لطفا منتظر باشید ...
روزه در آيين يهود و مسيحيت
روزه‌داري در ميان اقوام و ملل مختلف، به صورت‌هاي متفاوت وجود داشته است و از آن براي تهذيب نفس، رفع بلاياي آسماني و رهايي از اندوه و رنج‌هاي غيرمترقبه بهره مي‌برده‌اند. جميز هاکس1 در قاموس کتاب مقدس آورده است که مي‌توان گفت حکم طبيعت است که در اين مواقع پرورش و نمو را ترک مي‌کند، اشتها را مي‌برد و محرک اجتناب‌هاي ديگر نيز مي‌باشد. به طور کلي در عهد عتيق و جديد، به هيچ وجه اشاره‌اي به اين مطلب نيست که قبل از ايام موسي، روزه بدين نحو معمول بوده است اما به چهل روز روزه داشتن حضرت موسي، ايليا و عيسي اشاره شده است. در کتاب يونس نبي (يوناه در عبري) آمده است، در ميان مردم نينوا (که مؤمن به دين الاهي نشده بودند) ايمان به تأثير روزه در رفع بلاهاي دنيوي و اخروي وجود داشته است. در اين کتاب، پس از ذکر يأس يونس نبي از توبه قوم و روگرداني وي از آنان آمده است: «و مردمان نينوا به خدا ايمان آورده‌اند و روزه را ندا کرده، از بزرگ تا کوچک ايشان، پلاس‌ها پوشيدند و به محض اين‌که خبر به ملک نينوا رسيد از تختش برخاست و لباس عزتش را از بدنش کند. پلاس پوشيده، بر خاکستر نشست. پس از فرمان ملک و بزرگان در نينوا، بدين مضمون نداکنان گفتند که انسان‌ها، بهايم و گاوان و گوسفندان چيزي را نچشند و خوردني‌ها را نخورند و آب را ننوشند و انسان‌ها و بهايم پلاس بپوشند و به خدا به‌شدت فرياد کنند و هر کسي از راه زشت خود و از ظلمي که در دستش است، برگردد. که مي‌داند، شايد که خدا برگشته، تغيير به اراده‌اش بدهد و از شدت قهرش رجوع کند تا که هلاک نگرديم.» 2 حکم روزه و پرهيز غذايي در ميان اغلب اديان معمولاَ در نص تعاليم وجود دارد، اگرچه بعضي از احکام جزئي روزه‌داري، از قبيل برشمردن روزه‌هاي واجب و مستحب و نحوه روزه‌داري، نيز در سنت و سيره اولياي دين و تفاسير بزرگان آمده است. به هر حال آن‌چه از تعاليم اديان الاهي برمي‌آيد، روشن مي‌کند که هدف از روزه‌داري به طور کلي، تهذيب نفس و ايجاد طهارت و پاکي معنوي و رفع رنج و بلاياي طبيعي با کمک گرفتن از يک رياضت شرعي است.روزه در آيين يهود (تعنيت)
در آيين يهود که قديمي‌ترين احکام مدون شريعت را در بردارد، روزه مورد سفارش قرار گرفته است. در اين آيين از روزه تحت عنوان «تعنيت» ياد مي‌شود که به معناي «رنج دادن جان» است. اولين فرمان روزه به‌صراحت در تورات براي «روز توبه» داده شده است: «براي شما فريضه دايمي باشد که در روز دهم از ماه هفتم (عبري) جان‌هاي خود را رنج دهيد (روزه بگيريد) و هيچ کار نکنيد؛ خواه متوطن باشد و خواه غريبي که در ميان شما مأوا گزيده باشد. زيرا در اين روز، کفاره براي تطهير شما انجام خواهد شد و از جميع خطاهايي که نسبت به خداوند مرتکب شده‌ايد، پاک مي‌شويد.»? «و اين براي شما فريضه دايمي خواهد بود تا براي بني‌اسرائيل از تمامي گناهان ايشان يک مرتبه هر سال کفاره شود. پس چنان‌که خداوند موسي را امر فرمود هم‌چنان به عمل آورد.»4 علاوه بر روزه واجب، ملت يهود هرگاه مي‌خواستند در حضور خداوند اظهار عجز و تواضع کنند، روزه مي‌داشتند تا به گناهان خود اعتراف کرده، به وسيله روزه و توبه رضاي خداوند را تحصيل کنند.5 و نيز در کتاب اول سموئيل آمده است: «و سموئيل گفت که تمامي اسرائيل را به مصبه جمع نماييد که خداوند را در باب شما استدعا خواهم نمود. و ايشان به مصبه جمع شده، آب کشيده در حضور خداوند ريختند و در آن روز، روزه گرفتند و در آن‌جا گفتند که خداوند را گناه نموديم...»6 در کتاب اشعياي نبي نيز به اهميت روزه‌داري و شاخصه‌هاي روزه پسنديده اشاره شده است.، در جايي که بني اسرائيل به خداوند خطاب مي‌نمايند: «چرا وقتي روزه مي‌داريم نمي‌بيني و زماني که جان‌هاي خود را رنجانيديم به ما توجه نکردي؟ (خداوند پاسخ مي‌دهد:) شما در روز روزه خويش، خوشي (سود) خود را جست‌وجو مي‌کنيد و بر عمله‌هاي خود ظلم مي‌نماييد. اينک به جهت نزاع و مخاصمه روزه مي‌گيريد و با خشونت شرارت مي‌کنيد. امروز، روزه نمي‌گيريد که آواز خود را در اعلي عليين بشنوانيد. آيا روزه‌اي که من مي‌پسندم اين است که آدمي، روزي، جان خود را برنجاند و سر خود را مثل ني، خم ساخته، پلاس و خاکستر زير خود بگستراند؟ آيا اين را روزه و روز مقبول خداوند مي‌خواني، مگر روزه‌اي که من مي‌پسندم اين نيست که بندهاي شرارت را بگشاييد و گره‌هاي يوغ را باز کنيد و مظلومان را آزاد سازيد و هر يوغ را بشکنيد. مگر اين نيست که نان خود را به گرسنگان تقسيم نمايي و فقيران رانده‌شده را به خانه خود بياوري و چون برهنه را ببيني او را بپوشاني و خود را از آناني که از گوشت تو مي‌باشند مخفي نسازي، آن‌گاه نور تو، مثل فجر طالع خواهد شد و صحت تو به زودي خواهد روييد و عدالت تو پيش تو خواهد خراميد و جلال خداوند ساقه تو خواهد بود. آن‌گاه دعا خواهي کرد و خداوند تو را اجابت خواهد فرمود و استغاثه خواهي نمود و او خود خواهد گفت که اينک حاضر هستم.»7 بنابراين اگرچه مفهوم روزه در آيين يهود، خودداري از خوردن و آشاميدن از زمان سپيده صبح تا فرارسيدن تاريکي کامل هوا مي‌باشد اما انجام اعمال خير و پرهيز از شرارت، سبب مقبول واقع شدن روزه در پيش‌گاه خداوند مي‌شود. انواع روزه‌هايي که در آيين يهود وجود دارد عبارت‌اند از:
الف. روزه‌هاي واجب:
روزه‌هاي فريضه در آيين يهود شش مورد است که تنها در دو مورد آن، زمان رعايت روزه‌داري از قبل از غروب، آغاز و با تاريکي هواي روز بعد (زمان در‌آمدن ستاره‌ها) پايان مي‌يابد و بيست و پنج ساعت طول مي‌کشد که عبارت‌اند از: 1. روزه يوم کيپور8: (که عبارت عبري کلمه کفاره است.)
