دستی که آتش آن را نمی‌سوزاند

آدمی خواسته یا ناخواسته باید بخشی از روز خویش را به کسب درآمد و روزی اختصاص دهد. چرا که در غیر این صورت برای تأمین معاش خویش به مشکل برخورده و محتاج به دیگری خواهد شد از همین روست که خداوند و بزرگان دین، آدمی را به کسب روزی حلال دعوت کرده تا از این طریق هم عزت او حفظ شده و دست نیاز به سوی دیگری دراز نکند و هم در تأمین نیازهای روزمره‌اش مشکلی نداشته باشد.

روزى‏ حلال‏ جوى، آب رخ خویش‏

بر باد مده براى نان ای درویش‏

دستی زبر و خشن اما بهشتی

پیشوای عالیقدر اسلام برای آنکه مسلمین را به کار و کوشش و به سعی و عمل تشویق کند و آنان را از تنبلی و بیکاری بر حذر دارد عملاً افراد زحمت کش و کارگر را مورد مهر و عنایت مخصوص قرار می داد و به صور مختلف تشویقشان می‌کرد و بر عکس با بیکاران به تلخی و سردی برخورد می‌نمود و مراتب نارضایی خود را صریحاً اظهار می‌فرمود:

انس بن مالک می‌گوید: موقعی که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از جنگ تبوک مراجعت می‌کرد، سعد انصاری به استقبال آمد، حضرت با او مصافحه کرد و دست سعد را زبر و خشن دید. فرمود: چه صدمه و آسیبی به دستت رسیده است؟ عرض کرد: یا رسول الله( صلی الله علیه و آله) من با طناب و بیل کار می‌کنم و درآمدم را خرج معاش خانواده‌ام می‌نمایم. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) دست او را بوسید و فرمود: این دستی است که آتش با آن تماس پیدا نمی‌کند.

ابی عمرو شیبانی می‌گوید: امام صادق (علیه السلام ) را دیدم که بیلی در دست و جامه خشتی در بر داشت، در محوطه شخصی خود کار می‌کرد و عرق از پشتش می‌ریخت. عرض کردم: بیل را به من بدهید تا کار شما را انجام دهم. حضرت فرمود: دوست دارم که مرد در راه به دست آوردن معاش، آزار حرارت آفتاب را ببیند و رنج آن را تحمل کند.

و در قرآن کریم آمده است که وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏«سوره نجم» / 39. انسان چیزى جز آنچه براى آن تلاش كرده است ندارد  ... لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا، وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ ... . (سوره نساء/ 32) مردان را از كار و كوشش خویش بهره‏اى است، و زنان را از كار و كوشش خویش بهره‏اى ... 

اموری که در کسب و کار باید رعایت شود

باید توجه داشت كه در كسب و كار، امورى باید مراعات گردد:

اوّل اینكه: به دنبال حلال باشد و از حرام بلكه امور شبهه ناك بپرهیزد، چون اقدام در مواردى كه معلوم نیست حلالند یا حرام، انسان را به حرام مى‏اندازد،  رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- فرمود: یعنى: «كسى كه اهمیت نمى‏دهد از چه راهى مال به دستش بیاید، خداوند سبحان نیز اهمیت نمى‏دهد كه از چه راهى او را به جهنم بیندازد». دوّم اینكه: به قدر كفایتش قناعت كند، بنا بر این، اگر مثلا، مى‏تواند تمام روز را به اندازه یك دینار كار كند ولى مى‏داند كه مخارجش به اندازه یك سوم دینار است یك سوم روز را كار كند ... و بقیه روز را در عبادت صرف نماید و مى‏تواند یك روز را كار كند و دو روز مشغول عبادت گردد. ذخیره ساختن مخارج یك سال نیز جایز است اما بیش از آن خطرناك مى‏باشد. شیخ صدوق (ره) از رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- روایت كرده است كه فرمود:

«كسى كه بدنش سالم، داراى امنیت و مالك مخارج یك روز و شب خود باشد، گویا تمام دنیا را داراست. اى پسر جعشم! مخارجى كه بر تو لازم است، اول غذایى است كه گرسنگى تو را برطرف سازد. و دوّم لباسى است كه بدنت را بپوشاند. اگر خانه هم داشتى كه خوب است و اگر وسیله سوارى هم بر اینها اضافه شد كه خیلى عالى است. اما اگر اینها فراهم نشد، نان و آبت كه باشد، كافى است، چون غیر از آن، یا حساب دارد یا عذاب». (آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی) /131)

این نکته قابل توجه است که امام صادق علیه السلام فرمود: هر كس براى روزیش اندوهگین شود براى او گناه نوشته مى‏شود.(آداب راز ونیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی) / 84)

در طلب روزی تلاش کنید

عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام روایت كرد فرمود: من براى نیازى كه خدا كفایتش كرد وارد كارى مى‏شوم ورود من در كار جز براى آن نیست كه مى‏خواهم خداى مرا ببیند كه در طلب حلال روز را مى‏گذرانم آیا گفتار خداى تعالى را نشنیدى: فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ‏ (جمعه/9) وقتى نماز به پایان رسید در زمین منتشر شوید و از روزى و فضل خدا طلب كنید.(آداب راز و نیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی)/ 83) تلاش در جهت دستیابی به روزی حلال را نباید با دنیاطلبی مذموم یکسان دانست در این باره توجه به حدیثی از امام صادق (علیه السلام) خالی از فایده نیست:

مردی با نگرانی به امام صادق(علیه السلام) عرض کرد: به خدا قسم ما سخت گرفتار دنیاطلبی شده‌ایم و دوست داریم که بر مال و ذخائر آن دست یابیم. وضع ما چگونه خواهد بود؟ حضرت از او سوال کرد: دوست داری با مال دنیا چه کنی و درآمدت را در چه راهی صرف کنی؟ جواب داد: 1. قسمتی را در بهبود زندگی خود و عائله ام صرف نمایم.   2. صله رحم کنم و به بستگان تهی دستم کمک نمایم    3. در راه خدا به فقرا و مستمندان بدهم      4. به سفر عبادت حج و عمره بروم. حضرت فرمود نگران نباش کار تو دنیا طلبی مذموم نیست، بلکه این کار خود آخرت طلبی است.

كلیب صیداوى گوید: به امام صادق «علیه السلام» گفتم: از خدا براى من طلب روزى كن، كه زندگیم درهم و برهم شده است. امام فورى پاسخ داد: «نه ... از خانه درآ و تلاش كن!». (الحیاة / ترجمه احمد آرام /ج‏3 /210)رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود:كسى كه براى امور خانواده خویش كوشش مى‏كند تا از راه حلال معیشت آنان را تهیه كند، پاداشى همچون مجاهد در راه خدا دارد . (گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه) / ج‏2/ 60 )

گر كوه ز جاى سخت به ناخن بكنى‏                                   زان به كه كشى منت هر دون دنى‏

از كسب حلال نان خود پیدا كن‏                                         تا فضل خدا كند تو را زود غنى‏

مریم پناهنده        

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

1) قصه های تربیتی/ لطیف راشدی

2)گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه) / ج‏2

3)الحیاة / ترجمه احمد آرام /ج‏3

4)  آداب راز و نیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی)