پنجمین خورشید آسمان امامت امام محمد باقر علیه السلام : " زبان، كلید هر خوبی وبدی است. سزاوار است كه مومن بر زبان خود مُهر زند، چنانكه بر طلا و نقره اش مُهر می زند."(1) امام محمد باقر علیه السلام چهار سال پیش از واقعه عاشورا در سال 57 هجری، از پدر و مادری علوی ( امام سجاد و دختر امام حسن مجتبی علیهما السلام) در مدینه، چشم هستی را به جمال خویش روشن نمود. درباره روز ولادت ایشان اختلاف است. برخی میلاد آن حضرت را سوم صفر و برخی اول رجب گفته اند.(2) موقعیت روائی امامدر میان امامان پس از امیرمومنان علیه السلام ، بخش عمده ای از روایات به امام باقر و امام صادق علیهما السلام منتهی می گردد و این به دلیل موقعیت خاص سیاسی جامعه آن روز بود كه این دو امام بیش از امامان دیگر فرصت نشر علوم آل محمد علیهم السلام را پیدا نمودند.ابن شهر آشوب می نویسد: از فرزندان امام حسن و امام حسین علیهما السلام آنچه در زمینه تفسیر، كلام، فتوا و احكام حلال و حرام از آن حضرت صادر شده ،از كس دیگری صادر نشده است.(3) نشر این احادیث سبب شهرت عظیم علمی آن امام همام، در آن روزگار به عنوان عالم، امام، فقیه و محدث بوده است. ابوزهره از میان انبوه كسانی كه به آن حضرت مراجعه و از محضر ایشان كسب علم كرده اند، به سفیان ثوری، سفیان بن عینیه( محدث مكه) و ابوحنیفه اشاره كرده است.(4) ابرش كلبی از هشام بن عبدالملك پرسید: این كیست كه مردم عراق او را در میان گرفته و مشكلات علمی خود را از او می پرسند؟ هشام گفت: این پیامبر كوفه است، خود را پسر رسول خدا و شكافنده علم و مفسر قرآن می داند.(5) روایت جابربن عبدالله انصاریجابربن عبدالله انصاری روایتی در فضیلت امام باقر علیه السلام نقل نموده كه به نوشته ابن شهر آشوب ، فقهای مدینه و عراق، همگی آن را روایت كرده اند . در این روایت جابر گوید(6): رسول خدا مرا مورد خطاب قرار داد و فرمود: تو بعد از من آنقدر زنده می مانی كه مردی از فرزندان مرا- كه شبیه ترین مردم به من و نامش مطابق نام من باشد- زیارت كنی، وقتی كه او را دیدی، سلام مرا به او برسان و این سفارش مرا حتماً عمل كرده و سهل مگیر.یعقوبی در ادامه حدیث چنین آورده است(7) : وقتی جابر به سنین پیری رسید و مرگ خود را نزدیك دید، پیوسته می گفت، ای باقر ای باقر، كجایی. تا این كه روزی آن حضرت را دید و خود را به وی رسانید، در حالی كه دست و پای حضرت را می بوسید و می گفت: پدر و مادرم فدای تو كه شبیه پدرت رسول خدا هستی، رسول خدا بر تو سلام فرستاد. ویژگیهای اخلاقی امام باقر علیه السلامكسی از جانب پروردگار عهده دار مقام امامت می شود كه در تقوا، خداترسی و اجلال او، تواضع و فروتنی و نشان دادن اخلاص در بندگی نمونه باشد ، تا برای دیگران الگو قرار گیرد.