مفهوم عيد در فرهنگ اسلامي

واژه عيد اصل از فعل عاد (عود ) يعود اشتقاق يافته است .

معاني مختلفي براي آن ذكر كرده اند ، از جمله : (خوي گرفته )،(هر چه باز آيد از اندوه و بيماري و غم و انديشه و مانند آن )( روز فراهم آمدن قوم ) ( هر روز كه در آن ، انجمن يا تذكار فضيلت مند لا يا حادثه بزرگي باشد ) گويند از آن رو به اين نام خوانده شده است كه هر سال شادي نويني باز آرد .[1]

ابن منظور در لسان العرب گفته است كه برخي بر آن هستند كه اصل واژه عيد از(عاده )است ، زيرا آنان (قوم )بر جمع آمدن در آن روز ، عادت كرده اند [2]

چنانچه گفته شده است : القلب يعتاده من حبها عيد .

و نيز يزيد بن حكم ثقفي در ستايش سليمان بن عبد الملك گفته است : امسي باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا يعتاده عيدا [3]

به گفته ازهري : عيد در نزد عرب ، زماني است كه در آن شادي ها و يا اندوه ها ، باز مي گردد و تكرار مي شود ابن اعرابي آن را منحصر به شاديها دانسته است [4]

واژه عيد تنهايك بار در قرآن به كار رفته است : اللهم انزل علينا مائده من السماء تكنون لنا عيداً لاولنا و آخرنا و آيه منك (سوره مائده / آيه 114 ) در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است : عيد در لغت از ماده عود به معني بازگشت است ، و لذا به روزهايي كه مشكلات از قوم و جمعيتي بر طرف مي شود و بازگشت به پيروزيها و راحتي هاي نخستين مي كند عيد گفته مي شود ، و در اعياد اسلامي به مناسبت اينكه در پرتو اطاعت يك ماه مبارك رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج ، صفا و پاكي فطري نخستين به روح و جان باز مي گردد ، و آلودگيها كه بر خلاف فطرت است از ميان مي رود عيد گفته مي شود ، و از آنجا كه روز نزول مائده روز بازگشت به پيروزي و پاكي و ايمان به خدا بوده است حضرت مسيح (ع ) آن را عيد ناميده و همانطور كه در روايات وارد شده نزول مائده در روز يكشنبه بود و شايد يكي از دلايل احترام روز يكشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است ، و اگر در روايتي كه از علي (ع ) نقل شده مي خوانيم (و كل يوم يعصي الله فيه فهو يوم عيد هر روز كه در آن معصيت خدا نشود روز عيد است ) نيز اشاره به همين موضوع است ، زيرا روز ترك گناه ، روز پيروزي و پاكي و بازگشت به فطرت نخستين است [5]

در روايات معصومين (ع ) نيز بارها به اين موضوع اشاره شده است ، همچنانكه گذشت امير المومنين علي (ع ) هر روزي كه در آن معصيت و گناه نشود روز عيد خوانده مي شود .

از سويد ابن غفله نقل شده است كه گفت : در روز عيد بر امير المومنين (ع) وارد شدم و ديدم كه نزد او نان گندم و خطيفه و ملبنه است . پس به آن حضرت عرض كردم روز عيد و خطيفه ؟!

پس از آن حضرت فرمود : انما هذا عيد من غفرله اين عيد كسي است كه آمرزيده شده است .

و نيز در يكي از اعياد آن حضرت فرمود : انما هو عيد لمن قبل الله صيامه ، و شكر قيامه ، و كل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد امروز تنها عيد كسي است كه خداوند روزه اش را پذيرفته ، عبادتش را سپاس گزارده است ، هر روزي كه خداوند مورد نافرماني قرار نگيرد عيد راستين است .

در روايات اسلامي براي اعياد به ويژه اعياد مذهبي از جمله عيد فطر آداب و رسوم خاصي توصيه شده و در حديثي از معصوم آمده است .

زينوا اعيادكم بالتكبير عيد هاي خودتان را با تكبير زينت بخشيد .

زينوا العيدين بالتهليل و التكبير و التحميد و التقديس عيد فطر و قربان را با گفتن ذكر لا اله الا الل، الله اكبر ، الحمد الله ؤ و سبحان الله ، زينت بخشد .

[1] ـ دهخدا ، ذيل عيد ، زبيدي ، تاج العروس ، 8/438ـ439

[2] ـ ابن منظور ، لسان العرب 3/319

[3] ـ ابن منظور ، همانجا زبيدي / تاج العروس 8/438

[4] ابن منظور ، همانجا ـ زبيدي /8/839

[5] ـ تفسير نمونه ، 5/131