آنچه رهیافتگان به حوزه باید بدانند

آن چه نو ره یافتگان به حوزه باید بدانند

شیفتگان فراوانی حوزه را برگزیده اند و انگیزه این خیزش و گزینش در بسیاری، قداست وار و تعالی مداراست .

طلاب جدیدی که وارد حوزه شده اند، سه موضوع را باید مورد توجه اساسی قرار دهند آن گونه که نه مسامحه بر می تابد و نه با سرشت حوزوی بودن سازگار است . حضرت علی علیه السلام در یک کلی نگری می فرماید:

«اعقل الناس من غلب جده هزله » (1)

«خردمندترین انسان ها کسی است که جدیت و پشتکارش بر شوخ طبعی و سست ورزی اش چیره آید .»

و در سخنی دیگر می فرماید:

«قدر الرجل علی قدر همته » (2)

«ارزش انسان به اندازه همت اوست .»

پر واضح است که مسؤولیت فرهنگی و علمی و عملی پیش از هر موردی متوجه حوزویان است . با این ملاحظه به گفتمان در باره سه موضوع مورد نظر می پردازم:

1- جدیت تحصیلی

این موضوع به دوگونه می تواند طرح گردد و هر دو، ضرورت پی گیری دارد:

الف) جدیت به معنای رایج سنتی

عزیزانی که تازه وارد حوزه شده اند باید توجه اساسی به این نکته داشته باشند که درس خواندن و آموختن، نیازمند پشتکاری جدی است . تکامل علمی و پویایی دانش مدارانه با سهل انگاری و سرسری گرفتن سر وفاق ندارد .

اتلاف وقت و خوش نشینی های عافیت طلبانه و دنبال بهانه گشتن برای به تعطیلی کشاندن درس، طلبه را از پویایی باز می دارد و خسران و زیانش هم خودگیر است و هم جامعه گیر . تحصیل نوعی جهاد و مبارزه است .

خواب و استراحت و خوردن و گشت و گذار و همه آن چه بیرون از حوزه تلاش علمی است، منحصرا باید به عنوان راهبردی برای پالایندگی، در این مسیر قرار گیرد و برآیند پرداختن به این مسایل به گونه ای باشد که یک مبارز در بستر مبارزاتی از آن بهره می گیرد .

مطلبی که توجه بیش تری را در این باره اقتضا می کند این است که آن چه گفته شد گرچه یک اصل کلی بوده و عصری نیست و به زمانی غیر از زمانی دیگر اختصاص ندارد، ولی در عصر کنونی با تنوع و تکثر مسایل فریب دهنده از قبیل فیلم ها و سریال ها توجه به ورزش بویژه بازی فوتبال و مسابقات آن و توجه به نشاط مداری و سرگرمی گرایی (که نوعی مغالطه تربیت شناختی ناپیدا در این باره وجود دارد)

و مسایل دیگر از این سنخ، به سادگی می تواند درصد فعالیت و همت را کاهش دهد و فقط در صورت توجیه علمی طلاب برای پرهیز از گرفتار شدن در مغالطات، به طور کلی و مغالطات نوپدید و نیز تمرین عملی برای توجه به جدیت تحصیلی است که می توان امید داشت فعالیت تحصیلی بر مدار پویا اندیشی و پویامنشی انجام گیرد و موفقیت تحصیلی تضمین شود .

طلاب بزرگوار باید (بایدی برآمده از آوای رسالتی که بر دوش گرفته اند) به مطالعه درسی، پیش مطالعه، پس مطالعه، مباحثه و درک مفهوم درس، اهتمام ورزند و در فراهم آوری شرایط لازم برای پرداختن به این تلاش ها، کوتاهی نورزند . مدیران و برنامه ریزان نیز باید به گونه ای بسترسازی کنند که طلاب، فرصت کافی برای انجام اساسی (و نه سطحی) این امور را داشته باشند .

ب) جدیت به معنای چون و چرا در انداختن

این نوع جدیت که در امر تحصیل به اندازه نوع اول، مهم و ای بسا با اهمیت تر نیز هست; این است که طلاب گران قدر باید از همان نخستین گام، خود را با نقد و نظر آشنا کنند و آن چه را می آموزند به چالش نقد بکشانند و پرسش گری و پرسمان گرایی را پیشه سازند . چون و چرا در اندازی را موکول به درس خارج و دوره های تخصصی نکنند .

