آشنایی با احکام دادگاهها

چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم نامیده می شود

آراء شامل احکام و قرارها می گردد.

احکام:

چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم نامیده می شود. احکام را از جهات مختلف می توان تقسیم بندی کرد:

1- از حیث اعلام حق سابق و یا تأسیس وضعیت جدید به احکام اعلامی و تأسیس.

2- از جهت اطلاع واقعی خوانده از جریان دادرسی به احکام حضوری و غیابی.

3- از حیث قابلیت شکایت عادی به احکام قطعی و غیرقطعی.

4- از حیث قابلیت فرجام به احکام نهایی و غیر نهایی.

5- از حیث قابلیت اجراء به احکام لازم الاجراء و غیر لازم الاجراء

حکم اعلامی:

حکم دادگاه معمولاً وضعیت حقوقی جدیدی را ایجاد نمی نماید بلکه وضعیتی را که در گذشته وجود داشته به موجب آن احراز و اعلام و آثار قانونی در محدوده خواسته خواهان بر آن مترتب می گردد. از این رو احکام مزبور اعلامی خوانده می شوند مثل الزام محکوم علیه به پرداخت دین.

حکم تأسیس:

بعضی از احکام از دادگاه ها صادر می شود که با صدور آن ها وضعیت حقوقی جدیدی به وجود می آید. این احکام، تأسیس نامیده می شوند مثل صدور حکم ورشکستگی برای تاجر ورشکسته.

حکم حضوری و غیابی:

مقررات آیین دادرسی مدنی علی الاصول با فرض اطلاع خوانده از جریان دادرسی و شرکت اصحاب دعوا در آن تدوین شده است. به همین جهت به موجب ماده 303 قانون آیین دادرسی مدنی حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع ننموده و یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.

نکته: اصل بر حضوری بودن احکام دادگاه ها است. در نتیجه غیابی بودن حکم استثناء است و در این خصوص تفسیر باید در محدوده نص انجام شود و حال اگر نسبت به حضوری یا غیابی بودن، شک نماییم باید اصل را بر حضوری بودن بگذاریم.

نکته: اگر حکم غیابی تلقی شود در هر حال قابل واخواهی و اگر حضوری محسوب شود فقط ممکن است قابل تجدید نظر باشد.

نکته: حکم دادگاه چنانچه خوانده حتی در یک جلسه دادگاه حاضر شود، حضوری محسوب است.

نکته: حکم دادگاه چنانچه خوانده حتی یک بار دفاع کتبی نموده باشد، حضوری محسوب می شود.

نکته: منظور از دفاع کتبی، لایحه ای است که خوانده در جواب دعوای خواهان، جهت ملاحظه دادگه در جلسه دادرسی، تقدیم می نماید حتی اگر متضمن دفاع، به معنی دقیق کلمه نباشد.

نکته: حکم دادگاه، در صورتی که دادخواست به خوانده ابلاغ واقع شده باشد در هر حال حضوری محسوب است.

نکته: چنانچه یکی از خواندگان حداقل در یک جلسه دادگاه حاضر شده و یا یک لایحه تقدیم نموده و یا دادخواست به او ابلاغ واقعی شده اما خواندگان دیگر در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و هیچ لایحه ای تقدیم ننموده و دادخواست نیز به آن ها ابلاغ واقعی نشده باشد، حکم نسبت به آن یک نفر غیابی و نسبت به خوانده یا خواندگان دیگر، حضوری محسوب می شود.

حکم قطعی و غیر قطعی:

حکم قطعی، حکمی است که قابل واخواهی و تجدید نظر نباشد (از طریق عادی). بنابراین تمام احکام حضوری صادره در دعاوی مالی که خواسته آن بیش از سه میلیون ریال نباشد، قطعی است (بند الف ماده 221). هم چنین تمام احکام مالی حضوری صادره از دادگاه تجدید نظر استان قطعی است (ماده 269 قانون آیین دادرسی مدنی).

نکته: طبق ماده 5 ق. آ. د. مدنی اصل بر قطعی بودن آراء دادگاه ها می باشد.

نکته: علی الاصول احکام قطعی، لازم الاجرا می باشند.

حکم نهایی و غیرنهایی:

حکم نهایی، حکمی است که قابل فرجام (در دیوان عالی کشور) نباشد.

نکته: حکمی که در اصل قابل فرجام باشد اما در مهلت مقرر، محکوم علیه نسبت به آن درخواست فرجام ننماید نیز نهایی محسوب می شود.

حکم لازم الاجراء و غیر لازم الاجراء:

حکم لازم الاجراء حکمی است که چنانچه محکوم علیه به مفاد آن عمل ننماید مامورین اجرای احکام به درخواست محکوم له می توانند آن را به اجبار به محکوم علیه تحمیل نمایند و حکم غیر لازم الاجراء در مقابل آن است.