تجسس و تفتیش در حریم خصوصی؟

حق خلوت وحریم خصوصی، به عنوان یکی از مصادیق حقوق شهروندی، ارتباط عمیقی با حفظ شأن، کرامت، شخصیت، استقلال فردی، توسعه روابط شخصی، گسترش صمیمیت و امنیت روانی پایدار و حاکمیت بر احساسات و افکار و دیگر ارزش‌های مهم انسانی دارد و احترام گذاشتن به آن، یكی از اصول اولیه شهروندی محسوب می شود.

انسان‌ها ذاتاً دوست دارند قلمرویی خاص برای خود تعیین كنند ؛ جایی نه‌چندان فیزیكی اما امن، كه هرگاه بخواهند، بتوانند در آنجا خلوتی با خود داشته باشند ؛ این نشان می‌دهد هر فردی به فضایی شخصی نیاز دارد؛ فضایی كه با مرزها و حدودی نامرئی جدا می‌شود اما در زندگی شلوغ و پر غوغای امروزی خوب است كه بیشتر به این حدود و مرزهای لازم برای زندگی جمعی دقت كنیم و سردرگمی‌های خود را بهانه‌ای برای نادیده گرفتن این مهم ندانیم.

دین مبین اسلام نیز برای حیثیت، کرامت و شخصیت انسان و همچنین حفظ اسرار مردم، ممنوعیت ورود به منزل و خلوت اشخاص و منع تجسس در امور دیگران، جایگاه ویژه‌ای قائل شده است. خداوند متعال در آیات 27 و 28 سوره "نور" یکی از مصادیق حق خلوت را مصونیت مسکن برشمرده است و در آیه 12 سوره "حجرات" در مقام بیان یکی از مصداق‌های حق خلوت، منع تجسس و تفتیش در اسرار و امور دیگران را گوشزد می‌نماید.رسول اکرم(ص) نیز تمامی افراد را از تتبع و تجسس در اسرار دیگران نهی نموده است و چنین می‌فرماید: "اگر تو دنبال تجسس و تفتیش در اسرار دیگران باشی، ‌آنان را فاسد کرده‌ای یا نزدیک است که آنان را فاسد کنی."

حریم خصوصی در 2 معنا قابل تصور است؛ معنای نخست آن به مفهوم حوزه خـصـوصـی و تـعـرض‌نـاپـذیـری حـیـات فردی انسان می‌باشد که معادل عبارت Private Domain‌ در زبان انگلیسی است.حریم خصوصی در معنای دوم مبتنی بر حق افراد در مصون بودن از تعرض به حریم خصوصی‌شان به مفهوم اول است که همان بهره‌مندی از حریم خـصـوصـی مـی‌بـاشد و معادل Privacy Right‌ در زبـــــــــــــــان انـگـلـیـســـی اســـت. مــفــهـــوم اصطلاحی حریم خصوصی همان تعریف حق خلوت است که برخی نـویسندگان از آن به عنوان حق امنیت فـــردی، مــصـــونـیــت مـسـکــن و حـیـثـیــت و تعرض‌ناپذیری مکاتبات یاد نموده‌اند.حق خلوت عبارت است از "حق داشتن یک چارچوب محافظت شده، امن و خالی از اغیار که در آن به دور از مداخله و فشار دیگران، شخص آن طور که میل دارد، زندگی کند. به دیگر سخن،این حریم، خصوصی‌ترین بخش زندگی افراد است كه باید توسط سایرین نیز درك شده و مورد احترام قرار گیرد. باید بدانیم كه هیچ كس اجازه ورود به حریم شخصی دیگران را ندارد و تعرض به آن تخلف و قانون‌شكنی است.

یکی از مهم‌ترین مباحث مربوط به حق خلوت، شناخت معیار و مصداق‌های آن است.

به دیگر سخن، براساس چه معیار و قاعده‌ای می‌توان مصداق‌های حق خلوت را شناخت؟ در پاسخ باید گفت معیاری قابل پذیرش است که ناظر بر منافع فرد و جامعه باشد. گرچه در شناسایی مصداق‌های تحت شمول حق خلوت اختلاف نظر وجود دارد؛ اما 4 مصداق قابل ذکر است:

1-ورود بدون اجازه و غیرقانونی به خلوت و حریم خصوصی دیگری مانند بازرسی و تفتیش جیب و کیف افراد

2-تصاحب و استفاده از اسم، القاب و عناوین و اعتبار دیگری

3-انتشار اسرار و وقایع خصوصی افراد مانند روابط زناشویی، امور پزشکی، نامه‌های شخصی، خصوصیت و ویژگی‌ها و عادات شخصی

4-انتشار و افشای اطلاعات نادرست و انتساب آنها به یک شخص مانند نشر اکاذیب و افترا.

البته محدوده این حریم برای افراد مختلف و در فرهنگ‌های گوناگون، متفاوت است. اما اصل قضیه همان است كه بیان كردیم، تعرض به حریم خصوصی افراد ممنوع.

هر زمان كه مساله ای برای فردی، خصوصی تلقی می‌شود به این معناست كه آن فرد نسبت به آن موضوع حساس است و نمی‌خواهد دیگران در آن حیطه دخالتی داشته باشند. پس در حقیقت، بخشی از احترام به امور و مسائل شخصی افراد، به معنی استفاده مناسب و همچنین محافظت از اطلاعات آنها می‌باشد.

