ترجمه‏هاي قرآن كريم به زبان آلبانيايي - ترجمه های قرآن کریم به زبان آلبانیایی نسخه متنی

ترجمه‏هاي قرآن كريم به زبان آلبانيايي

پروفسور دكتر گازمند اشپوزا

قرآن كه شامل تمامي مضامين كتب آسماني است، بيش از هر كتاب ديگري در ميان مسلمانان آلباني طرفدار دارد. نسخه‏هاي خطي قرآن كريم كه امروزه در آلباني نگهداري مي‏شود، و انتشار مكرر متن عربي قرآن كريم و نيز ترجمه آن به زبان آلبانيايي و زبان‏هاي ديگر، گفته فوق را به اثبات مي‏رساند.

فهرست جهاني ترجمه‏هاي قرآن كريم كه به سال‏هاي 1515 تا 1980م مربوط مي‏شود، توسط مركز تحقيقات تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامي (ارسيكا) به سرپرستي پروفسور دكتر اكمل الدين احسان اوغلو، در سال 1986 در استانبول به چاپ رسيد. اين كتاب اطلاعاتي درباره كتاب‏هاي منتشر شده در آلباني قبل از جنگ جهاني دوم، نيز ارائه مي‏دهد و منبع بسيار خوب و ارزشمندي براي تحقيقات بيشتر در زمينه فرهنگ جهاني به شمار مي‏رود. نگارنده براي بسط تحقيقات خود درباره ترجمه‏هاي كامل و يا ناقص از قرآن كريم در آلباني و كشورهايي كه آلبانيايي‏ها در آن زندگي مي‏كنند از اين كتاب استفاده فراوان برده و داده‏هاي خود را در اين باره تكميل نموده است. البته مراكز علمي و انتشاراتي كوزوو و ديگر جاهايي كه آلبانيايي‏ها در آن زندگي مي‏كنند، در انجام اين تحقيق به ما كمك مي‏كنند. آلبانيايي‏ها از دير زمان به شناخت مستقيم آيات مقدس قرآن علاقه‏مند بوده‏اند. همچنين تلاش‏هاي بسياري از سوي روشنفكران مسلمان براي به ثمر رسيدن اين كار از دير زمان شروع شده بود. شمس الدين سامي فراشري نيز به كار ترجمه قرآن به زبان تركي پرداخته بود، ولي دولت عثماني چاپ آن را ممنوع كرد و بخش‏هاي ترجمه شده را از بين برد.

نخستين ترجمه قرآن كريم به زبان آلبانيايي، توسط يك آلبانيايي مسيحي صورت پذيرفت، كه اين كار به اواسط دهه دوم قرن جاري مربوط مي‏شود. شايد تعجب آور باشد، ولي نخستين مترجم اين كتاب مقدس كه تا كنون شناخته شده است يك آلبانيايي مسيحي ارتدكس به نام ايلو ميتكو چافززي (1964-1862) است. او نخستين كسي است كه بخشي از قرآن كريم را به زبان آلبانيايي ترجمه كرد و براي اين كار از ترجمه انگليسي جرج سيل استفاده نمود. وي توانست بخش اول ترجمه را در سال 1921 در روماني چاپ كند. مترجم ــ همان گونه كه خود اظهار داشته ــ اين كار را براي هموطنانش در امريكا، انجام داده است. در حالي كه بخش دوم اين كتاب پس از 6 سال، يعني در سال 1927 در شهر كورچا ــ واقع در جنوب شرقي آلباني ــ به چاپ رسيد. او در مقدمه چاپ اول، ضمن اشاره به انگيزه خود از ترجمه و چاپ قرآن كريم مي‏نويسد: «بگذار از كتاب‏هاي مذهبي براي حل مشكلات ملي خود استفاده كنيم. ما نبايد باعث ضعف احساسات روحي خود شويم. بايد با تعصب مذهبي مبارزه كرد تا اين تعصب از قلب آلبانيايي‏ها كه كشور آلباني را آزاد و جزو كشورهاي متمدن مي‏خواهند، بيرون رود». ايلوميتكو چافززي نه تنها در انديشه، بلكه در عمل نيز ثابت كرده است كه از همزيستي و حسن تفاهم ميان پيروان مذاهب مختلف در ميهن خود، برداشتي وسيع و نوين دارد. او با توجه به تلاش گسترده دشمنان آلباني و سرويس‏هاي جاسوسي آنان در راه بهره‏برداري از مذاهب مختلف به عنوان وسيله‏اي براي جدا ساختن مردم از يكديگر و جلوگيري از آزادي و پيشرفت آنان، اقدام به ترجمه قرآن كريم كرد. البته اين كار سنگين نياز به جرأت و جسارت زيادي داشت.

