قالی قم

هر چند صنعت قالیبافی از دیرباز بین عشایر و روستاییان قم رایج بوده است. لکن سابقه قالیبافی در قم با شیوه فعلی به اواخر دهه دوم قرن بیستم میلادی یعنی حدود 80 سال قبل می رسد؛ یعنی زمانی که تجار کاشان دارهای قالی را بدانجا برده و کار را در مقیاسی محدود شروع کردند و هنوز بیست سالی از آن نگذشته بود که قالیبافی در آن با ابعادی تجارتی به صورت پیشرفته و قابل ملاحظه ای ارائه طریق داد. این صنعت بسرعت در شهر قم معمول و رایج شده و به تدریج به روستاهای اطراف نیز گسترش یافت. با اینحال صنعت قالیبافی در بین عشایر شاهسون منطقه از قبل به شیوه ذهنی بافی معمول بوده است.

خصوصیات قالی قم:

قالیهای قم ابتدا با استفاده از پشمهای نه چندان ظریف وارد بازار می شدند. و عموماً با رجشمار40 انجام می گرفتند. در سالهای بعد هنرمندان قالیباف قم تحول قالیبافی را به حد تکامل رسانیده و با مهارت و توانایی خاصی مبادرت به بافت فرشهای تمام ابریشم با رجشمار بسیار بالایی نمودند. قالیهای نفیس که بدین ترتیب و با این نخهای ظریف ابریشمی به بازار عرضه گردید نیز تحت عنوان گل ابریشم مرسوم شدند.

عامل تعیین کننده برای شناسایی قالی های قم تکنیک کار است زیرا که کاملاً منظم و کامل است. اگر به قالی های جدید با کیفیت عالی (مثلاً قالی های کاشان، تهران، کرمان و غیره) دقیق شویم، در پشت این قالی ها بخصوص در کلفتی پودها، تار و یا گره ها، پاره ای بی نظمی ها را خواهیم دید که البته قابل چشم پوشی اند. این بی نظمی در قالی های قم مطلقاً وجود ندارد و نظم آنها به نحوی است که گاهی انسان را به تردید می اندازد و این تردید تا جایی است که فکر می کند مبادا این قالی با ماشین بافته شده است.

بافت آن بسیار فشرده و بادوام و تار آن از نخ پنبه ای تابیده شده و پود آن نازک تر است. گره ها از پشم زیبای محلی که به نام سبزوار معروف است می باشند. این گره ها بسیار کوچک اند (بطور متوسط در هر دسی متر مربع 4000 تا 7000 گره) و از نوع فارسی باف می باشند. ارتفاع پرزها متوسط و فقط در یک طرف این قالی ها ریشه دیده می شود. ریشه ها دوتایی و به هم تابیده هستند. بعلاوه این ریشه ها بجای این که صاف باشند به نظر می رسند که بطور نامنظمی از قالی بیرون جهیده اند.

ساختار اولیه: تار و پود معمولاً از نخ تابیده بسیار ظریفند. در قالیهای ابریشمی تار و معمولاً پود از ابریشم هستند.

گره: قالیهای قم بدلیل ظرافت بسیارشان شهرت دارند. حداقل 2500 گره در هر دسیمتر مربع دارند و در قالیهای نا مرغوب این تعداد به 10000 گره در هر متر مربع می رسد و در قالیهای ابریشمی این تعداد بیشتر است و نوع گره، گره فارسی است، بندرت جفتی بافی نیز در این منطقه دیده می شود. پرز: پرزها در قالی قم محکم و کمی خشن بوده و بیشتر از پشم تابیده بسیار نازک یا ابریشم تابیده بسیار ظریف استفاده می شود. پرز قالیها معمولاً کوتاه و چنانچه از ابریشم باشد بسیار کوتاه چیده می شود.

قم یكی از مهم ترین مراكز تولید فرش های گل ابریشم و كركی و تمام ابریشم است و فرش های آن اكثر در اندازه های ذرع و نیم و دو ذرعی و ابعاد چهار و هفت و دوازده متر مربع بافته می شود.

قالی های قم از طریق رنگ های روشن زمینه آن (سفید عاجی، کرم، زرد) قابل تشخیص هستند که عموماً، این زمینه عاری از ترنج ها و لچک ها می باشد. هر چند که نقش آنها در موضوعاتی که ارائه می کنند،دارای پاره ای نا استواری ها و تغییرپذیری ها می باشد لکن در اکثر موارد معرف دو نوع نقش است: یکی از این دو نقش، سرو کوچک استلیزه شده، یعنی بته که گاهی مواقع بطور غلط آنرا نقش کاشمر می نامند، و نقش دیگر ظن السلطانی است. این نقش عبارت است از گلدان مملو از گلی که پرندگان کوچک و زیبایی در بالای آن پرواز می کنند.

ندرتاً به قالی هایی از قم بر می خوریم که دارای مجموعه ای از سروهای واقعی در بین گیاهان و درختان گل دار هستند و از روی طرح های لطیف و ظریفی که دو تخته فرش ابریشمین و قدیمی مقبره شاه عباس را در قم نقشین کرده اند، تقلید شده است.

تراكم گره درفرش های ریز بافت و ابریشمی آن در بسیاری از موارد به مرز یك میلیون گره در متر مربع نزدیك میشود. فرش آن پرز كوتاه و دو پوده است و پود نازك آن بیشتر در رنگ های خاكستری و آبی و بژ در پشت فرمان قابل رۆیت است.