مهم‌ترين روزه و به اصطلاح، روزه بزرگ يهوديان، روزه يوم کيپور، در هفتم ماه تشرين انجام مي‌شود که در پايان دوره چهل روزه ايام توبه و روز بخشايش است و دستور اين روزه همان طور که بيان شد در تورات، سفر لاويان، آمده است و در حقيقت اين روز، با روزه کفاره مي‌شود (پوشش گناه برداشته مي‌شود.) در اين روزه موارد زير رعايت مي‌شود: ـ پرهيز از کارکردن (همانند روز سبت [شنبه])؛ ـ خودداري از خوردن و نوشيدن؛ ـ از صبح تا شب در کنيسه به سربردن؛ ـ پرهيز از هرگونه شست‌وشو و استحمام؛ ـ خودداري از روغن‌مالي و هرگونه آرايش؛ ـ پرهيز از روابط زناشوئي؛ ـ نپوشيدن کفش چرمي که راحت‌ترين کفش شمرده مي‌شود، جهت رنجاندن جسم خود؛ زيرا تورات مي‌فرمايد: «خود را در اين روز برنجانيد»9 و هم‌چنين درباره علت اين حکم گفته‌اند، ممنوعيت پوشيدن کفش چرمي از اين بابت است که ارجحيت انسان با عمل نيک بوده و اگر تخطي کند بر حيوان برتري ندارد تا پوست او را برپا کند و لذا از روي تواضع بايد از پوشيدن کفش چرم حيوان در هنگام روزه‌داري بپرهيزد. (روزه‌هاي چهارروزه زير (شماره‌هاي 2، 3، 4 و 5) در ارتباط با يادبود وقايع مربوط به ويراني معابد اول و دوم بيت‌المقدس گرفته مي‌شود.) 2. روزه نهم ماه آب (يا آو) اين روزه به يادبود خرابي معبد بيت‌المقدس در دو مقطع زماني زير رعايت مي‌شود:
يکم. خراب شدن آن توسط بخت‌النصر پس از 410 سال آبادي (از زمان سليمان نبي تا نهم ماه آب سال 586 ق. م.) دوم. خرابي آن توسط روميان، 490 سال پس از خرابي اول در نهم ماه آب. در اين روزه ممنوعيت‌ها مانند روزه يوم کيپور است و روزه‌اي بيست و پنج ساعته است با تفاوت‌هاي زير: ـ کار کردن حرام نيست ولي آن را خوش‌يمن نمي‌دانند. ـ روز را تا ظهر در کنيسه هستند و مراثي ارميا و... قرائت مي‌شود. 3. روزه گدليا در سوم ماه تشرين
اين روزه به نام يکي از بزرگان يهود است که بعد از حمله بخت‌النصر مسئول رسيدگي به امور يهوديان بوده است و چون وي در اين روز کشته شده است يهوديان به پاس احترام به او اين روز را روزه مي‌دارند. 4. روزه دهم ماه طبت
روزه در سال‌روز شروع محاصره شهر بيت‌المقدس توسط بخت‌النصر. 5. روزه هفدهم ماه تموز
روزه در سال‌روز ورود روميان به بيت‌المقدس که در آن کشتار بسياري صورت مي‌گيرد. 6. روزه استر10 در سيزدهم ماه اذار (ادار)
به يادبود سه روز روزه يهوديان ايران در زمان خشايارشاه که حکم قتل عام آن‌ها را صادر کرد و با تلاش ملکه يهودي وقت (استر) حکم باطل شد (و به يادبود واقعه پوريم). در اين روز استحمام و شست‌وشو ممنوعيت ندارد. ب. روزه آدينه پسح (فصح)
اين روزه مختص پسران و مردان نخست‌زاده خانواده است و به يادبود ضربت خداوند به مصريان در زمان خروج بني‌اسرائيل از مصر و مصونيت يهوديان از آن ضربت است. ج. روزه‌هاي مستحب (رشوت به معناي اختياري) 1. روزه‌هاي دوشنبه و پنج‌شنبه در طول سال؛ 2. روزه‌هاي آدينه ماه نو عبري (روز قبل از حلول ماه قمري [ماه‌هاي عبري قمري هستند])؛ 3. عروس و داماد در روز عروسي و يا قبل از آن، در صورت امکان روزه مي‌گيرند. (تا توبه کرده و با پاکي وارد زندگي جديد شوند.)