البته این حریم هم حد و مرزی دارد؛ برخی تصور می‌كنند كه بعضی از قوانین، به نحوی حریم شخصی را محدود می‌كنند، به عنوان مثال می‌گویند قانون پرداخت مالیات به این معناست كه در آمد افراد كه مساله‌ای شخصی تلقی می‌شود، نیز باید مشخص باشد. باید همه ما به حد و حدود این حریم هم توجه كنیم و تعریف درستی از مسائل شخصی داشته باشیم.

ولی در مواردی این حدود بیشتر تعیین‌شده هستند. به عنوان مثال در حریم اینترنت. در این حوزه، حریم خصوصی به این معناست كه هر فرد در مورد اطلاعاتی كه از او در اینترنت وجود دارد، مطلع باشد و بتواند سطح دسترسی افراد گوناگون به این اطلاعات را نیز مشخص كند.

البته با پیشرفت تكنولوژی و گسترده شدن روابط و ارتباطات، شیوه‌های حفاظت از حریم شخصی و نقض آن نیز دستخوش تغییراتی شده است.

مثلاً موبایل و اینترنت همان قدر كه در سهولت كارها مثمرثمر بوده‌اند، راه‌های جدیدی برای تعرض به حریم خصوصی افراد را نیز ایجاد كرده‌اند.

در حقیقت قابلیت جمع آوری و ارسال حجم انبوهی از اطلاعات كه با فناوری‌های جدید به امری عادی تبدیل شده، در صورت نادیده گرفتن حقوق افراد می‌تواند مشكلاتی را فراهم سازد.

هیچ قانونی كلی در سراسر جهان برای حفظ حریم شخصی افراد وجود ندارد. در اعلامیه جهانی حقوق بشر این‌گونه بیان شده است كه: هیچ‌كس نباید در معرض دخالت خودسرانه افراد در مورد مسائل شخصی، خانه و زندگی و مكاتبات خود قرار گیرد یا به شرافت و شهرت او لطمه‌ای وارد شود. در قانون اساسی و سایر قوانین ایران هم حقوق شهروندی و اجتماعی افراد محترم شمرده شده است.

در قوانین، مصادیق تعرض به حق خلوت را چنین بیان نموده اند:

1-مداخله در زندگی داخلی و خانوادگی فرد

2-تـعـرض بـه تـمـامـیـت جـسـمـانی و روانی و ایجاد محدودیت‌های اخلاقی و معنوی

3-تعرض به حیثیت، شرافت و شهرت فرد

4-تفسیر مضر و نابجا از گفته‌ها و اعمال شخص

5-افـشــای امـور نـاراحـت‌کـنـنـده مـربـوط بـه زنـدگـی خصوصی فرد

6-استفاده از اسم، هویت و عکس دیگری برای مقاصد تجاری و تبلیغاتی  ‌

7-تـحــت نـظــر قـراردادن یـا تـوقـیـف شخص و یا جاسوسی کردن درباره او

8-بازرسی مکاتبات دیگری

9-سوءاستفاده از مکاتبات کتبی یا شفاهی او

10-افشای اطلاعاتی که از کسی در نتیجه ارتباط حرفه‌ای گرفته یا داده شده است؛ خلاف قاعده حفظ اسرار شغلی و حرفه‌ای.

با وجود تمام این موارد، افرادی هستند كه قانون و حقوق دیگران را نادیده گرفته و بی‌توجه به مسائل اخلاقی، انسانی و اجتماعی مبادرت به پخش اطلاعات شخصی دیگران می‌كنند. این مساله در سراسر جهان یكی از مشكلات جدی عصر ارتباطات محسوب می‌شود و مختص به كشور خاصی نیست. در سایت‌های خارجی نیز به گله و شكایت از این مسأله برمی‌خوریم كه در اینجا تنها به 2 مورد اشاره می‌شود.

یكی از افرادی كه به نحوی قربانی این مشكل شده، چنین می‌نویسد: با دیدن تصاویر خود در اینترنت احساس حقارت و رسوایی به من دست داده به طوری كه زندگی اجتماعی‌ام فلج شده است.

دختر دیگری نیز بیان كرده است كه فردی با تلفن همراه، عكس او را گرفته و سپس تصاویرش را به افراد مختلف نشان داده است. او همچنین تهدید شده كه اگر به پلیس اطلاع دهد، تمام تصاویر او در سایت‌های مختلف پخش خواهد شد. دختر كه درمانده و مستاصل شده بود نمی‌دانست باید چكار كند.

اینها تنها نمونه‌هایی از مشكلاتی است كه در صورت عدم توجه و احترام به حریم خصوصی اشخاص ایجاد می‌شود و چه بسا مشكلات مهم‌تری نیز به بار آورد. پس خوب است كه همیشه و در هر شرایطی حس احترام به حقوق سایر افراد را درنظر گرفته و به فرزندان‌مان نیز از همان دوران كودكی این نكته را بیاموزیم.

نكته آخر هم این كه همه افراد باید حریم خصوصی خود را از دسترس دیگران و بویژه ناآشنایان و غریبه‌ها در امان نگه دارند؛ چرا كه همیشه و در هر جامعه‌ای، هستند كسانی كه هیچ‌گاه قانون و حریم خصوصی دیگران را پاس نمی‌دارند.

منابع:تابناک/سایت همراز مردم