تبیان، دستیار زندگی
كه برای آنها جذابیت بیشتری داشته باشد، در چنین هنگامی افكار عمومی نه تنها كمتر دست به تجزیه و تحلیل خبری می زنند، بلكه اراده خود را گاهی كاملاً به دست دیگران می سپارند. همه ما واژه شایعه را در مناسبت های مختلف شنیده ایم یا گا...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شایعه ، علتها ، پیامدها (1)


مردم خبری را می پسندند كه برای آنها جذابیت بیشتری داشته باشد، در چنین هنگامی افكار عمومی نه تنها كمتر دست به تجزیه و تحلیل خبری می زنند، بلكه اراده خود را گاهی كاملاً به دست دیگران می سپارند. همه ما واژه شایعه را در مناسبت های مختلف شنیده ایم یا گاهی آن را بر زبان آورده ایم، اما چیزی كه از این واژه دستگیرمان شده یا گاهی تحت تأثیر آن قرار گرفته ایم، بیش از انتظار ما و فراتر از یك واژه ی حداكثر سه سیلابی بوده است. این واژه و بار معنایی كه به دنبال آن است، چه جادویی دارد كه گاهی حتی روند زندگی جامعه ای را دگرگون می سازد! پس بهتر است یك بار دیگر روی آن تعمق كنیم و آن را بهتر بشناسیم.

شایعه در لغت به معنی خبری است كه شیوع پیدا كرده باشد. این واژه زمانی كاربرد پیدا می كند كه قصد و نیت به كارگیری آن ، نشر یك خبر و پراكندن آن به سطوح جامعه است. شایعه مانند همه واژه هایی كه بشر به كار می برد از بار معنایی خاصی برخوردار است، اما برخی واژه ها شدت كاركرد و تأثیرگذاری بیشتر و گسترده تری دارند. شایعه در زبان فارسی و واژه های مترادف آن در زبان های دیگر مانند BUZZ یا RUMOR در انگلیسی كاركرد معنایی خاصی دارند كه چندان هم با واژه های دیگر قابل مقایسه نیستند. شایعه علاوه بر آنكه یك واژه است، خود حاصل رفتارها و واكنش هایی است كه شنونده از شنیدن آن از خود بروز می دهد.

شایعه در تمامی جوامع بشری وجود دارد. هرجا كه زبان هست یا انسان وجود دارد، شایعه هم نقش خود را بازی خواهد كرد. در طول تاریخ گاهی جنگ هایی كه بین دو دولت یا دو طایفه، دو ایل یا دو نفر رخ داده است، ریشه آن در شایعه رشد كرده بوده و عامل اصلی آن شایعه ای بوده كه به انحای مختلف بیان و ابراز می شد.

شایعه اگرچه به معنی پراكندن خبر است، اما عموماً خبری را شامل می شود كه چندان واقعی نیست و نوعی غلو و اغراق در آن است كه چون نمی توان به راحتی یا خیلی سریع ویژگی غلوآمیز بودن آن را نقض كرد، به طور چشمگیری توسعه پیدا می كند و همه جا را در برمی گیرد.

شایعه معمولاً از هیچ شروع نمی شود، بلكه از یك زمینه و بنیان واقعی یا نزدیك به واقعیت نشأت می گیرد تا بتواند كاركرد خود را ایفا كند، یعنی هیچ كس نمی تواند بگوید كه رودخانه طغیان كرده و به طرف بالا در حركت است، زیرا هیچ عقل سلیم و حتی شكاكی نمی پذیرد كه رودخانه ای به طرف بالا خیز بردارد و طغیان كند.

به همین علت كسانی كه خبری غیر واقعی را گسترش می دهند باید گزینه هایی را انتخاب كنند كه با ذهن افراد هماهنگی داشته باشد، لاجرم خبری را كه به ارزش حتی پر كاهی نیست به اصطلاح مانند كوه عمده می كنند و به تشویش اذهان مردم می پردازند. پس می توان گفت شایعه چون پدیده ای اجتماعی است و اساساً هم از خاستگاهی انسانی بر می خیزد، باید ساز و كاری را برگزیند كه بتواند به راحتی و با سرعت زیاد در همه جا اشاعه پیدا كند.

شایعه در دورانی كه وسایل ارتباط جمعی وجود نداشته، یكی از منابع خبری مردم بود و چون مردم، تشنه آگاهی یافتن از مسائل دیگران بودند، به راحتی هم گوش به سخنان كسانی می دادند كه یك خبر را با شاخ و برگ های فراوانی عرضه كرده و به اصطلاح ما ایرانی ها از كاه كوه می ساختند یا یك كلاغ، چهل كلاغ می كردند.

شایعه فقط به جوامع كلان و جمعیت زیاد اختصاص ندارد بلكه از كوچكترین عضو یك جامعه كه فرد باشد تا قاطبه مردم یك كشور را در برمی گیرد؛ از كانون كوچكی به نام خانواده تا ادارات و دسته ها و گروه ها تا جمعیت یك كشور و به شكل كلان كل جامعه بشری از شایعه بی تأثیر نخواهند بود.

مثلاً با وجود وسایل ارتباط جمعی فراگیر و جهانی، اگر برای یك روز همه این وسایل روی خبری كاركرده و به اصطلاح زوم كنند و بخواهند كه جامعه بشری را دچار التهاب و تشویش سازند، به راحتی می توانند موفق شوند. گاهی این رسانه ها آن قدر بر اهمیت یا خطر واقعه ای تبلیغ می كنند كه حتی كشوری را از پای در می آورند. به عنوان مثال رسانه های خبری غرب برای آنكه صنعت توریسم چین یا اقتصاد شرق آسیا را دچار چالش و مشكلات عدیده كنند چنان، روی بیماری «سارس» مانور دادند كه مردم مناطق دیگر جهان نام كشور چین را مترادف با بیماری سارس می دانستند، در حالی كه امروز جهانیان به خوبی دریافته اند كه بیماری سارس اگرچه واقعیت دارد، اما از آن نوع بیماری هایی نیست كه بخواهد یك جامعه را از بین ببرد؛ این در حالی است كه خطر بیماری ایدز و بیماری هایی كه از قبل اعتیاد دامن مردم جهان را می گیرد چندین برابر بیشتر از سارس است.

همشهری


لینک ها

جامعه شناسی ( مجموعه مقالات)

كتاب های « روان شناسی » و « متفرقه » در فروشگاه اینترنتی تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.