اين نويسنده مسيحي بابينشي عميق در كار خود، همواره از اين عقيده دفاع مي‏كرد كه اسلام به عنوان دين اكثريت مردم آلباني ــ كه هموطنان وي به شمار مي‏آيند ــ برخلاف ادعاي برخي مغرضان، مانع پيشرفت و رشد آنان و كشورشان نيست. او با اين كار نشان داد كه نه تنها خواهان وحدت ملي آلبانيايي‏ها بدون توجه به عقايد مذهبي آنهاست، بلكه خود نيز براي رسيدن به اين هدف تلاش مي‏كند.

ترجمه ايلو ميتكو چافززي كه به عنوان نخستين ترجمه قرآن به زبان آلبانيايي در سال‏هاي 1921-1927 انجام شد، با آن كه از نظر متن و از جهت تبيين مفاهيم قرآني چندان درخشان نيست، ولي در ميان ديگر ترجمه‏هاي قرآن كريم به زبان آلبانيايي از شايستگي‏هايي برخوردار است، و اين موضوع كه يك هموطن مسيحي اقدام به اين كار كرده است ارزش آن را بيشتر مي‏كند. اين ترجمه براي اثبات بردباري ديني آلبانيايي‏ها در گذشته زمان شاهدي زنده، و براي نشان دادن حركت دموكراتيك آنان صرف نظر از عقايد مذهبي، سندي هميشه جاودان خواهد بود؛ چنان كه نشانگر اعتقاد مسيحيان نسبت به مسلمانان و توانايي مردم آلباني در پيشبرد همه جانبه مسائل اجتماعي و فرهنگي نيز هست.

نخستين تلاش براي ترجمه علمي قرآن كريم

پس از اعلام استقلال و تحكيم دولت آلباني، علاقه به ترجمه قرآن به زبان آلبانيايي بيشتر گرديد، و با گسترش آموزش به زبان آلبانيايي ضرورت چنين ترجمه‏اي بيشتر احساس شد. نخستين كنگره اسلامي آلبانيايي اين نياز را به طور رسمي اعلام نمود. اين برخورد، نتيجه تأثير عملي اقدامات كمال آتاترك در تركيه نبود، بلكه نشانگر علاقه و توجه مردم مسلمان آلباني به رشد اعتقادي خود بر اساس مصالح ملي و معاصر بود.

در رأس اين تلاش‏ها، كوشش شخصيت‏هاي روحاني برجسته‏اي همچون حافظ علي كورچا و حافظ ابراهيم داليو در زمينه شناخت اسلام قرار داشت. حافظ علي كورچا تقريبا همزمان با ايلو ميتكو چافززي ترجمه 37 آيه و دو سوره از قرآن را در سال 1926 در شهر اشكودرابه چاپ رساند. همچنين در سال 1929 سوره ياسين با ترجمه شوكت موكا با نام مستعار اشكودراني (اشكودرايي) در همان شهر چاپ شد. ترجمه ديگري نيز از سوره ياسين كه در اشكودرا به چاپ رسيده و سال چاپ آن معلوم نيست، مي‏تواند متعلق به همين مترجم باشد.