 تحقیق و تفحص و طرح اشکال و وارد ساختن نقض و پاسخ طلبی، چه در مباحثات و مناظرات و چه به صورت نوشتاری در کتاب و دفتر و یا در کلاس درس، لازمه پویایی است .

سر به پیش خود انداختن و کلمه به کلمه کتاب و درس را آموختن و مؤدبانه به سخن استاد گوش دادن و همین و بس، این نه تحصیل که تعطیل، و نه رشد که در جازدن است . رشد علمی در ناخنک زدن و به نقد کشاندن است .

همین دقت ها است که اساتید علمی را به تعمق بیش تر وا می دارد و افق های تازه تری را فرا راه پژوهش گران قرار می دهد . بر این اساس است که استاد مطهری تشکیکات فخر رازی را در رشد فلسفه، بسیار مفید و مؤثر می داند . (3)

درس و بحثی که در آن پرسشی نیست، پویش نیست، بلکه صرفا برگفته های پیشینیان تنیدن و نقل اقوال از نسل گذشته و واگویه کردن آن برای آیندگان است .

هنر یک طلبه را در حفظیات بیش تر و نمره آفرینی های بی ریشه نباید یافت، هم چنان که هنر وی را در فراگیری صورت ظاهری عبارت ها و معنا نمودن های انتقال یافته از ذهن استاد به ذهن وی نباید جست و جو کرد، بلکه باید هنر را در ان قلت ها و به چالش کشاندن ها جست جو کرد .

هر طلبه ای که پرسش های بیش تر و از آن مهم تر پرسشی عالمانه تر در می اندازد، هنرمندتر شناخته گردد .

 حضرات پیشوایان معصوم علیهم السلام بر همین روش ها تاکید داشته اند . در حدیثی امام صادق علیه السلام می فرماید:

«حدیث تدریه خیر من الف حدیث ترویه » (4)

«درایت در یک حدیث از روایت کردن هزار حدیث برتر است .»

جلوتر از همه، قرآن است که می فرماید:

«کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته » (5)

و انگشت بر تدبر و اندیشه گذاشته است نه حفظ کردن طوطی وار .

طلبه ای که با چنین منشی پرورش می یابد و هر آن چه به گوشش می خوانند بی هیچ کم و کاستی حفظ می کند و در وقت امتحان هم بی هیچ کم و کاستی همان ها را باز پس می دهد، نه به علمیت خواهد رسید و نه به دست چنین محصلینی ره آورد علمی به بار خواهد نشست . و نه نیازهای متغیر فکری و علمی که جامعه کنونی با آن رو به روست مورد توجه خواهد بود .

در این جا شاید این اشکال مطرح شود که این شیوه برای طلابی که هنوز مراحل ابتدایی را نگذرانده اند و صلاحیت علمی ندارند و به دوره تخصصی راه نیافته اند، باعث به بن بست کشاندن درس و تبدیل آن به جلسه بحث و مناظره و پرسش و پاسخ خواهد شد و از هدف اصلی که تحصیل است، باز خواهند ماند .

هر چند این اشکال طرفداران زیادی دارد بویژه نزد سنت گرایان و دیرین اندیشان، ولی اندیشه ورزی و پویا اندیشی حکم می کند برای این اشکال جانبی چاره ای اندیشه شود .

شورای عالی و مرکز مدیریت، مدیران مدارس و اساتید ارجمند باید با تشویق طلاب گران قدر بر جرات اشکال در انداختن و جست و جوگری و استقبال از اشکالات مطرح از ناحیه آنان، جریان تحقیق را گسترش دهند تا کیفیت تحصیل ارتقا یابد . این سخن نغز مولا علیه السلام در این باره بسیار هدایت گر و گویاست:

«لایستصغرن عندک الرای الخطیر اذا اتاک به الرجل الحقیر» (6)

و ای بسا نظریه دانش آموزی که در بردارنده بار علمی باشد .

پی نوشت ها:

1) غررالحکم، ص 52 .

2) مستدرک الوسائل، ج 8، ص 222 ; بحار، ج 67، ص 4; غررالحکم، ص 93 .

3) شرح مبسوط منظومه، ج 1، ص 273 .

4) معانی الاخبار، ص 20، ح 3 .

5) ص (38) : 29 .

6) غررالحکم .

پدید آورنده : سید محمدعلی مهدوی حسینی

تهیه و تنظیم : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان