاره دیگری ندارند؛ تحویلدادن همان و مجددا سر از خیابان در آوردن و کاسبی کردن کودکان همان. به همین دلیل است که خیابانهای شهر معمولا پر از دختربچهها و پسربچههایی است که جلوی عابران سبز میشوند و با چهرهای آسیب دیده ملتمسانه میخواهند جنسشان را بفروشند یا شیشههای ماشین را پاک کنند یا اسپند برای عابران دود کنند. کودکان کار به کودکان کارگری گفته میشود که بهصورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته میشوند. کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمانهای بینالمللی فعالیتی استثماری تلقی میشود.
فرآوری: نسرین صفری بخش اجتماعی تبیان
منابع: جام جم آنلاین/خبر آنلاین/همشهری آنلاین
مقالات مرتبط: