بیش از دو سوم از مشاغل روابط عمومی را افراد غیر متخصص اشغال کرده اند

ارتقای روابط عمومی ها به "مرکز" مشکل تامین بودجه آنان را حل خواهد کرد

مقدمه:

اقتدار یک نهاد مدنی به اختیاری که به آن می دهند بستگی دارد که این اختیار به انجمن روابط عمومی ایران داده نمی شود.

مسئله افکار عمومی، مسئله جلب مشارکت و مسئله پاسخگویی آنقدر اهمیت پیدا می کند که در آینده نه چندان دور حتی یک سوپر مارکت هم به روابط عمومی نیاز خواهد داشت. آنقدر افکار عمومی اهمیت پیدا خواهد کرد و نیز آنقدر فضا برای ادامه حیات سازمان ها تنگ خواهد شد که  سازمان ها چاره ای جز به کارگیری نیروی متخصص روابط عمومی را نخواهند داشت.

این بخشی از سخنان میزابابا مطهرنژاد فعال حوزه روابط عمومی، در مصاحبه با ماهنامه "چهل کلید"  بود.

مطهری نژاد متولد سال 1338 در شهر دامغان است. وی دارای مدرک کارشناسی ارشد ارتباطات و سوابقی همچون مدیریت روابط عمومی وزارت پست و تلگراف و همچنین مدیریت روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در کارنامه خود دارد. وی از موسسان انجمن روابط عمومی ایران و سال ها عضو هیئت مدیره این انجمن بوده است. مطهری نژاد در مصاحبه ای با ماهنامه "چهل کلید" مطهری نژاد به بیان نقطه نظرات خود در مورد موضوعات گوناگون مرتبط با روابط عمومی پرداخته است که در ذیل می خوانیم.

همانگونه که اطلاع دارید، اخیراً سطح روابط عمومی های دستگاه های اجرایی به مرکز ارتقاء یافته است. نظر شما در این رابطه چیست؟

بر اساس مصوبه و ابلاغیه دولت در سال 1391 سطح روابط عمومی ها به مرکز ارتقا پیدا کرده است.این مصوبه می تواند روابط عمومی ها را متحول کند و تأثیر زیادی بر عمل و آموزش این حوزه بگذارد. اما به شرط آنکه در مورد آن ها درست عمل شود و در زمینه راه اندازی این مراکز با متخصصین و استادان مشورت کنند. کوچکترین واحد اداری که در سازمان های ستادی می تواند ردیف اعتباری داشته باشد مراکز هستند. بنابراین با این مصوبه مشکل بودجه روابط عمومی ها حل می شود یعنی مشکلی که سال ها با آن در ایران مواجه هستیم. این مشکل به نحوی بود که در گذشته روابط عمومی ها برای انجام امور خود به سایر قسمت های اداری مراجعه می کردند و این خود به عنوان یک مشکل مهم تلقی می شد.

شما سال ها عضو هیئت مدیره و یا رئیس انجمن روابط عمومی ایران بوده اید. از این انجمن، کارکردها و وظایف آن بگویید؟

انجمن روابط عمومی ایران اولین نهاد مردمی است که بعد از انقلاب اسلامی در سال 1370 شکل گرفت. این در حالی بود که در آن زمان جامعه ما با نهاد مدنی آشنایی نداشت و تشکیل این نهاد  یک ابتکار، خلاقیت و آینده نگری بود. انجمن توانست در آن فضا با جلسات ماهانه، انتشار نشریه تخصصی و دادن مشاوره، به تقویت روابط عمومی ها و تبیین مفاهیم روابط عمومی و ارتباطی بپردازد اما به طور کلی نهادهای مدنی به عنوان واسطه ی بین اعضای خود و قدرت اند و انجمن روابط عمومی هم با همین انگیزه واسطه شدن بین روبط عمومی ها و قدرت شکل گرفت. اما یک نوع از این نهاد های مدنی به وجود می آیند و برای منافع کار می کنند مثل انجمن های صنفی، اتحادیه ها و ... ولی یک نوع دیگر از این نهاد ها هستند که نه تنها به دنبال منفعت نیستند بلکه بنیانگذاران و اعضای آن از خودشان هزینه ای را برای انجام کار می پردازند، که انجمن روابط عمومی ایران از نوع دوم است.