ما نیز به فراخور توان خویش پرتوهایی ازمؤلفه های اخلاقی امام باقر علیه السلام را كه بر ما تابیده است را ذكر می نماییم. ابن شهر آشوب در كتاب مناقب در مورد امام باقرعلیه السلام می نویسد: او راستگوترین و گشاده روترین و بخشنده ترین مردمان بود. در میان اهل بیت كمترین ثروت و درعین حال بیشترین هزینه را داشت. هر جمعه یك دینار صدقه می داد و می فرمود: صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز بردیگر روزها، دو چندان می شود. چون پیشامدی غم انگیز به او روی می نمود زنان و كودكان را جمع می كرد و آنگاه خود دعا می كرد و آنان آمین می گفتند. بسیار ذكر خدا می گفت. راه می رفت در حالی كه ذكر خدا می گفت. غذا می خورد در حالی كه ذكر خدا می گفت. با مردم سخن می گفت، اما این امر او را از ذكر خدا باز نمی داشت. فرزندانش را جمع می كرد و به آنان می فرمود تا طلوع آفتاب ذكر بگویند. هر كس از آنان را كه می توانست قرآن بخواند به تلاوت قرآن و هر كس را كه نمی توانست به گفتن ذكر، امر می فرمود. شیخ مفید نیز درباره آن حضرت می گوید: مراتب بخشندگی او در خاص و عام آشكار و بزرگواری اش در میان مردم مشهور و با وجود كثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی اش به تفضیل و احسان شناخته شده بود. از سلیمان بن دمدم نقل شده است كه گفت: آن حضرت از پانصد درهم تا ششصد و تا هزار درهم هدیه می داد و هیچ گاه از دادن صله به برادران و دیدار كنندگان و امیدواران و آرزومندانش به ستوه نمی آمد. هرگاه می خندید، می فرمود: خداوندا بر من خشم مگیر! أبی در كتاب نثر الدر می نویسد: هر گاه فرد دردمند و گرفتاری را می دید ، زیر لب استعاذه می گفت و هیچ گاه از اهل خانه اش شنیده نشد كه به فقیر بگوید: ای فقیر خدا به تو بركت دهد و یا ای فقیر این را بگیر بلكه آن حضرت همواره می فرمود كه فقیران را با بهترین نامهایشان صدا بزنند.(8) ابونعیم اصفهانی به هنگامی كه از امام باقر در كتاب خود( حلیة الاولیاء) نام می برد او را با این صفات وصف می كند: حاضر، ذاكر، خاشع، صابر ابوجعفر محمد بن علی الباقر .(9) - عبادت امامدرباره خشوع فراوان آن امام در برابر خداوند، از افلح ، آزاد كرده ابوجعفر بشنویم كه چه می گوید: با محمد بن علی به قصد حج بیرون شدم. چون به مسجد درآمد به خانه خدا نگریست با صدای بلند گریست. عرض كردم: پدر و مادرم به فدایت مردم به شما می نگرند ای كاش اندكی صدای خود را پایین می آوردید. امام به من پاسخ داد: وای برتو ای افلح ! چرا نگریم ؟! شاید خدای تعالی در اثر این گریه بر من به مهربانی بنگرد و فردا در پیشگاهش سرفراز و رستگار شوم. افلح گوید: آنگاه امام طواف كرد و سپس آمد تا نزد مقام نماز گزارد. سپس سر از سجودش برداشت و دیدم كه پیشانی آن حضرت از بسیاری اشك ، خیس شده است.افلح می افزاید: آن حضرت هر گاه می خندید، می فرمود: خداوندا بر من خشم مگیر!(10) فرزند بزرگوارش امام جعفر صادق علیه السلام در وصف اخلاص و عبادت پدرش چنین می فرماید: پدرم بسیار ذكر خدا می گفت. من با او می رفتم، و او ذكر خدا می گفت. با او غذا می خوردم و او ذكر خدا می گفت. با مردم سخن می گفت، اما این امر او را از ذكرخدا باز نمی داشت. زبانش را می دیدم كه به كامش می چسبید و با این وصف پیوسته از گفتن ذكر لا اله الا الله باز نمی ایستاد. ما را جمع می كرد و به ما می فرمود كه تا طلوع آفتاب ذكر خدا بگوییم و هر یك از ما را كه می توانست بخواند به تلاوت قرآن فرمان می داد و هر كه نمی توانست، می فرمود ذكر بگوید.