؛ 4. کسي که خواب آشفته‌اي ديده و آن را نشان بدي مي‌داند، به خاطر کفاره گناهان و رفع مصيبت روزه مي‌گيرد؛ 5. رسم بعضي از يهوديان براي روزه گرفتن در سال‌روز فوت پدر، مادر يا علماي بزرگ ديني. قابل ذکر است که در روزه‌هاي مستحب برخي ممنوعيت‌ها مثل شست‌وشو و استحمام وجود ندارد. همان طور که بيان شد رساله «تعنيت» که درباره ايام روزه است نيز تنها شامل حال ايام عزاداري ملي نمي‌شود، بلکه در مورد ايام روزه‌اي سخن گفته است که مردم در آن‌ها به عزاداري براي حوادث و رنج‌هايي که پديد مي‌آيد، مي‌پردازند و نيز آمده است که گاهي در مواقع مصيبت عام، روزه غيرمرسوم قرار مي‌دادند و در اين صورت اطفال شيرخواره را و گاهي حيوانات را نيز از چرا، منع مي‌کردند11 لذا هنگام وقوع بلاياي طبيعي يا قحطي و خشک‌سالي و نظير آن، بنا به حکم مرجع ديني کليميان، روزه جماعتي گرفته مي‌شود. امروزه در ميان امت يهود، پيروان ارتدکس، خود را بيشتر ملزم به رعايت امر روزه مي‌دانند اگرچه پيروان فرق کنسرواتيو (محافظه‌کاران) و حتي رفرميست‌ها (تحول‌گراها) حتماَ روزه بزرگ را مي‌گيرند. روزه12 در آيين مسيحيت
در سنت و سيره عيسي مسيح در اناجيل، اشاره به روزه‌داري وي شده است به طوري که در انجيل متي درباره احوالات مسيح پس از تعميد توسط يحيي آمده است: «آن‌گاه عيسي به دست روح به بيابان برده شد تا ابليس او را تجربه نمايد. و چون چهل شبانه روز، روزه داشت آخر گرسنه گرديد....»13 البته در سيره مسيح مشخص نيست که آيا خود روزه مخصوص داشته است يا خير. قابل ذکر است که در اناجيل نقل شده که فريسيان (فرقه‌اي از يهود که احکام تورات را بيشتر رعايت مي‌کرده‌اند) و حتي شاگردان يحيي، درباره اين‌که شاگردان عيسي روزه نمي‌دارند گله مي‌کنند: «آن‌گاه شاگردان يحيي نزد وي آمده، گفتند: چگونه است که ما و فريسيان روزه بسيار مي‌داريم لکن شاگردان تو روزه نمي‌دارند.»14 و در پاسخ سؤال آمده است: «عيسي بديشان گفت: آيا پسران خانه عروسي، مادامي که داماد با ايشان است مي‌توانند ماتم کنند؟ ولکن ايامي مي‌آيد که داماد از ايشان گرفته مي‌شود در آن هنگام روزه خواهند داشت و هيچ کس بر جامه کهنه، پارچه نو، وصله نمي‌کند؛ زيرا آن وصله از جامه جدا مي‌گردد و دريدگي آن بدتر مي‌شود. و شراب نو را در مشک‌هاي کهنه نمي‌ريزند والا مشک‌ها دريده مي‌گردد. شراب ريخته، مشک‌ها تباه گردد، بلکه شراب نو را در مشک‌هاي نو مي‌ريزند تا هر دو محفوظ باشند.»15 قريب به اين مضمون، در انجيل لوقا باب 5/35-33 و انجيل مرقس باب 2/20-18 نيز تکرار شده است. در اين پاسخ عيسي دو نکته لحاظ شده است: اول علت عدم روزه‌داري شاگردان و دوم اين‌که پس از عيسي، امر روزه‌داري بر پيروان لازم است. در انجيل متي، از قول مسيح، روزه باعث قوت روح انسان شمرده شده است، به طوري که آمده: «اما شاگردان نزد عيسي آمده، در خلوت از او پرسيدند چرا ما نتوانستيم او (ديو) را (از آن مصروع) بيرون کنيم. عيسي ايشان را گفت به سبب بي‌ايماني شما؛ زيرا هر آينه به شما مي‌گويم اگر ايمان به قدر دانه خردلي مي‌داشتيد، بدين کوه مي‌گفتيد از اين‌جا منتقل