پرده کعبه

برای نخستین بار حضرت اسماعیل(ع) پرده ای بر روی کعبه کشید. بعدها قریش این سنت را ادامه داد و پرده داری کعبه برای آنان منصبی ویژه شد. رسول خدا(ص) پس از فتح مکه(20 رمضان سال هشتم هجرت) پرده آن را عوض کرد. بعد از آن همیشه یکی از کارهای خلفا و امیران توجه به همین پرده و تعویض سالانه آن بوده است. گفتنی است که پوشاندن پرده بر کعبه که بیشتر به هدف حفظ دیواره های آن از آسیب های بیرونی و نیز حرمت نهادن به آن بود، به مرور، از نظر سیاسی بسیار با اهمیت و برای بافنده آن مایه افتخار بوده است. بی تردید باید از لحاظ تخصص در بافندگی ، مصر را پیشگام دانست، به همین دلیل حتی زمان عباسیان، در بسیاری از سال ها، کار بافتن پرده به دست مصریان انجام می شد.

در میان دولت های اسلامی، زمانی که در هر گوشه ای از دنیای اسلام دولتی حاکم بود، آنهایی موفق به داشتن این افتخار می شدند که از قدرت سیاسی بالاتری برخوردار بودند. پس از امویان؛ عباسیان، فاطمیان، حاکمان یمن، و زمانی نیز برخی از قدرت های پرنفوذ محلی کار تهیه پرده را بر عهده داشتند. آنان نام خویش را نیز بر پرده می نوشتند و تا مدتی که پرده برقرار بود، نام آنان نیز در منظر دید طواف کنندگان قرار داشت؛ مثلا زمانی که در آستانه قرن چهارم هجری ابوالسرایا به نام علویان در عراق قیام کرد و مدتی اوضاع را در اختیار داشت، حسین ابن افطس نماینده وی در مکه، پرده ای برای کعبه فرستاد که روی آن چنین نوشته شده بود:

بِِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ، وَ صَلّی اللهُ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی أَهلِ بَیتهِ الطّاهِرِینَ الأَخیار، أمر ابوالسرایا الأصفر بن الأصفر داعیة آل محمد بِعَمَلِ هذِهِ الکِسوَة لِبَیتِ اللهِ الحَرام.(1)

در دوره تیموری در ایران، برای چند سال " شاهرخ" فرزند تیمور پرده برای کعبه فرستاد. در این دوره و تا روی کارآمدن عثمانی ها، این ممالیک و عثمانی ها بودند که خدمت حرمین شریفین را داشته و استثنائا به دیگران اجازه می دادند که پرده برای کعبه ارسال کنند.

پرده کعبه به دلیل قرار گرفتن در معرض آفتاب و باران و باد، هر سال نیاز به تجدید و تعویض داشت. در برخی از سال ها دوبار عوض می شد. در آخرین روزهای پیش از تعویض پرده، به وضوح می توان لزوم نصب پرده جدید را دریافت. ازرقی از سال 200 هجری تا سال 244 تعداد پرده های تعویض شده کعبه را شمرده و شمار آنها را 170 جامه دانسته است.(2)

رنگ پرده کعبه

پرده کعبه در قرون اخیر به رنگ مشکی بوده که نوشته های آن به صورت طلایی بافته می شد اما در برخی موارد از رنگ های دیگری هم استفاده شده است. برای نمونه زمان ملکشاه سلجوقی، پرده ای که از زمان سلطان محمود غزنوی برای کعبه آماده شد و به رنگ زرد بود، برای کعبه ارسال گردید.(3) در زمان الناصرعباسی، ابتدا پرده ای به رنگ سبز برای کعبه آماده شد و پس از آن، از اواخر خلافت وی، به رنگ مشکی تهیه گردید که گویا از آن پس همین رنگ حفظ شده است.(4)

زمان نصب پرده

نصب پرده به طور معمول در روز عرفه و یا روز عید قربان صورت می گرفته است. گفتنی است کعبه، پرده ای نیز در داخل دارد که هر چند سال یک بار تعویض می شود، دلیلش نیز آن است که این پرده به دلیل این که در برابر آفتاب نیست و فرسایش ناشی از دست مالیدن را هم ندارد، به سادگی دچار فرسودگی نمی شود.

ویژگیهای جامه کعبه

جامه کعبه از 54 قطعه ترکیب یافته است؛ طول هر قطعه 14 متر و پهنای آن 95 سانتی متر و مساحت کلی آن به 2650 متر مربع بالغ می گردد. کمربند پرده از 16 قطعه ترکیب یافته و محیط آن 45 متر و پهنایش 95 سانتی متر است.

برای تهیه جامه کعبه به 670 کیلوگرم ابریشم سفید خالص نیاز است تا با 720 کیلوگرم مواد رنگ آمیزی به انجام برسد، اما کمربند و پرده دروازه کعبه رشته های نقره ای و طلا فام نیاز دارد که وزن مجموعه آن به 120 کیلوگرم می رسد.

