لطفا منتظر باشید ...
رد العجز على الصدر
در شعر، آن است كه يكى از دو كلمه متكرر يا متجانس يا ملحق به تجانس را در آخر بيت و ديگرى را پيش از آن در يكى از مواضع پنجگانه زير بياورند: در صدر، حشو و آخر مصراع اول و صدر و حشو مصراع دوم. اين مفهوم در كتابهايى از قبيل "مفتاح" و "تلخيص" و "مطول" آمده است اما عقيده ى "شمس الدين محمد بن قيس رازى" در "المعجم" بر اين است كه شكل فوق از نوع "ردالصدر على العجز" مى باشد.اين صنعت صرفا در دو بيت تحقق مى يابد بدين ترتيب كه عجز بيت اول، در صدر بيت دوم تكرار شود.
اين صنعت در نثر نيز بدين شكل است كه يكى از دو لفظ مكرر يا متجانس يا ملحق به تجانس را در آخر فقره و ديگرى را در اول بياورند مانند آيه شريفه ى و تخشى الناس و الله احق ان تخشاه. [ سوره ى احزاب، آيه 37. ]
و مثال دو لفظ مكرر از نهج البلاغه عبارت است از:و ظلم الضعيف افحش الظلم. [ نهج البلاغه، نامه 31. ]
ستم بر ناتوان زشت ترين ستم بود.
مثال براى دو لفظ مجتمع در اشتقاق:استهديه قريبا هاديا. [ نهج البلاغه، خطبه ى 82. ]
از او راه مى جويم كه نزديك است و راهبر.
و كيف غفلتكم عما ليس يغفلكم؟. [ نهج البلاغه، خطبه ى 230. ]
و چگونه از چيزى غافل شويد كه شما را فراموش نكند؟
اقتباس
اقتباس عبارت است از آوردن يك كلمه يا يك آيه از قرآن براى تزيين سخن بدون اينكه تصريح شود كه آن كلمه يا آيه ماخوذ از قرآن است."خطيب قزوينى" پس از بحث سرقات شعريه، مباحث اقتباس، تضمين، عقد و حل و تلميح را به عنوان ملحق به سرقات شعريه توضيح داده است [ مختصر المعانى ص 220. ] ليكن چون رساله ى حاضر ويژه ى بحث در نهج البلاغه على "ع" است در اينجا از يك طرف بحث سرقات شعريه، سالبه ى به انتفاع موضوع است [ اقتباس از قرآن، تضمين حديث و تلميح به داستان يا مثل مى تواند در كلام منثور جارى شود و عنوان "سرقات شعريه" براى پوشش دادن به اين مضامين ناقص است. ] و از طرف ديگر صنايعى از قبيل اقتباس و تضمين و تمسك به آيات شريف قرآن و احاديث "نبى اكرم" "ص" باعث زيور و زينت كلام بشرى است و طرح اين مطالب تحت عنوان سرقتها، شايسته و زيبنده نيست. مثال براى اقتباس يك كلمه از قرآن:تعاهدوا امر الصلاه و حافظوا عليها. [ نهج البلاغه، خطبه ى 190. ]
كارگزاردن نماز را بر عهده گيريد و نگاهداشت آن را بپذيريد!
قسمت دوم مقتبس از آيه ى شريفه حافظوا على الصلوات و الصلوه الوسطى [ سوره ى بقره، آيه 238. ] است.
