دانستنی‌های یک دادرسی

دادرسی در برخی موارد، به مفهوم دعوا یعنی منازعه ای که در دادگاه مطرح و در حال رسیدگی است به کار رفته است.

نکته: شروع دادرسی و اقامه دعوا با دادخواست به عمل می آید و تاریخ رسید دادخواست به دفتر کل تاریخ اقامه دعوا محسوب می شود.

آثار دادخواست:

در دو بخش مورد مطالعه قرار می گیرد:

1- آثار دادخواست نسبت به دادگاه

2- آثار دادخواست نسبت به اصحاب دعوا

1- آثار دادخواست نسبت به دادگاه:

الف- ایجاد اشتغال و تکلیف رسیدگی:

دادخواست موجب اشتغال دادگاه گردیده و بنابراین دادگاه را مکلف به رسیدگی و صدور حکم یا فصل خصومت می نماید. با توجه به ماده 3 ق. آ. د. مدنی دادگاه نمی تواند حتی به علت سکوت، نقص، اجمال یا تعارض قوانین مدون از رسیدگی به دعوا و صدور حکم افتتاع نماید.

نکته: ماده 3 ق. آ. د. مدنی اصل تکلیف دادگاه ها به رسیدگی را بیان می کند. طبق این ماده ابتدا قاضی باید به قوانین رجوع کند و در صورتی که قوانین کامل یا صریح نبوده یا متعارض باشند یا اصلاً قانونی در قضیه مطروحه وجود نداشته باشد می تواند به منابع معتبر اسلامی و فتاوی معتبر و اصول حقوقی رجوع کند. بنابراین  قانون در طول منابع معتبر اسلامی. فتاوی معتبر و اصول حقوقی می باشد.

نکته: چنان چه قاضی از رسیدگی خودداری کند مستنکف از احقاق حق محسوب می شود و در دادگاه انتظامی قضات به تخلف او رسیدگی می گردد.

ب- تعیین محدوده رسیدگی دادگاه:

از آثار مهم دیگر دادخواست این است که محدوده رسیدگی دادگاه را تعیین می کند و دادگاه مکلف است نسبت به تمام آنچه خواهان در دادخواست تعیین نموده رسیدگی نماید حتی اگر در جریان رسیدگی احراز نماید که خواهان نسبت به بیش از آنچه در دادخواست تصریح نموده و یا غیر آن ذی حق است. البته دادگاه در صورت ذی حقی خواهان، حسب مورد نسبت به تمام و یا جزئی از خواسته او را حاکم و در غیر این صورت او را محکوم می نماید.

ج- تشخیص قابلیت پذیرش و یا وارد بودن دعوا:

به طور مثال چنانچه فرزندی از طرف پدر خود، دادخواست خلع ید غاصب از ملک پدر را به دادگاه تقدیم نماید و در زمان رسیدگی خواهان به علت فوت پدر ذی نفع گردد دادگاه در این صورت قرار رد دعوا را صادر می نماید و با توجه به ماده 26 ق. آ. د. مدنی مناط صلاحیت دادگاه، تاریخ تقدیم دادخواست است.

2- آثار دادخواست نسبت به اصحاب دعوا:

الف- ایجاد رابطه حقوقی دادرسی:

با تقدیم دادخواست نوعی رابطه حقوقی دادرسی بین اصحاب دعوا به وجود می آید. این خصوصیت رابطه حقوقی است که موجب می شود خواهان منحصراً تا مقاطعی حق استرداد دادخواست را داشته باشد.

ب- شروع استحقاق خسارت تأخیر در ادای دین.

ج- مکلف نمودن خوانده به پاسخ.

به موجب ماده 95 ق. آ. د. مدنی عدم حضور هر یک از اصحاب دعوا در جلسه دادرسی مانع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نیست و دادگاه در صورت خودداری خوانده از پاسخ، چنانچه ادعای خواهان را با توجه به محتویات پرونده من حیث المجموع وارد بداند، اقدام به صدور حکم علیه خوانده می نماید حتی اگر خواهان در واقع بی حق بوده و یا حق او قبلاً ادا شده باشد.

ماده 49 قانون آیین دادرسی مدنی:

آیا مدیر دفتر در اجرای این ماده باید ابتدا دادخواست را ثبت نماید سپس به نظر دادگاه برساند یا بدواً به نظر دادگاه برساند و سپس مبادرت به ثبت آن نماید؟

مدیر دفتر دادگاه باید فوری پس از وصول دادخواست، نسبت به ثبت آن اقدام کند و برای این اقدام نیاز به دستور قضایی ندارد.

نکته: تاریخ رسید دادخواست به دفتر کل تاریخ اقامه دعوا می باشد ولو دادخواست ناقص باشد. در این صورت مدیر کل (شعبه اول) دادخواست را ثبت می کند و رفع نقص از آن با شعبه مرجوع الیه می باشد.

ماده 50 قانون آیین دادرسی مدنی:

در رابطه با این ماده نباید از طرز آن چنین برداشت کرد که این تکلیف برای مدیر دفتر دادگاهی که تنها یک شعبه دارد مقرر نیست و عدم قید آن توسط قانونگذار به لحاظ وضوح مطلب است. هم چنین باید به ماده 391 ق. آ. د.مدنی نیز توجه کرد چرا که بعد از ارجاع پرونده نمی توان آن را از شعبه مرجوع الیه اخذ و به شعبه دیگر ارجاع کرد مگر به تجویز قانون. 

منابع: خودآموز آیین دادرسی مدنی مهرداد افضلی

آیین دادرسی مدنی دکتر شمس