مکتب شیراز سده 8هـ.ق

مصون ماندن شیراز از هجوم مغول‌ها سبب گردید این خطه به‌عنوان محلى امن مورد توجه بسیارى از هنرمندان و دانشمندان قرار گیرد. ساکنان زمان مغول در شیراز امروزی ، اتابکان فارس بودندکه  با مغولان مهاجم صلح کردد و مغولان هم در عوض، حکومت فارس را به ایشان بخشیدند. بدین ترتیب در شرایطی که کل خطه ایران تا بغداد در تب و تاب هجوم بیگانه بود، مردمان فارس در آرامشی نسبی بسر می بردند.

از آنجا که حاکمان همواره حامیان هنر بودند، هنر فارس به مرکزیت شیراز از حمایت سران تازه به تخت نشسته مغول برکنار ماند، چرا که سلیقه هنری مغولان با آنچه هنرمندان بومی شیراز کار می کردند متفاوت بود. بدین ترتیب هنر شیراز به هنری محلی تبدیل شد. این مسئله چند رهاورد هنری در پی داشت:

1- عدم ورود سلیقه هنری مغولی که همان سلیقه هنر چینی بود.

2- امتداد سلیقه هنری ایران قبل اسلام که در آن هنرمندان نگارگر بخصوص از حجاری ها و نقاشی ها و موزاییک کاری های دوران اشکانی و ساسانی متاثر بودند.

3- به وجود آمدن آثار هنری با کیفیت پایین، به دلیل عدم حمایت دولتی

4- بوجود آمدن حامیان غیر دریاری که عمدتا بازرگانان و تجار بودند و در نتبجه ورود سلیقه عوام و مردمان عادی به عرصه هنرهای خاص درباری مانند کتابت

5- ورود هنر کتابت به محفلهای تجار و در نتیجه بوجود آمدن صادرات کتب خطی ایرانی به کشورهایی چون هند و ترکیه . به این ترتیب سبک نگارگرى شیراز به مناطق دیگر نیز راه یافت.

بعد ار اتابکان فارس، خاندان ایجوییان و سپس خاندان مظفریان به تریب در فارس به حکومت رسیدند و توانستند تحت حمایت حکومت مرکزی ، یعنی ایلخانان مغول درآمده و به عنوان حاکمان محلی در سده های 8ه.ق و تا ورود تیموریان در سده 9 بر سر قدرت باقی بمانند.

از اوایل سدهء هشتم، کارگاه‌هاى شیراز تحت حمایت امیران اینجو فعالیت وسیعى را در مصورسازى متون ادبى و خصوصاً شاهنامه آغاز کردند.

با توجه به ادله ای که ذکر شد، چینى‌مآبى در تبریز کمترین تأثیر را در نقاشى شیراز گذاشت و مکتب شیراز سنت پیشین نقاشى ایرانى را تداوم بخشید.

تصاویر شاهنامهء فردوسى (733 هـ.ق.) محفوظ در کتابخانه دولتى سن‌پترزبورگ، نمونهء خوبى از نقاشى نسخ شیراز در آن عهد است. در تصویرسازى این شاهنامه بر صحنه‌هاى تاریخى و حماسى تأکید شده است. تصاویر آزادتر و متنوع هستند و رنگ‌ها به‌صورت محدود و تفکیک‌شده به‌کار رفته‌اند. رنگ پروازى ساده و توأم با طراحى قوى است چراکه رنگهای پرتلولو و با کیفیت خیلی گران در می آمد و هنرمند بجای استفاده از رنگهای متنوع ، با تعداد رنگ بندی محدود کار کرده ولی در عوض طراحی این آثار از نظر خطی دارای اهمیت بیشتری است.

رونق فرهنگى شیراز در عهد مظفریان ادامه یافت. در ربع سوم سدهء هشتم، منظومه‌هاى تغزلى به برنامهء کتاب‌نگارى افزوده گشت و شیوه و اسلوب کار نیز کم کم ارتقا یافت.

از عهد اینجویان چند کارگاه کتاب‌نگارى غیر دربارى نیز در شیراز فعالیت داشتند که نسخه‌هاى کوچکى را مصور مى‌کردند و به هند، ترکیه و برخى نواحى ایران صادر مى‌کردند.

در نگارگرى دوره مظفریان، عناصر ترکیب‌بندى بیش از پیش خصلت مفهومى و نمادین یافتند.

خصوصیات :

1- کمترین میزان تاثیر هنر چینی در میان مکاتب نگارگری

2- رجعت به هنر ایران قبل اسلام

3- گزینه رنگی محدود

4- استفاده از طیف رنگهای گرم خصوصا رنگ قرمز

5- عدم توجه به رنگ پردازی

6- متاثر از هنر حجاری ساسانی

7- خلاصه نگاری مثلا یک بوته نمادی از گلزار است و یا یک سرباز نمادی از لشکر

8- توجه به مجالس رزمی بیش از مجالس بزمی

نسخ مصور

از نسخه‌هاى مصور شده در شیراز سده 8 می توان به کتب زیر اشاره کرد:

1- شاهنامه فردوسی (نسخه کتابخانه دولتى سن‌پترزبورگ، 733هـ.ق)

2- شاهنامه حزین (770هـ.ق)

3- شاهنامه (نسخهء کتابخانه، توپقاپو استانبول، 773 هـ.ق.)

4- شاهنامه (نسخهء کتابخانه سلطنتى قاهره، 796 هـ.ق.)

5- شاهنامهء وزیر قوام‌الدین (742 هـ.ق.)

6- مونس‌الاحرار نوشته محمد بدر جاجرمی(742 هـ.ق.)

نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز/ رویین پاکباز

سایت ویستا