یعنی منابع مالی این انجمن از کمک خود هیئت مدیره و حق عضویت اعضا تأمین می شود. با این وضعیت یک نهاد مدنی وقتی می تواند قدرت بگیرد و بارور شود که از یک طرف اعضای انجمن و از طرف دیگر، قدرت به انجمن اعتماد کنند  و آن را به عنوان واسط بپذیرند. این در حالی است که در 7 سال اخیر انجمن روابط عمومی ایران از هر دو طرف دچار مشکل شده است. از یک طرف روابط عمومی ها با گماردن و انتصاب افرادی که متخصص روابط عمومی نیستند مشکل ایجاد کرده اند و از طرف دیگر حاکمیت، نهادهای مدنی را قبول ندارد. قبلا یک وزیر از انجمن و کارشناسان دعوت می کرد و برای سیاست گذاری ها راه حل ارتباطی می خواست ولی الان  شاهد هستیم که  افکار عمومی در یک موضوع بسیار پریشان اند و نیاز به کار کارشناسی روابط عمومی دارند ولی کسی به سراغ کارشناسان نمی آید و درخواست راه حل نمی کند. مثال عینی آن در مورد پروند اخیر فساد بانکی است که در جریان آن اعتماد مردم به بانک ها دچار خدشه شد و بخشی از این نابسامانی بازار سکه و بازار ارز بدون شک ناشی از همین بی اعتمادی به بانک ها بود که مردم نمی خواستند پول خود را به بانک ها بسپارند و این درحالی بود که یک رئیس بانک به کارشناسان و استادان این حوزه مراجعه نکرد و جویای راه حل مشکل نشد. یا از طرف دیگر در موضوع انتصابات افراد دقت نمی کنند و از متخصصین مشورت نمی گیرند و نتیجه آن این است وقتی شخصی غیر متخصص به سمت روابط عمومی انتصاب می شود نمی تواند از نیروهای متخصص زیر دست هم استفاده کند. با این حال انجمن روابط عمومی ایران نمی تواند به رسالت خود که برقراری ارتباط بین اعضا و قدرت است؛کاری انجام دهد.در این آشفته بازار یک سری که داعیه دار روابط عمومی هستند دکان باز می کنند و اعتبار بخشی کاذب می کنند. کسانی که من در تخصصشان شک ندارم با برگزاری سمینارها و همایش ها به غیر متخصص هایی که مسئول این آشفته بازارها هستند اعتبار می دهند و به آن ها لوح تقدیر می دهند. با این شرایط جامعه نسبت به روابط عمومی بی اعتماد می شود. اقتدار یک نهاد مدنی به اختیاری که به آن می دهند بستگی دارد که این اختیار به انجمن روابط عمومی ایران داده نمی شود. بر این مبنا بزرگترین منتقدان انجمن کسانی هستند که انجمن روابط عمومی ایران به آن ها اعتبار بخشی کاذب نمی کند.

شما به عنوان یک استاد دانشگاه، وضعیت رشته روابط عمومی و درس های ارائه شده این حوزه در دانشگاه های کشور را  چگونه ارزیابی می کنید؟

درس های ارائه شده به لحاظ محتوا نیاز به بازنگری جدی دارند. روابط عمومی به لحاظ مفهومی و مأموریت با گذشته فرقی نکرده است اما به لحاظ تکنیک ها بسیار فرق کرده است. آنچه که در دانشگاه باید به طور جدی مورد بازنگری قرار بگیرد بحث چگونگی استفاده از فنون جدید است. یعنی فنون نوشتاری باید به سمت فنون الکترونیکی پیش برود.  مهارت های  ارتباطی نو در وبلاگ ها یا سایت ها و فضای مجازی با مهارت های ارتباطی همچون مجله، روزنامه و ارتباطات چهره به چهره تفاوت جدی دارد. به اعتقاد من، در حال حاضر دروس ارائه شده پاسخ به این نیاز در رشته روابط عمومی نیست؛ این موضوع به طور کلی در همه دانشگاه هایی که رشته روابط عمومی را ارائه می دهند وجود دارد.