شو، البته منتقل مي‌شد و هيچ امري بر شما محال نبود. ليکن اين جنس جز به دعا و روزه بيرون نمي‌رود.»16 البته در سيره مسيح، امر به رعايت روزه مخصوص وجود ندارد، ولي طبق سنت مسيحي حواريون (پس از عيسي)، مؤمنان و راهبان ايام گذشته عمري را با انکار لذات و زحمات بي‌شمار و روزه‌داري به سر برده‌اند.17 ولي بر حسب نص انجيل، عيسي و حواريون در موقع لزوم، روزه را منظور و معمول داشته‌اند ولي امر بر حتميت و وجوب آن وجود ندارد.18 در طول تاريخ مسيحيت علي‌رغم تمايل به تجرد و رياضت به جهت تعاليم خاص عهد جديد، خصوصاَ کلام پولس در نامه اول تيموتائوس، پرهيز و روزه في نفسه مفيد دانسته نشده، اما همواره قدر و اعانتي براي تقدس و توبه انگاشته شده است. روزه ايستر19
با اين حال مسيحيان مؤمن چهل روز قبل از عيد پاک را ايام روزه و پرهيز مي‌دانند که به اين روزه، روزه لنت20 مي‌گويند و در چهارشنبه Ash Wednesday انجام مي‌شود. در اين روز کليساها سرود ديني سال قبل را مي‌سوزانند و کشيش روي پيشاني عبادت‌کنندگان از خاکستر آن صورت صليب مي‌کشد. روزه نينوا (روزه آشوريان)
براي آشوريان، ايام متفرقه‌اي جهت روزه وجود دارد که مهم‌ترين آن، روزه نينواست که سه روز طول مي‌کشد و شخص مدت هفتاد و دو ساعت بدون آب و غذا بايد بگذراند. در اين سه روز دعا و مراسم اجرا مي‌شود و روز چهارم روز شکرگزاري است. البته به خاطر سختي اين روزه تعداد کمي آن را مي‌گيرند. در مورد شأن تاريخي آن آمده است که يونس نبي به نينواييان اعلام کرد که خداوند بعد از شش هفته، آن شهر را به خاطر گناهان مردم خراب خواهد کرد و بر عکس تفکر يونس، مردمان نينوا حرف او را باورکرده، چهل روز نه مي‌خوردند و نه مي‌آشاميدند تا خداوند از گناه ايشان در گذشت. روزه نينوا در دهم فوريه انجام مي‌شود. آمده است در قرن پنجم ميلادي بيماري طاعون در نينوا شيوع يافت روحانيان اعلام روزه کردند و اين مناسبت نيز براي روزه اين روز وجود دارد. منابع:
ـ اسناد و مباحثي درباره تاريخ کليساي شرق (کانون يوحناي رسول)، جلد اول؛ ـ اينار مولند، جهان مسيحيت، ترجمه باقر انصاري، انتشارات اميرکبير، 1368؛ ـ مسيح و مسيحيت نزد ايرانيان، حسن دهقاني ثقفي، کتاب‌هاي سهراب، 1371؛ ـ آدين اشتاين سالتز، سيري در تلمود، ترجمه باقر طالبي دارابي، مرکز اديان و مذاهب 1382؛ ـ عهد عتيق و عهد جديد؛ ـ قاموس کتاب مقدس، ترجمه و تأليف جيمز هاکس. 1. James Hoks 2. عهد عتيق، کتاب يونس، باب3/ 10-5 3. عهد عتيق، سفر لاويان، باب16/ 30-29 4. عهد عتيق، کتاب يونس، باب 16/34 5. عهد عتيق كتاب نحمباه، باب 9/ 1 6. عهد عتيق، كتاب اول سموئيل نبي، باب 7/ 7-5 7. عهد عتيق، كتاب اشعياي نبي، باب 58/ 9-3 8.Kippur 9. عهد عتيق، سفر لاويان، باب 16/ 29 10.Ester 11. عهد عتيق، يوئيل، باب2/ 16 و دانيال، باب 10/ 2و3 12.Fast 13. عهد جديد، انجيل متي، باب 4/ 2-1 14. عهد جديد، انجيل متي، باب 9/ 14 15. عهد جديد، انجيل متي، باب 9/ 17-15 16. عهد جديد، انجيل متي، 17. عهد جديد، نامه به قرنيتان، باب 11/ 27 18. روم، باب 14/ 3-1 و نامه اول به تيموتائوس باب 4/ 4-3 19.Easter