از اين تلاش‏ها كه در راستاي ترجمه قرآن كريم به صورت اجزاي پراكنده شكل گرفت چيزي نگذشته بود كه ترجمه‏اي كامل همراه با تفسير به قلم حافظ ابراهيم داليو تحت عنوان «مفاهيم قرآن كريم» در سه جلد و چند جزوه در سال‏هاي 1929، 1930، 1931 و 1942 به چاپ رسيد. اين ترجمه نه تنها يك ترجمه كامل به شمار مي‏آيد، بلكه كاري است كه توسط يك اسلام شناس معروف و يك مفسر ماهر در حوزه انديشه قرآني صورت گرفته است. اين واقعيت كه نخستين چاپ قرآن به زبان آلبانيايي حدود پانزده سال به طول انجاميد، نشان مي‏دهد كه چه اندازه مترجم آن جديت و دقت نظر داشته است.

در كنار ترجمه كامل حافظ ابراهيم داليو از قرآن، ترجمه‏هاي جزئي ديگري مانند ترجمه عبداللّه‏ زمبلاكو، كه در سال‏هاي 1930 و 1934 در شهر كورچا منتشر شده است قرار دارد. همچنين آقاي فريد ووكوپولا بخش‏هايي از قرآن را از زبان فرانسه به زبان آلبانيايي ترجمه كرده است. تفسير كتاب مقدس مسلمانان نيز كم نبوده است. بررسي و تحقيق درباره چنين كارهاي ارزشمندي ضرورت بسيار دارد. اتفاقي نيست كه ترجمه و چاپ قرآن كريم به زبان آلبانيايي توسط ابراهيم داليو، درست پس از نخستين كنگره اسلامي آلباني در سال 1923 انجام شد، اگر چه اين ترجمه با تأخير به چاپ رسيد و علت آن عدم تجربه در اين زمينه بوده است. برخلاف ايلوميتكو چافززي، متخصصين واقعي مانند حافظ علي كورچا و به خصوص حافظ ابراهيم داليو با احساس مسئوليت بالا و با آگاهي از مشكلات فني ترجمه قرآن كريم به اين كار همت گماشتند. اما به نظر مي‏رسد كه مترجمان بعدي قرآن چندان كه لازم است دقت در ترجمه و تفسير را مد نظر نداشته‏اند.

چاپ‏هاي كامل و جزئي قرآن پس از جنگ جهاني دوم

نخستين ترجمه كامل قرآن كريم به سال 1985 در پريشتينا توسط فتي مه ديو انجام شد. بعد از آن، ترجمه شريف احمدي است كه در سال 1990 در چند كشور عربي، و در سال 1992 در رُم تجديد چاپ شده است. اين ترجمه در سال 1992 در قاهره، و در سال 1993 در اسلام آباد و اخيرا در مدينه چاپ گرديده است. در كنار آنها ترجمه‏هاي كامل ديگري از قرآن نيز وجود دارد. در ضمن، چاپ ترجمه‏هاي اجزاي قرآن نيز ادامه داشته است.

سه ترجمه نامبرده طي ده سال گذشته و به خصوص طي پنج سال اخير بارها تجديد چاپ شده‏اند. اين ترجمه‏ها نه تنها عقب ماندگي‏هايي را كه در اين زمينه مهم فرهنگي به ارث رسيده بود جبران مي‏كنند، بلكه نيازهاي فراواني را كه از ناحيه تعطيلي مؤسسات مذهبي و ممنوعيت اعتقادات و مراسم ديني در طول دهه 60 در آلباني پديد آمده بود نيز برمي‏آورند.

تحقيقات بعدي مي‏تواند داده‏هاي جديدي را در رابطه با تلاش‏هايي كه در گذشته براي ترجمه قرآن كريم صورت گرفته است ارائه كند. در رابطه با نشر منابع گوناگون اسلامي به زبان آلبانيايي (كه در ميان آنها ترجمه قرآن جايگاه خاصي دارد) بايد توجه بيشتري جهت روزآمد كردن زبان در اين ترجمه‏ها مبذول گردد. ديگر پذيرفته شده است كه با ترجمه قرآن به زبان آلبانيايي كاري بسيار عظيم و مفيد انجام شده و بدين سان زبان آلبانيايي با زبان‏ها و فرهنگ‏هاي بزرگ بشريت رابطه برقرار نموده است.