مراکز بافت قالی قم:

درشهر مقدس قم قالی بافی آن چنان كه در برخی از مراكز بافندگی مهم ایران چون تبریز معمول است در كارگاه های بزرگ صورت نمی گیرد. تك بافی بیشتر در آن معمول است ولی كم نیستند مۆسساتی كه تولید آن ها گر چه در مقیاسی بزرگ نیست ولی ابعاد خانگی هم ندارند. مروری بر نام برخی از آنان كه بیشتر امضای خود را در حاشیه فرش های خودباقی می گذارند تا حدودی وسعت ودامنه كار و فراوانی بافنده و صاحب كار قمی را به پیش چشم می آورد كه عبارتند از : متوسل- هاشمیان- طالبیان- نعمتی- طالبی- رضا قناحی- ارسلانی- پریشان- رهی امانت كار- محمد جمشیدی- موسوی- رجب زاده- دانشور- شجاعی- صدق زاده- اناركیان- صفوی- محمدی- علیائی- رضائی- رضوی- ارمی- خادم- رشدی زاده- صالح- جعفری.

طرح قالی قمی:

طرح های متداول درقالی بافی قم عبارتند از: بندی خشتی( موزائیكی بختیاری) ، بته ای، درختی، شكارگاه، هندسی جوشقانی، شاه عباسی لچك ترنج، شاه عباسی افشان، محرمات، ترنجی كف ساده، بندی كتیبه ای، محرابی گل فرنگ و ظل السلطانی.

در طرح بته ای كه از طرح های مورد علاقه بافنده های قمی است نقش بته ها خراسان و برعكس فرش های نقش بته ناحیه سرآبند و مال میر ( لرستان) یك سویه می باشند به این صورت كه نوك این بته ها كه در ردیف های موازی بافته شده اند همگی در یك جهت میباشند در حالی كه در فرش های سرآبند جهت نوك بته ها در ردیف های متوالی یك در میان تغییر می كند.

در قم تقلیدی از طرح هندسی جوشقانی را می بافند كه با طرح های قدیمی كاشان نیز شباهتی دارند. هم چنین در این شهر طرح درختی را گاهی در متن محرابی و گاهی نیز بدون نقش محراب می بافند. مشابه این طرح در اصفهان و كاشان نیز بافته می شود.

بافندگان قمی فرش های كف ساده، با ترنج بزرگ شش گوشه ای مملو از گل های و برگ های تیپ هراتی می بافند كه مشابه آن در بیرجند نیز بافته می شود

رنگ بندی

صنعت قالیبافی قم همواره به استفاده از رنگهای زیبا و چشم نواز مشهور بوده است. تعداد رنگهای مصرفی در فرش قم، ابتدا محدود به چهار الی 6 رنگ بوده است اما به موازات تکامل طرح های اولیه فرش، تعداد رنگها نیز در فرش قم افزایش یافته است.

در سالهای اخیر رنگهای اصلی فرش قم را 16 رنگ بشرح ذیل تشکیل داده اند:

لاکی روشن و تیره – سرمه ای- کرم روشن و تیره – نخودی – بژ – قهوه ای سوخته و روشن – آبی روشن و سیر – مشکی – خاکی – طلایی و مسی

افزایش تنوع در طرح های فرش قم و تحولاتی که اخیراً در طراحی فرش این استان بوقوع پیوسته است تعداد رنگهای مصرفی در فرشهای قم را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده است. به گونه ای که در حال حاضر فرشهایی با بیشتر از 40 رنگ مشخص و متمایز طراحی و بافته می شوند. این رنگها عبارتند از:

سفید برفی، سفید شیری، مشکی، سرمه ای، بژ روشن، بژ سیر، خاکی روشن، خاکی سیر، آبی نفتی، آبی روشن، آبی فیروزه ای، آبی الماسی، سبز یشمی، سبز سیدی، سبز ساق چناری، سبز سدری، سوخته ای، دارچینی روشن، دارچینی سیر، مله ای شتری، مله ای زیتونی، گوجه ای ، طوسی سیر، طوسی روشن، کرم کاهی، کرم شسته، مسی سیر، مسی روشن، مسی پوست پیازی، قهوه ای سیر، قهوه ای روشن

وضعیت فعلی

براساس آمارگیری صنعت و معدن که در سال 1373 شمسی انجام شده است، در استان قم 3163 واحد کارگاه قالیبافی دایر می باشد. اکثریت این کارگاهها در مرکز استان مستقر بوده و تعداد محدودی نیز در بخشهای تابعه مشغول فعالیت هستند. کارگاههای قالیبافی این استان با وجودیکه بین 1 تا 3 نفر قالیباف دارند نظام کارگاهی آنها با روشهای کارگاههای بزرگ قالیبافی مشابه است.

علاوه بر این واحدها ، کارگاههای خانگی زیادی نیز در شهرستان قم و روستاهای اطراف آن وجود دارند. امروزه فرش قم در بازارهای جهانی به بافت ظریف و طرح اصل و رنگ آمیزی متین و زیبا شهرت یافته است. شهرت و مقبولیت فرش قم به گونه ای است که حتی قالیبافان کشورهایی نظیر هند و پاکستان و چین از طرح های آن اقتباس نموده و فرشهای کپی شده را روانه بازار نموده اند.

بافندگان فرشهای بسیار نفیس قم از وضع و ترکیب فرشهای کلاسیک سالهای 1069-979 هجری شمسی الهام گرفته اند. قالی مقابل هم یکی از آن فرشهای نفیس میباشد. نقش گلدار آن برروی زمینه ای پسته ای رنگ که چندان در فرش دیده نمیشود با برازندگی خاصی نمایان است. حاشیه شاخ و برگ داری که این قالی را بحد کمال خود میرساند، نشانه ایست از برتری هنری که این شهر بدون سنت دیرینه قالیبافی کسب کرده است.

اتحادیه فرش دستباف ایرا ن در ژاپن

صادرات فرش ایران