با این حال دروس ارائه شده در دانشگاه علمی کاربردی از این لحاظ دارای ضعف کمتری هستند. در این دانشگاه در دوره کاردانی روابط عمومی دو درس تدریس می شود که جای آن در دانشگاه علامه طباطبایی خالی است. ماده درسی" جمع آوری و پردازش اطلاعات" و دیگری "تکنولوژی های نوین ارتباطی "؛ و این به عنوان یک امتیاز دانشگاه جامع علمی کاربرد  محسوب می شود. در بعضی دانشگاه ها درس "تکنولوژی های ارتباطی" تدریس می شود که البته با "تکنولوژی های نوین ارتباطی" تفاوت دارد. لازم به توضیح است که تکنولوژی نوین ارتباطی به تکنولوژی گفته می شود که محصول همگرایی سه پدیده مخابرات، رایانه و اطلاعات باشد. مثلا "آی تی" تکنولوژی نوین نیست چون فقط رایانه و اطلاعات در آن دخیل هستند ولی "موبایل" و "اینترنت" تکنولوژی های نوین ارتباطی محسوب می شوند.

با این حال در دانشگاه جامع عملی کاربردی هم ضعف وجود دارد؛ البته باید توجه داشت که  این تکنولوژی ها روابط عمومی را به لحاظ مفهموم و مأموریت تغییر نمی دهد بلکه روابط عمومی را در سه حوزه سرعت، وسعت گستردگی و تعامل دگرگون می سازند. به این ترتیب وقتی مطلبی در روزنامه منتشر می شود با نشر آن مطلب به وسیله وسایل نوین بسیار متقاوت است و از طرفی نیز این موضوع تأثیر متفاوتی در اقناع افکار عمومی دارد.

با این که پیشرفت هایی در ابزار الکترونیک روابط عمومی صورت گرفته ولی من بکار بردن واژه روابط عمومی الکترونیک  و دیجیتال یا واژه هایی از این دست را اشتباه می دانم. چرا که مفهوم و مأموریت روابط عمومی تغییر نکرده است و فقط "ابزار" است که به خدمت روابط عمومی در آمده است. به نظر من باید بگوییم روابط عمومی با ابزار الکترونیک یا دیجیتال. به همین خاطر در انگلیسی می نویسند                   " e-pr" یعنی روابط عمومی که ابزار الکترونیک و سایبر را به خدمت گرفته است. وقتی در سال 1906 آقای لی مفهوم روابط عمومی  را وضع کرد ابزار های امروزی را در خدمت نداشت و بعد در سال 1920 که رادیو ظهور کرد این ابزار به خدمت روابط عمومی درآمد و باز هم این مفهوم و مأموریت روابط عمومی تغییری نکرد.

آقای مطهری نژاد، شما با توجه به رابطه نزدیکی که با دانشجویان روابط عمومی داردید وضعیت آنان را از نظر میل به مطالعه و تحقیق و پژوهش چگونه ارزیابی می کنید؟

من در ابتدا باید پیامی را به دانشجویان این رشته بدهم، و آن این است که به آینده این رشته و نیز بازار کار آن بسیار امیدوار باشند. مسئله افکار عمومی، مسئله جلب مشارکت و مسئله پاسخگویی آنقدر اهمیت پیدا می کند که در آینده نه چندان دور حتی یک سوپر مارکت هم به روابط عمومی نیاز خواهد داشت؛ چه رسد به سازمان ها ارگان ها و دستگاه های اجرایی. اما در حال حاضر در کشور ما حدود 350 هزار پست سازمانی روابط عمومی داریم و  مطالعات نشان می دهد در 5 سال آینده این عدد به 700 هزار نفر افزایش پیدا می کند. با توجه به اینکه در نرم بین الملل حداقل یک سوم شاغلین حرفه باید متخصص باشند، به این ترتیب درحال حاضر ما در این رشته به 120 هزار نفر متخصص و تا 5 سال آینده به 230 هزار متخصص روابط عمومی نیاز داریم. در حالی که از ابتدای تأسیس رشته روابط عمومی تا به حال تنها 20 هزار نفر از این رشته فارغ التحصیل شده اند. اما چرا همه فارغ التحصیلان تا به حال مشغول به کار روابط عمومی نشده اند؟! نشان از این است که بیش از دو سوم از مشاغل روابط عمومی را افراد غیر متخصص اشغال کرده اند. و این خود یک نقطه ضعفی است برای روابط عمومی کشور و نشان از عدم حرفه ای بودن دارد. اما زمانه اجازه این روند را نخواهد داد. آنقدر افکار عمومی اهمیت پیدا خواهد کرد  و نیز آنقدر فضا برای ادامه حیات سازمان ها تنگ خواهد شد که  سازمان ها چاره ای جز به کارگیری نیروی متخصص روابط عمومی را نخواهند داشت. از این رو دانشجویان باید به آینده شغلی این رشته امیدوار باشند.