پرده دارای دو بخش است؛ یکی پوشش ظاهری که هیمشه رنگ سیاه دارد و دیگر پرده داخلی که دارای رنگ غیرسیاه است. روشن نیست رنگ سیاه برای چه انتخاب شده است؛ اما هر چه هست، بسان یک خال سیاه در تارک سطح سفید مسجد الحرام خودنمایی می کند و ظرافت و زیبایی خاصی را به معرض نمایش می گذارد. درگذر زمان، هر کسی از سیاهی پرده کعبه برداشتی داشته است. شاعری به مناسبت کشته شدن شماری از حاجیان، توسط راهزنان در راه چنین سروده است:

کعبه بهر قتل جمعی بی گناه            جامه خود می کند دایم سیاه

از شهیدان عجم زان اهل دین         شد فرو زمزم زخجلت در زمین(5)

پرده در کعبه، که " برقع" نام دارد، از پارچه ابریشمی سیاه بافته شده و در روی آن آیات قرآن کریم نقش بسته و با رسم الخط در بالای آن نوشته شده است: این پرده در مکه مکرمه ساخته شده و به کعبه مشرفه اهدا گردیده است. در پایین آن این جمله نقش شده است:" خادم الحرمین الشریفین الملک فهدبن عبدالعزیز آل سعود تقبل الله منه."

هزینه تهیه جامعه کعبه مشرفه به بیش از 17 میلیون ریال سعودی می رسد.

آیات نوشته شده بر جامه کعبه

کلمه " لا أله الاّ الله" و " محمد رسول الله" در میان مربع ها، با رشته های ابریشمی بافته شده و در دو کناره راست و چپ آن، در میان مربع بزرگ، لفظ" جلّ جلاله " به شکل شماره 8 و در خالیگاه آن لفظ " یا الله" نقش شده است.

روی کمربند کعبه و قسمت شرقی آن، با رشته های نقره ای طلا فام، آیات مبارکه " و إذا جعلنا البیت مَثابة للناس و أمناً و اتخذوا من مقام إبراهیم مصلی و عهدنا إلی إبراهیم و إسماعیل أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود. و إذ قال إبراهیم رب اجعل هذا بلداً آمناً و ارزق أهله من الثمرات من آمن منهم بالله و الیوم الآخر و قال  من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلی عذاب النار و بئس المصیر. و إذ یرفع إبراهیم القواعد من البیت و إسماعیل ربنا تقبل منا إنک أنت السمیع العلیم. ربنا و اجعلنا مسلمین لک و من ذریتنا أمةً مسلمةً لک و أرنا مناسکنا و تب علینا إنک أنت التّواب الرَّحیم." با خط زیبا نقش شده است.

در قسمت جنوبی کمربند، یعنی در میان رکن حجرالأسود و رکن یمانی، این آیات مبارکه نقش است: بسم الله الرحمن الرحیم" قل صدق الله فاتبعوا ملة إبراهیم حنیفاً و ما کان من المشرکین. إن أول بیتٍ وضع للناس للذی ببکة مبارکاً و هدی للعالمین فیه آیات بینات مقام إبراهیم و من دخله کان آمناً و لله علی الناس حج البیت من استطاع إلیه سبیلاً و من کفر فإن الله غنی عن العالمین. قل یا أهل الکتاب لم تکفرون بآیات الله و الله شهیدٌ علی ما تعملون.

در قسمت غربی کمربند؛ یعنی میان رکن یمانی و حجر اسماعیل، این آیات مبارکه نقش شده است:" و إذ بوأنا لإبراهیم مکان البیت أن لا تشرک بی شیئاً و طهر بیتی للطائفین و القائمین و الرکع السجود. و اُذن فی الناس بالحج یأتوک رجالاً و علی کل ضامر یأتین من کل فجٍ عمیقٍ."

اما در قسمت شمالی کمربند، این عبارت درج است:" هذه الکسوة صنعت فی مکة المکرمة بأمر خادم الحرمین الشریفین."

در روی پرده دروازه کعبه ، آیاتی از قرآن کریم مثل:" رب أدخلنی مدخل صدق و أخرجنی مخرج صدقٍ و اجعل لی من لدنک سلطاناً نصیراً" به اشکال گرد و مربع نقش گردیده است، و در پایین تر آن، آیه مبارکه :" و لا تهنوا ولا تحزنوا و أنتم الأعلون إن کنتم مؤمنین." و پس از آن آیة الکرسی نقش یافته است.

همه این نوشته ها با رشته های نقره ای طلا فام با خط زیبا نقش گردیده است.

در روایات اهل بیت، گرفتن پرده کعبه و تضرع و دعا در آن هنگام، تأکید شده و نیز آمده است که حضرت علی بن الحسین (علیهما السلام ) فراوان چنین می کرد.