استعاره تصريحيه اصليه - جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

استعاره تصريحيه اصليه

الا حر يدع هذه اللماظه لاهلها؟ انه ليس لانفسكم ثمن الا الجنه فلا تبيعوها الا بها. [ نهج البلاغه، حكمت 448. ]

آيا آزاده اى نيست كه اين خرده طعام مانده در كام- دنيا- را بيفكند و براى آنان كه در خورش هستند، نهد؟ جانهاى شما را بهايى نيست جز بهشت جاودان پس جز به آن مفروشيدش.

"لماظه"- به فتح لام- باقيمانده ى غذا در دهان را مى گويند كه استعاره است براى دنيا و گفته اند: لماظه ايام كاحلام نائم

و "لمظ الرجل يلمظ لمظا" يعنى با زبانش باقيمانده ى غذا را در دهانش گرداند و زبان خويش به لبانش كشيد و "تلمظ" نيز به همين معنى است كه براى حركت زبان مار، نيز آن را بكار مى برند.
ينحدر عنى السيل و لا يرقى الى الطير.

كوه بلند را مانم كه سيلاب از ستيغ من ريزان است. و مرغ از پريدن به قله ام گريزان. "سيل"، استعاره اصليه ى تصريحيه است براى كمالات آن حضرت نظير علوم و معارف و تدبيرهاى سياسى و ينحدر عنى قرينه ى مانعه براى آن استعاره است و ريزش سيل از اوصاف قله ى بلند و سر به آسمان كشيده است.

"هذلى" اين تعبير را چنين بكار برده است:

كوه هاى سر به فلك كشيده اى كه باعث لغزشهاى فراوان مردم است و سيلاب از آن سرازير مى گردد. [ شرح ابن ابى الحديد ج 1 ص 152. ]

اما در جمله ى دوم استعاره مكنيه بكار رفته است و مبالغه ى آن بيشتر از جمله اول است، چون لازم نيست هر مكان مرتفعى كه از آن سيل جارى مى شود بدان پايه باشد كه بال پرندگان بدان نرسد.

"ابوتمام" در اين مقوله گفته است:

ارزشهاى گرانبهايى كه آنچنان به اوج عظمت رسيده كه گويى قصد انتقام جويى از ستارگان دارد. [ شرح ابن ميثم ج 1 ص 255. ]

و "متنبى" چنين سروده است:

[ ديوان متنبى ج 3 ص 310. ]
برتر از آسمانند و برتر از آنچه مردمان طلب كنند و هرگاه اراده ى انجام كارى داشته باشند از اوج آسمانها زير مى آيند.

مراره الدنيا حلاوه الاخره و حلاوه الدنيا مراره الاخره. [ نهج البلاغه، حكمت 243. ]