به یاد زنده یاد علی حاتمی و به بهانه‌ی پخش سینمایی «کمیته مجازات» از سیما
«هزاردستان» در قالب تصویر می‌كوشد با زبان مقطع تاریخی دلخواه، قصه‌ها، لباس، معماری، رفتار، خوشنویسی، موسیقی، مشكلات روزنامه‌نگاری ایرانی، آواز ایرانی و مشروطه را پاس بدارد.
خبرنگار ایسنا به بهانه‌ی پخش این فیلم ( فیلم کمیته مجازات که از روی سریال هزاردستان ساخته شد) ـ كه مقارن با سالروز كودتای 28مرداد ماه است ـ، گزارشی از ساخت «هزاردستان» به كارگردانی مرحوم علی حاتمی تهیه كرده است.
ساخت «هزاردستان» 10 سال طول كشید و در قالب 15 قسمت از شبكه‌ی اول سینما پخش شد مجموعه‌ای كه بازیگران برتر تئاتر و سینمای ایران را با خود داشت.سریال «هزار دستان» ابتدا اسمش جاده ابریشم بود بعد شد «تهران روزگار نو» و سپس «هزار دستان».
«هزار دستان» اوج نظرگاه سیاسی مرحوم حاتمی
به اعتقاد برخی در سریال «هزار دستان» نظرگاه سیاسی مرحوم حاتمی به اوج خود می‌رسد. نام سریال اساس كنایه از قدرت‌های در سایه‌ی حكومت است كه سرنخ همه را به دست دارند ولی در آشكار نیستند.
علی حاتمی در هزار دستان واقعی‌ترین تصویر را از گروه‌های انقلابی مسلح ارائه می‌دهد. گروه‌هایی كه در برهه اوائل دهه 50 به واسطه عملیات مسلحانه در میان قشری از جوانان برای خود وجهه‌ای كسب كرده بودند. ولی درواقع به دلیل نوع مبارزات زیر زمینی‌شان به شدت از توده‌ی مردم جدا افتاده و به همین لحاظ در مقابل هرگونه انحراف و كجروی آسیب‌پذیر گشته بودند. از همین رو بعضی از آنان به كل نابود و برخی دچار تصفیه‌های درون گروهی شدند.
«هزار دستان» و شهرك سینمایی غزالی
علی حاتمی اصلا قرار نیست عین تاریخ را بیان كند. این را همه می‌دانند. قرار نیست در كار او همه جزئیات مشابه پیشین خود باشد. حتی او اصرار می‌كند، این‌ها را تغییر بدهد. او خودش را راوی تاریخ نمی‌داند و می‌گوید: قصه‌ای كه با واقعیات تاریخی زمانش پیوند دارد را شبیه‌سازی می‌كنم.
مرحوم علی حاتمی پس از ساخت حاجی واشنگتن در سال 1361، فترتی كوتاه (5 ساله) در سینما داشت. پس از آن بود كه مجموعه‌ی هزار دستان در سال 1366 كارگردانی كرد. مجموعه‌ای كه با كمك طراحان ایتالیایی و ایرانی باعث شد تا شهرك سینمایی غزالی ساخته شود و هم اینك هم به عنوان تنها شهرك سینمایی كشور مطرح باشد.
مرحوم علی حاتمی درباره‌ی دكورهای این مجموعه تلویزیونی چنین توضیح می‌دهد: گراند هتل را اگر شبیه گراند هتل می‌ساختم، چیز بسیار زشت و كریهی می‌شد. عكس‌های واقعی گراند هتل نشان می‌دهد كه بیشتر شبیه یك كارخانه بوده است. گراند هتل واقعی اصلا طبقه پایینی نداشت.
پس همان طور كه در داستاهایش قرار نیست، همه موارد تاریخی رعایت شود، قرار نیست در «هزار دستان» او در سال 1319، واگن اسبی دیده شود و توقع نداشته باشید عینا همان واگن سال دهه‌ی 20 باشد.