اما در مورد وضعیت دانشجویان در دانشگاه جامع علمی کاربردی باید بگویم که دانشجویان این دانشگاه با انگیزه حرفه ای شدن در زمینه روابط عمومی وارد دانشگاه نمی شوند و بیشتر به دنبال مدرک هستند و به هنگام ورود به دانشگاه کلوله باری از مشکلات را به همراه دارند که این خود کار را مشکل می کند. اما احساس شخصی من این است که وضعیت دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی بر عکس است و دانشجویان با انگیزه و علاقه بیشتری وارد این رشته می شوند. من در این دانشگاه حتی دانشجویانی را می بینم که رشته برق دانشگاه شریف را رها کرده و  رشته روابط عمومی دراین دانشگاه را انتخاب کرده اند و یا افرادی که با رتبه های بالا وارد رشته ارتباطات شده اند. با این وضعیت دانشگاه علامه طباطبایی مسئولیت سنگینی دارد که انگیزه دانشجویان را  حفظ کند  و نه این که بعد از چند سال آن ها را از ورود به این رشته و این دانشگاه پشیمان کند و البته من از این بابت نگرانم. در دانشگاه آزاد اسلامی دانشجویانی با هر دو نوع وضعیت حاضر هستند یعنی عده ای با انگیزه مدرک و عده ای هم با انگیزه حرفه ای شدن می آیند.

پیشنهاد شما به عنوان یکی از فعالان و استادان حوزه روابط عمومی به منظور افزایش یا ایجاد انگیزه در میان دانشجویان رشته روابط عمومی چیست؟

در این خصوص من دو پیشنهاد دارم، یکی این که سازمان ها اعم از خصوصی و دولتی اولویت جذب نیرو در روابط عمومی و تبلیغات خود را به نیروهای متخصص و تحصیل کرده بدهند و با این کار هم  یک فضای کاری  برای فارغ التحصیلان این رشته به وجود بیاورند و هم سطح کار خود را حرفه ای کنند. مورد دوم بازنگری مستمر محتوای دروس رشته روابط عمومی است. باید گفت که پیشرفت ارتباطات و ابزار ارتباطی توقف نمی کند و اگر کسی بازنگری مستمر نداشته  باشد واقعا از حرکت باز می ماند. مثلا اگر کسی یا سازمانی با سامانه تلفن گویا، سامانه پیام کوتاه و ... آشنا نباشد بیش از 60 درصد ارتباط با مخاطب را از دست می دهد. محل  یادگیری این امور به طور قطع در دانشگاه است. به نظر من با این دو اتقاق هم انگیزه ها حفظ می شود و هم این حرفه بالنده می شوند.

با توجه به اینکه مسئولیت انتشار ماهنامه انجمن روابط عمومی ایران با شما است؛ چه پیشنهادی برای ارتقای نشریات تخصصی روابط عمومی که در کشور منتشر می شوند دارید؟

توصیه من به مسئولین انتشار این نشریات این است که اعتبار بخشی کاذب نکنند. یعنی نا به جا افرادی را که در کارشان تخصص ندارند تأیید نکنند . از طرف دیگر مدیران را با مفاهیم جدید ارتباطی آشنا کنند  و راه کارهای جدید را به آن ها معرفی نمایند و همچنین وارد حوزه عمل شوند یعنی فقط نظریه پردازی نکنند.

میان تیترها:

من بکار بردن واژه روابط عمومی الکترونیک  و دیجیتال یا واژه هایی از این دست را اشتباه می دانم

دانشجویان دانشگاه جامع علمی کاربردی با انگیزه حرفه ای شدن در زمینه روابط عمومی وارد دانشگاه نمی شوند

تنظیم: هومن بهلولی