گناهی که دو بچه‌ی زشت می‌زاید؟
با فرا رسیدن ایام برکت‌خیز رمضان‌المبارک، بهار قرآن و ماه پرفضیلت امت اسلام، بر خوان گسترده‌ی نور مبین و کتاب مستبین، قرآن، این مأدبه و سفره‌ی گشوده‌ی الهی می‌نشینیم و طعام معرفت بر می‌گیریم.
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ» (آیه 12 سوره حجرات).
ای کسانی که ایمان آوردهاید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان‌ها گناه است، و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید، و هیچیک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید، تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است.
تجسس، کنجکاوی و تلاش برای پی بردن به مسایل و اسرار شخصی دیگران، از جمله گناهان است که خود عاملی برای انجام کبایر دیگر می‌شود.
یکی از مسایل مهم که برای کسی ـ صرف نظر از اعتقاداتش ـ قابل شک و شبهه نیست ،مسئله اخلاق در جامعه است، این مسئله امروز یکی از نقاط مشترک و ارتباط جامعه دینی و جامعه غیر دینی است.
در این آیه شریفه به سه نکته مهم در باب اخلاق اشاره شده است:
1- اجتناب و دوری از گمان بد به افراد تا جایی که بعضی از این گمان‌ها گناه قرار داده شده است؛
2- تجسس و کنجکاوی و تلاش برای پی بردن به مسایل و اسرار شخصی افراد که همین، خود یکی از گناه‌های کبیره و عامل گناهان دیگری می‌شود؛
3- غیبت و سخن گفتن به هر نحو که موجب کدورت و ناراحتی فرد دیگری شود که در آن مجلس حضور ندارد. این گناه تا آنجا مورد تقبیح قرار گرفته که عامل آن به صفت «خورنده گوشت برادر مرده خود» متصف شده است.
در این سه نکته اخلاقی مسئله مورد توجه آن است که این سه گناه نسبت به هم جنبه عاملیت دارند یعنی، آنجایی تجسس صورت می‌گیرد که گمان بد نسبت به افراد وجود داشته باشد در حالی که آنچه از طریق اهل بیت عصمت و طهارت به ما رسیده امری است کاملا بالعکس، تا آنجا که گفته شده اگر 50 مرد گناهی از برادر دینی من را برایم نقل نمایند، من به توجیه آن می‌پردازم و گمان خود را به سوی خیر می‌کشانم مگر آنکه دلیلی قاطع بر این مطلب اقامه شود!
پس گفته شد گمان بد به افراد موجب و عامل تجسس در زندگی شخصی و فردی آنها می‌شود. امروزه متأسفانه یکی از مسایل مهم در جامعه کنونی ما همین مسئله است، این در حالی است که اسلام مالکیت شخصی افراد را محترم شمرده و کنجکاوی و تلاش برای پی بردن به اسرار فردی افراد را از گناهان کبیره قرار داده و او را مورد ذم و طعن قرار داده است.
از همین جاست که فرد متجسس بر اساس کوششی که در زندگی شخصی افراد دیگر انجام داده که آن هم حاصل از گمان بد اوست نسبه به آنها مرتکب یکی از مهمترین گناهان کبیره می‌شود که آن عبارت است از غیبت. در روایات وآیات متعدد از این گناه حذر شده تا آنجا که در همین آیه، فرد به خورنده گوشت برادر مرده خود توصیف شده و اینکه از قید مرده برای برادر استفاده شده شاید به این جهت است که شخص همانند مرده که نمی‌تواند از خود دفاع کند، او نیز به جهت حاضر نبودن در آن مجلس قادر به دفاع از خود نیست.
به هر حال امروز یکی از گمشده های مسلمانان علی الخصوص کشورمان مسئله اخلاق است، این در حالی است که اسلام از سایر ادیان و مکاتب بیشتر به این موضوع پرداخته است و ماه مبارک رمضان فرصت خوبی برای نهادینه کرده این مسئله در خود و جامعه است.
نویسنده: محمودرضا احمدی، کارشناس علوم دینی
شبکه تخصصی قرآن تبیان