ساختمان‌هایی كه مرحوم حاتمی طراحی كرد در اشل واقعی نیست. بلكه كمی كوچكتر است. حتما همراهی یك فیلمبرداری خوب لازم است تا مثلا ساختمان شهرداری در اندازه خودش جلوه كند.
«هزار دستان» و نظرات هنرمندان
به اعتقاد عزت‌الله انتظامی یكی از بازیگران این مجموعه تلویزیونی، «هزار دستان» حرف آخر سریال‌های تلویزیون بوده و هست.
كیومرث پوراحمد هم می‌گوید: سینمای حاتمی را نباید با كس دیگری مقایسه كرد، او یگانه بود، سینمایی كه به آن تعلق داشت، با خودش متولد شد و با خودش به پایان رسید.
سعید نیك‌پور كه همكاری‌اش با علی حاتمی به قبل از انقلاب بر می‌گردد، درباره‌ی این اثر یادآور می‌شود: من به همراه بهروز وثوقی و جمشید مشایخی جز بازیگران سریال جاده ابریشم (نام اولیه سریا هزاردستان) بودیم كه كار در جریان انقلاب متوقف و تغییراتی كرد.
محمدعلی كشاورز كه در سریال «هزار دستان» نقش به یادماندنی «شعبان بی‌مخ» را بازی می‌كرد، درباره این مجموعه داستانی اظهار می‌كند: حضور بازیگران مطرح باعث شد كه هزار دستان كار درخشانی از آب در بیاید، هرچند در مراحل آخر عجله كردند و گفتند زودتر باید برای پخش آماده شود و آخرهایش قدری سرهم بندی شد.
مرحوم علی حاتمی و نظراتش درباره هزار دستان
كارگردان هزار دستان در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید: گناه من نیست كه موضوع‌های مورد علاقه‌ی من از اندازه‌های معمول سینمای ایران بزرگتر است. تا زمان هزار دستان همیشه سعی می‌كردم، سنگ‌های بزرگ را با دست بلند كنم و موفق هم می‌شدم. اما بعدتر دریافتم كه جرثقیل هم هست یا در نهایت اهرم و تكیه گاهی برای اهرم كردن سنگ بزرگ.
همه كوشش این سال‌های اخیر، این بوده كه به زبانی، به سبكی و به پرداختی برسم كه روش بیان و قصه‌پردازی ایرانی، سبك خودش را داشته باشد و پرداخت خودش را همان طور كه قصه‌ی «حسین كرد شبستری» را با رابین هود مقایسه نمی‌كنید و «هزار و یك شب» شبیه دن كیشوت نیست، من می‌كوشم به سبكی و نوعی از یك روش قصه‌گویی و یافتن پرداختی مناسب و در خور آن روش برسم.
قصه‌ی هزاردستان
طرح «هزار دستان» از سال 1355 در ذهن مرحوم علی حاتمی پرورانده شد و سرانجام ساخت آن در سال 1366 محقق شد.
این سریال به داستان زندگی رضا خوشنویس، كه شخصیتی تخیلی مبتنی بر شخصیت تاریخی به نام كریم دواتگر است و نظریه‌ی توطئه‌ای مبنی بر دست داشتن شخصیتی به نام خان مظفر در وقایع پشت پرده سیاسی و اجتماعی ایران در دوران قاجار و پهلوی می‌پردازد.
درباره‌ی موسیقی هزاردستان
ساخت موسیقی «هزار دستان» را مرتضی حنانه، موسیقیدان و رهبر صاحب نام موسیقی ایران برعهده داشت.
وی چندان با موسیقی دستگاهی ایرانی میانه خوشی نداشت و خصوصا موسیقی فیلم (كه خودش آثار متعددی در این زمینه دارد) را با ارزش نمی‌دید و با دید آزمایشگاه موسیقی و زمینه‌ای برای تجربه در آهنگسازی از آن بهره می‌برد.
با این حال مرتضی حنانه برای تیتراژ سریال «هزار دستان» در سال 1366 پیش در آمد اصفهان ساخته مرتضی نی‌داوود را انتخاب كرد.
