تقسيم - جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

تقسيم

تقسيم بر سه گونه است:

1" آنكه امور متعددى را ذكر نمايند و بعد از آن، مناسب هر يك را به طور معين شده، بياورند. [ معانى و بيان ص 199، جواهرالبلاغه ص 395. ]

تقسيم به وسيله ى قيد "تعيين" از لف و نشر ممتاز مى گردد.

مانند كذبت ثمود و عاد بالقارعه فاما ثمود فاهلكوا بالطاغيه و اما عاد فاهلكوا بريح صرصر عاتيه. [ سوره الحاقه، آيه ى 4 -6. ]

و كل نفس معها سائق و شهيد [ و جاءت كل نفس معها سائق و شهيد "ق آيه ى 21". ] سائق يسوقها الى محشرها و شاهد يشهد عليها بعملها. [ نهج البلاغه، خطبه 84. ]

و هر نفسى را راننده اى همراه است كه او را تا به محشر وى مى راند و گروهى كه بر كرده ى او گواهى مى دهد و آنچه كرده است، مى داند.

2" آنكه احوال پديده اى را ذكر نموده و براى هر وضعيتى آنچه مناسب آن است، بيان كنند:المرء المسلم البرى ء من الخيانه ينتظر من الله احدى الحسنيين: اما داعى الله فما عند الله خير له و اما رزق الله فاذا هو ذو اهل و مال و معه دينه و حسبه. [ نهج البلاغه، خطبه 23. ]

مرد مسلمان پاك از خيانت، يكى از دو پاداش را از خدا چشم مى دارد: يا خدايش نزد خود بخواند كه آنچه نزد خداست براى او بهتر است يا او را روزى رساند كه آنگاه داراى زن و فرزند و مال و دين و شرف و گوهر است.

و گاهى هم تقسيم به معناى ديگرى اطلاق مى گردد و آن استيفا و بر شمردن جميع اقسام يك چيز است مانند آيه ى له ما فى السموات و ما فى الارض و ما بينهما و ما تحت الثرى. [ جواهرالبلاغه ص 394 "سوره ى طه، آيه 6". ]
"ابن ابى الاصبع" آن را باب صحت اقسام ناميده و در تعريف آن گفته كه عبارت از اين است كه متكلم همه ى اقسام معنايى را كه از آن به بحث وارد شده، به اتمام برساند به طورى كه چيزى از آن فرو نگذارد. [ بديع القرآن ص 162. ]

شغل من الجنه و النار امامه، ساع سريع نجا و طالب بطى ء رجا و مقصر فى النار هوى. [ نهج البلاغه، خطبه 16. ]
آنكه بهشت و دوزخ را پيش روى خود بيند، آسوده ننشيند، مردم سه دسته اند: سخت كوشى كه رستگار است، جوينده اى كه كندرو است و اميدوار است و تقصيركارى كه به آتش دوزخ گرفتار است.

اين تقسيم مستوفى، معادل تقسيم قرآن در آياتى از سوره ى واقعه است كه مردم را به سه دسته ى اصحاب الميمنه و اصحاب المشئمه و السابقون السابقون تقسيم كرده است.

انا بالامس صاحبكم و انا اليوم عبره لكم و غدا مفارقكم غفر الله لى و لكم. [ نهج البلاغه، خطبه 149. ]

من ديروز، يار شما بودم و امروز براى شما مايه پند و اعتبار و فردا از شما جدا و به كنار. خدا مرا و شما را بيامرزد!

تقسيم نيكويى است از زمانهاى گذشته و حال و آينده. [ شرح ابن ابى الحديد ج 9 ص 122. ]

و ان معى لبصيرتى ما لبست على نفسى و لا لبس على. [ نهج البلاغه، خطبه 10. ]

حقيقت بينى من با من است. نه حق را از خود پوشيده داشته ام و نه بر من پوشيده بوده است. اين نيز، تقسيم خوبى است چون هر كس كه از مسير هدايت گمراه مى شود يا از پيش خود گمراه شده، يا توسط ديگران به ورطه ى گمراهى افتاده است. [ شرح ابن ابى الحديد ج 1 ص 239