(11) امام صادق (ع) در همین باره باز می فرماید: من بستر پدرم را می گستردم و انتظار می كشیدم تا بیاید. چون او به بسترش می آمد و می خوابید من نیز به سوی بستر خود می رفتم. شبی او دیر كرد و من به جستجویش به مسجد رفتم . مردم همه در خواب بودند . ناگهان پدرم را دیدم كه در مسجد به حال سجده است. در مسجد جز او كس دیگر نبود. ناله اش را می شنیدم كه می گفت: پیراسته ای پرورگارا! تو، به حقیقت پروردگار منی . از روی تعبد وبندگی تو را سجده می كنم. معبودا! كردار من اندك است پس تو خود آن را برایم دو چندان كن. بارالها! مرا از شكنجه ات درروزی كه بندگانت را بر می انگیزی، در امان نگاه دار و بر من نظر كن كه توالبته توبه پذیر و مهربانی .(12) - عشق به قرآنآن حضرت بسیار به قرآن عشق می ورزید و بدان علاقه نشان می داد و تحت تأثیر آیات آن قرار می گرفت. ابان بن میمون قداح گوید: ابوجعفرعلیه السلام به من فرمود: قرآن بخوان؟ پرسیدم: از كدام سوه بخوانم؟ فرمود: از سوره نهم( توبه). ابان گوید: آمدم كه حواس خودرا بر آن سوره متمركز كنم آن حضرت فرمود: از سوره یونس بخوان. ابان گوید: این آیه را خواندم:" لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الحُسْنی وَ زِیادَةُ وَ لا یرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرُ وَلا ذِلَّةُ". ( یونس /26) " برای كسانی كه ایمان آوردند نیكوی و زیادت است و هرگز بر رخسارش گرد خجالت و ذلت ننشیند." امام با شنیدن این آیه فرمود: بس است. آنگاه گفت : رسول خدا (ص) فرمود: در شگفتم كه چطور وقتی قرآن می خوانم پیر نمی شوم.(13) - تسلیم رضای خداآن حضرت (ع) كاملاً به فرمان خداوند تسلیم بود. یكی از اصحابش روایت می كند كه عده ای نزد ابوجعفر آمدند و دیدند كه پسر آن حضرت بیمار و خود وی نیز ناراحت و اندوهگین است و آرام و قرار ندارد. دیدار كنندگان گفتند: به خدا قسم اگر به وی مصیبتی رسد، می ترسیم از او چیزی ببینیم كه خوش نداریم. پس دیری نپایید كه صدای شیون و زاری بر آن پسر بلند شد. در این لحظه امام باقرعلیه السلام با رویی گشاده و حالتی متفاوت با آنچه پیش از این داشت، بر دیدار كنندگان وارد شد . آنان عرض كردند: فدایت شویم، ما از حالتی كه شما پیش از این داشتید، می ترسیدیم( با مرگ این كودك) حادثه ای پیش آید كه موجب اندوه و ناراحتی ما شود! حضرت به آنان پاسخ داد: ما مایلیم كسانی كه به آنان علاقه داریم، سالم بمانند و بهبود یابند. اما هنگامی كه فرمان خدا جاری می شود به آنچه كه او دوست می دارد گردن می نهیم.(14)- انجام اعمال صالحآن حضرت از انجام هیچ كردار صالحی فروگذار نمی كرد. در این باره روایت جالبی از یكی از اصحاب آن حضرت نقل شده است.راوی می گوید: ابوجعفر (ع) در تشییع جنازه یكی از مردان قریش حاضر شد. من نیز با آن حضرت بودم. مردی به نام عطاء در میان تشییع كنندگان بود. ناگاه زنی فریاد سر داد. عطاء گفت: ای زن اگر ساكت نشوی ما باز می گردیم، اما زن خاموش نشد و در نتیجه عطاء بازگشت. راوی می گوید: به ابوجعفر گفتم: عطاء بازگشت. امام پرسید: چرا؟ گفتم: این زن فریاد سر داد و عطاء به او گفت: یا خاموش شو یا ما باز می گردیم و چون این زن دست از فریاد برنداشت عطاء هم بازگشت. امام علیه السلام فرمود: به راه خود ادامه دهیم. اگر ما باطلی را با حق ببینیم و حق را به باطل واگذاریم حق مسلمان را ادا نكرده ایم. چون بر جنازه، نماز گزارده شد، صاحب عزا به ابوجعفر عرض كرد: باز گرد كه تو پاداش خود را گرفتی خداوند تو را بیامرزد. تو نمی توانی راه بروی، اما آن حضرت از بازگشت امتناع ورزید . به آن حضرت عرض كردم: صاحب عزا به تو اجازه بازگشت داد و من حاجتی دارم كه می خواهم آن را از شما درخواست كنم: آن حضرت پاسخ داد: من با جنازه می روم. ما به اجازه او نرفتیم و به اجازه او هم باز نمی گردیم بلكه این فضل و پاداشی است كه ما آن را طلب كرده بودیم. انسان تا آن اندازه كه به دنبال جنازه می رود، پاداش آن را دریافت می كند. (15) - آداب معاشرت اماممعاشرت آن حضرت با دیگران در نهایت ادب و بزگواری بود . به عنوان مثال ابوعبیده از ادب امام باقرعلیه السلام به هنگام سفر روایتی نقل كرده و گفته است: من رفیق راه ابوجعفر بودم. ابتدا من سوار می شدم و سپس آن حضرت . پس چون هر دو بر پشت مركب سوار می شدیم، سلام می كرد و احوال می پرسید مانند كسی كه انگار تا این لحظه دوستش را ندیده بود و با من مصافحه می كرد و به هنگام پایین آمدن، پیش از من فرود می آمد و چون هر دو قرار می یافتیم، سلام می داد و احوالپرسی می كرد چنان كه گویی تازه دوستش را دیده است.پس به او عرض كردم: ای فرزند رسول خدا كاری می كنی كه پیشینیان ما چنین نكرده اند واگر حتی یك بار هم این كار را بكنند، بسیار است. امام فرمود:" آیا نمی دانی در مصافحه چه چیزی (نهفته) است؟ دو مؤمن كه با یكدیگر برخورد می كنند و یكی از آنها با دیگری مصافحه می كند گناهان آن دو فرو می ریزد چونان كه برگ از درخت می ریزد و خداوند تا زمانی كه آن دو ازهم جدا شوند به آن دو می نگرد.(16) - سعه صدر امامامام در رفتار با مردم نكوكار و عفیف و پاكدامن بود. بدین سان از گناه دیگران تا آنجا كه می توانست چشم می پوشید و همین بهترین اثر را در دل مردمان می گذاشت.روزی مردی مسیحی( از روی طعنه) به آن حضرت گفت: تو بقری؟ امام فرمود: نه من باقرم. باز مرد به قصد طعنه گفت: تو فرزند آشپزی؟ امام فرمود: آشپزی حرفه مادرم بود. مرد باز گفت: تو پسر آن زن سیاه چرده زنگی بد اخلاقی؟ حضرت پاسخ داد: اگر تو راست می گویی خداوند او را بیامرزد و اگرتو دروغ می گویی خداوند تو را بیامرزد! مرد نصرانی از اخلاق امام باقرعلیه السلام مات و مبهوت ماند و همین امر او را واداشت تا به دست امام باقر(ع) به دین اسلام تشرف یابد.(17) پی نوشت ها:1- تحف العقول ، ص 308.2- قول اول در كشف الغمه، ج 2، ص 136 و قول دوم در مسارالشیعه، ص 33 آمده است. 3- مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 327. 4- الامام الصادق علیه السلام ، ص 22. 5- بحار الانوار، ج 46، ص 355. 6- بحار الانوار، ج 46، ص 294. 7- تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 320. 8- فی رحاب ائمة اهل البیت- سیرة الباقر، ص 6. 9- حلیة الاولیاء ، ص 289. 10- همان، ص 290. 11- حلیة الاولیاء، ص 298. 12- همان، ص 301. 13- حلیة الاولیاء ، ص 303. 14- همان، ص 301. 15- همان . 16- همان، ص 289. 17- همان . |