درباره‌ی فیلمساز
علی حاتمی با نام اصلی «عباسعلی حاتمی» در 23 مرداد ماه 1323 در تهران به دنیا آمد. او دومین فرزند خانواده بود. مادرش خانه‌دار و پدرش در یك چاپخانه صفحه‌آرایی می‌كرد.
در سال‌های مدرسه نمایش‌نامه‌های كوتاهی می‌نوشت و در همان محل با بچه‌ها اجرا می‌كرد. علاقمندی او به قصه‌ها و حكایات ایرانی از همین سال‌ها شروع شد. بعدها به هنرستان هنرپیشگی رفت. كلاس نهم بود كه هنرستان تعطیل شد به هنرستان آزاد هنرهای دراماتیك رفت و در سال 1343 وارد دانشكده هنرهای دراماتیك شد.
در سال 1345 نخستین نمایشنامه‌اش به نام «دیب» (دیو) را نوشت كه اجرا شد. در سال 1348 حسن كچل را نوشت كه توسط داود رشیدی در تالار سنگلج اجرا شد و در همان سال فیلم سینمایی آن توسط خود حاتمی ساخته شد.
او بعد از نوشتن چندین نمایشنامه در سال 1349 نمایشنامه‌نویسی را رها كرد و به طور جدی به فیلمسازی پرداخت و حاتمی چندین فیلم از جمله «بابا شمل»،«خواستگار»، «ستارخان»، «قلندر»، «سوته دلان»، «حاجی واشنگتن» را بین سال‌های 1350 تا 1356 ساخت و پس از 5 سال دوری از عرصه فیلمسازی و سریال سازی، مجموعه «هزار دستان» را كارگردانی كرد.
علی حاتمی از فیلم سازان صاحب سبك و مولف سینمای ایران است كه كمتر به وجوه فنی سینمای او در گفتار و نوشتارهای مرسوم پرداخته شده است. سینماگری كه با بهره‌گیری از تاریخ و فرهنگ و استفاده از خرده فرهنگ‌های بومی، قصه ملی در آثارش را به تصویر كشید. دیالوگ‌نویسی‌های متفاوت،قصه‌های نامتعارف بومی و روایتی فرازمانی از شخصیت‌های داستانی از وجوه ناشناخته سینمای حاتمی در سینما و تلویزیون است.
او با استفاده از منابع نوشتاری و قصه‌های فولكلور ایرانی و پشتوانه تحقیقی و پژوهشی، آثار فاخری در عرصه‌ی سینما و تلویزیون به یادگار گذاشت.
این كارگردان مطرح ایرانی در اواخر عمر در حالی كه با بیماری دست و پنجه نرم می‌كرد، فیلم «جهان پهلوان تختی» را كلید زد اما اجل مهلت نداد و 14 آذرماه 1375 دیده از جهان فروبست.
از دیگر آثار مرحوم علی حاتمی می‌توان به «جعفرخان از فرنگ برگشته»، «مادر» و «دلشدگان» اشاره كرد.
بازیگران فیلم
در سریال «هزار دستان» مجموعه‌ای از بازیگران برتر تئاتر و سینما حضور داشتند كه از جمله این افراد می‌توان به جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی، داوود رشیدی، علی نصیریان و محمد علی كشاورز اشاره كرد.
ساخت فیلم از سریال هزار دستان
پس از مرگ علی حاتمی، فیلم سینمایی با تدوین واروژ كریم مسیحی بر اساس «هزاردستان» ساخته شد. این دو فیلم «كمیته‌ی مجازات» و«طهران، روزگار نو» نام دارند.
نمایش از سیما
ساخته‌ی مرحوم علی حاتمی پس از سال‌ها مجددا در قالبی سینمایی جمعه (27 مرداد ماه) ساعت 16 از شبكه اول سیما پخش شد كه بی مناسبت با تقارن سالروز كوتای 28 مردادماه نیست.
منبع: ایسنا
لینک :
"هوارهوار رفتم،مثل غبار رفتم..."
به بهانه نخستین نمایش عمومی"حاجی واشنگتن"
