تبیان، دستیار زندگی
استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این تفسیر، ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی، فقهی، حقوقی، جامعه شناختی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی، و روانشناختی کلام مولی امیرالمؤمنین را دریابد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شرح های نهج البلاغه را بشناسیم


در مقاله گذشته مطالبی را پیرامون شرح های نهج البلاغه بیان کردیم.در ادامه به توضیح تعدادی از شرح ها می پردازیم. امیدوارم که مورد استفاده دوستان واقع شود .


نهج البلاغه

شرح ملافتح الله کاشانی «تنبیه الغافلین»

تالیف: ملافتح الله بن شکرالله شریف کاشانی(م 988 ه. ق) ترجمه و شرح پارسی است از نهج البلاغه، این شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد .

از این شرح نسخ متعددی در دست است و اخیرا دوبار به صورت زیبا (بار اول در سه جلد و بار دوم در دو جلد) منتشر شده است. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند .

بهجة الحدائق و حدائق الحقائق

این دو شرح از آثار سیدعلاءالدین محمد گلستانه اصفهانی (م 1110 ه . ق) است .

بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است.(1)

حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق: شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه 13 نهج البلاغه را شرح داده، (2) از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. اساس این شرح تفصیلی بر اخبار و روایات بوده، هر چند شارح از ذکر نکات ادبی و سخنان بزرگان ادب هم غفلت نورزیده است. مهم‌ترین ویژگی این شرح، تحقیقی مفصل پیرامون موضوع امامت است که در طی آن به تمامی شبهات مخالفان پاسخ داده شده است .

گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل خطبه همام است. او تمامی این شرح را در فصل بیست و نهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. (3)

عبور از ظواهر الفاظ و بسنده نکردن به شرح زیباییهای لفظی و ادبی نهج البلاغه و تلاش برای دریافت عمق اقیانوس کلام مولی علیه السلام نیز از دیگر ویژگی‌های این اثر تاریخی است . شرح استاد دربردارنده موشکافی‌ها و غواصی‌های ویژه ای است که در سایر شروح نمی‌تواند آن‌ها را یافت

ترجمه و تفسیر نهج البلاغه

در میان شرح های متعددی که در عصر حاضر بر نهج البلاغه نگاشته شده، یکی از مهم‌ترین شروح، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه اثر استاد علامه مرحوم شیخ محمدتقی جعفری (م 1377 ه . ش) است .

این دانشمند فرزانه که عمری را به بررسی آراء و اندیشه های متفکران و فیلسوفان و عارفان شرق و غرب گذرانده و ده‌ها اثر ارزشمند را پدید آورده بود، در دو دهه اخیر عمر پربار خویش، تمامی وجهه همت خود را مصروف ترجمه و شرح نهج البلاغه کرده بود و حاصل این کار بسیار ارزنده - اما متاسفانه ناتمام - تاکنون در 27 جلد عرضه شده است .

استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این تفسیر، ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی، فقهی، حقوقی، جامعه شناختی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی، و روانشناختی کلام مولی امیرالمؤمنین را دریابد . توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر، متمایز می‌گرداند. اهم ویژگی‌های شرح و ترجمه استاد به قرار ذیلند:

1- بی شک در میان شرح های متعددی که بر نهج البلاغه به زبان های گوناگون نگاشته شده، شرح استاد، از لحاظ کمیت، گسترده‌ترین است و اگر این کار ارزشمند با همین روش به پایان می‌رسید به حدود 40 جلد بالغ می‌شد .

2- ویژگی دیگر این که این شرح به زبان پارسی رسا و روان عرضه شده و برای خوانندگان فارسی زبان دارای جذابیت قلمی خاصی است .

3- ترجمه متن نهج البلاغه - با توجه به احاطه گسترده استاد جعفری بر دو زبان عربی و فارسی - بسیار خوب، دقیق و روان است . این ترجمه هر چند تحت اللفظی نیست، اما با تقید به متن، به سهولت مراد و مقصود صاحب کلام را بیان کرده و با استفاده از کلمات توضیحی، تعقیدات متن را برطرف کرده است .

4- استاد در مواجهه با متن نهج البلاغه می‌کوشد تا با درنظر گرفتن شرایط زمانی، مکانی، قرینه های لفظی و غیرلفظی، درک مخاطبان مستقیم کلام مولی علیه السلام و موقعیت تاریخی آنان، و معنایی که از کلام آن حضرت در ذهن آنان نقش می‌بندد، نزدیک‌ترین تفسیر و شرح را در اختیار خواننده قرار دهد.

5- توجه به سند سخنان امام علیه السلام و اثبات موثق بودن آنچه در نهج البلاغه گردآوری شده، از دیگر امتیازات این شرح است. استاد با پیگیری اسناد می‌کوشد تا خواننده را مطمئن سازد که بدون تردید آنچه را که در نهج البلاغه گرد آمده، از آن امام علیه السلام بداند .

استاد جعفری از میان نامه های امام علی علیه السلام نیز به شرح و تفسیر عهدنامه مالک اشتر پرداخته که به صورت مستقل و با عنوان «حکمت اصول سیاسی اسلام » چاپ شده است

6- عبور از ظواهر الفاظ و بسنده نکردن به شرح زیباییهای لفظی و ادبی نهج البلاغه و تلاش برای دریافت عمق اقیانوس کلام مولی علیه السلام نیز از دیگر ویژگی‌های این اثر تاریخی است. شرح استاد دربردارنده موشکافی‌ها و غواصی‌های ویژه ای است که در سایر شروح نمی‌تواند آن‌ها را یافت .

7- استاد بر آن است که در فهم کلام امیرالمؤمنین علیه السلام نمی‌توان از قرآن کریم و کلمات و روایات نبوی صلی الله علیه و آله وسلم چشم پوشید . لذا در جای جای این شرح، استناد به قرآن کریم و روایات به چشم می‌خورد که منبعی ارزشمند برای شناخت نهج البلاغه است .

8- از ویژگی‌های برجسته این شرح، اختصاص یک جلد کامل(جلد اول) با بیش از سیصد صفحه، به شناخت امیرالمؤمنین علیه السلام از ابعاد مختلف است. این جلد که به عنوان مقدمه شرح نهج البلاغه می‌باشد، به موضوع "رسالت انسانی و شخصیت علی علیه السلام" می‌پردازد و می‌کوشد تا زوایای ناشناخته یا کم شناخته شخصیتی آن حضرت را در قالب جملات و کلماتی دلنشین و با استفاده از آراء اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان و نیز در پرتو قرآن کریم و روایات نبوی و همچنین سخنان خود آن حضرت را بررسی نماید .

در حقیقت اگر سایر مجلدات، کوششی است گسترده در جهت فهم "کلام" مولی علیه السلام، این جلد تلاشی است شایسته در جهت شناسایی خود آن حضرت. والحق باید گفت استاد با نگاهی روان شناسانه توفیقات زیادی در این عرصه داشته است. استاد جعفری از میان نامه های امام علی علیه السلام نیز به شرح و تفسیر عهدنامه مالک اشتر پرداخته که به صورت مستقل و با عنوان «حکمت اصول سیاسی اسلام» چاپ شده است .

پی نوشت ها:

1) الذریعه 3/161 و 14/145

2) الذریعه 6/284 و 14/145 و فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه سپهسالار 2/60 .

3) الذریعه 14/145 .

فرآوری: زهرا اجلال

بخش نهج البلاغه تبیان


منبع :

مجله وقف میراث جاویدان، ش 25 و 26

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.